Nguyễn Trung Lan sinh trưởng trong một gia đình ở thôn Đống Liêu, xã Hạ Trường, tổng Hạ Vĩnh, huyện Thanh Hà, sau thuộc thôn Hà Trường, xã Thanh Bình, huyện Thanh Hà, tỉnh Hải Dương, nay là thị trấn Thanh Hà.

Nhiệt liệt hưởng ứng phong trào mộ quân đánh Pháp của Nguyễn Thiện Thuật, năm anh em ông cùng chiêu mộ tráng đinh trong vùng thành lập đội nghĩa quân, các ông đã dấy quân ở chùa Minh Khánh và thế lực ngày càng mạnh. Nghĩa quân do các ông chỉ huy đã đánh bại nhiều trận càn quét của giặc Pháp vào căn cứ Phù Tình.

Ngày 12/12/1887, Nguyễn Trung Lan đem quân tập kích chợ Hệ, giết chánh tổng Hạ Vĩnh Lê Văn San, tay sai đắc lực của giặc Pháp điên cuồng đánh phá nghĩa quân. Ít ngày sau, Lê Văn Cơ, Lê Văn Thức là con trai tên San cùng Tuần Tiếu đưa lính về đánh căn cứ Phù Tình, bị nghĩa quân đánh cho đại bại phải tháo chạy. Trung Lan liên lạc được với nghĩa quân Bãi Sậy và trở thành bộ tướng của Nguyễn Thiện Thuật.
Trung Lan được nghĩa quân Bãi Sậy tăng viện, ngày 25 tháng chạp năm Đinh Hợi (1887) chia làm hai toán, một toán tiến theo đường sông núp dưới thuyền buôn vàng mã từ Hải Dương vượt qua cống Bá Hoàng vượt sông Hệ đổ quân lên vườn Vạn (Hạ Vĩnh) một toán đổ bộ qua Đò Bầu tiến vào chợ Hệ. Trung Lan nhận thấy vị trí xóm Liêu không có lợi liền rút sang thôn Phù Tình (nay thuộc xã Trường Thành) lập căn cứ. Chỉ trong một đêm nghĩa quân và nhân dân đã xây dựng xong bản doanh, đắp luỹ chiến đấu.

Trên toàn cục, cuối năm Mậu Tý (1888) cuộc khởi nghĩa Bãi Sậy đã suy yếu. Nghĩa quân Trung Lan chỉ giữ được thôn Phù Tình, một phần thôn Nhan Bầu và một phần thôn Tiên Kiều.

Đêm 12 rạng ngày 13 tháng 10 năm Mậu Tý (11/1888), Tuần Tiếu nhận lệnh của công sứ Pháp tỉnh Hải Dương và Tổng đốc Hoàng Cao Khải kiêm Tiễu phủ sứ đưa quân Pháp tấn công nghĩa quân Trung Lan, Đốc Đàm ở căn cứ Phù Tình. Đây là trận thứ 9 quân Pháp đánh vào Phù Tình. Sau tám trận thất bại nặng nề, lần này quân Pháp điều động cả lính lê dương, lính khố xanh, cảnh sát, lính thuỷ đánh bộ, công binh do tên Lê Văn Cơ con trai chánh tổng Lê Văn San dẫn đường. Bọn chúng từ Hải Dương đi trên những ca nô đổ bộ một toán quân xuống bến đò Mũi Gươm, qua thôn Ngọc Điểm tiến vào phía Tây bắc Phù Tình. Tuần Tiếu cùng bọn lính đồn trú ở đồn Đò Gùa, đồn Sòi tiến vào phía đông bắc Phù Tình.

Về phía nghĩa quân, sau tám trận chiến thắng, tuy lực lượng bị giảm sút, chưa kịp bổ sung, vẫn cùng nhân dân rào luỹ tre cho dầy, đắp luỹ đất cao thêm 1 mét, đào hào sâu thêm, cắm thêm chông, tổ chức canh gác nghiêm mật. Quân Pháp vừa nổ súng, Trung Lan đã chỉ huy nghĩa quân và cả làng đánh giặc, bẻ gẫy nhiều đợt tấn công ào ạt của chúng. Nhiều tên bị bắn chết, bị sập hầm chông bị chém xả vai, máu giặc loang đỏ ngoài luỹ tre, bờ hào.

Nhiều thủ lĩnh và nghĩa quân bị bắt, bị giết. Trung Lan chạy sang vùng An Lão, Kiến An, sau cũng bị bắt bị giết.