“Có ba thứ cực kỳ cứng: thép, kim cương và tự thấu hiểu bản thân.”

(Benjamin Franklin)

Làm thế nào để hiểu được chính mình là câu hỏi lớn nhất của nhiều người trẻ. Người không trẻ chưa hẳn đã hiểu chính mình, nhưng họ nhiều khi đã ngừng đặt câu hỏi.

Hiểu được bản thân là điều đầu tiên để phát triển, để từ đó làm việc mình thích và có một cuộc đời như mơ ước. Việc này không phải một sớm một chiều mà có thể xong được. Tôi chưa thấy ai một sáng thức dậy bỗng nhận ra rằng bây giờ mình đã hiểu mình là ai.

Mỗi người trong chúng ta là một cá thể khác biệt. Ai cũng có những thế mạnh, sở trường. Điều quan trọng là mình hiểu được mình, biết được điểm mạnh, điểm yếu của mình, biết được mình thích gì, muốn gì, mình phù hợp với cái gì để rồi từ đó mài giũa bản thân theo nó.

Để bắt đầu tìm hiểu chính mình, điều cần làm là ngừng so sánh mình với người khác, ngừng suy nghĩ tiêu cực về bản thân, học cách lắng nghe và yêu thương chính mình.

Muốn khám phá bản thân, có thể dựa vào những cách từ bên ngoài và bên trong.

Về bên ngoài, nếu hoàn toàn mù mờ về bản thân thì bạn có thể bắt đầu bằng những thứ cơ bản: các trắc nghiệm tính cách.

Việc làm các trắc nghiệm tính cách là công cụ dễ dàng và cho kết quả nhanh chóng nhất để hiểu được bản thân. Các bài trắc nghiệm tính cách cũng giúp bạn tự tin hơn khi phần nào nhận ra những tiềm năng riêng của bản thân mình.

Sau đây là một số trắc nghiệm tính cách phổ biến, thường xuyên được sử dụng trong các hoạt động tìm hiểu bản thân:

– Trắc nghiệm MBTI (viết tắt của Myers – Briggs Type Indicator, tên của hai tác giả cùng phát triển nên chỉ số phân loại này). Là phương pháp trắc nghiệm tính cách phổ biến nhất hiện nay. Chỉ số MBTI sử dụng các câu hỏi trắc nghiệm tâm lý để tìm hiểu tâm lý, tính cách con người và phân loại con người thành 16 loại tính cách khác nhau. Nó được sử dụng rất rộng rãi trên toàn thế giới để giúp con người hiểu rõ chính mình và tìm được công việc phù hợp. Điểm yếu của trắc nghiệm này là nó phụ thuộc rất lớn vào tâm trạng, tâm lý của người làm trắc nghiệm. Và nó có tính giao động cao. Có đến hơn 76% người làm trắc nghiệm MBTI rơi vào những loại khác nhau khi tái kiểm tra vào một khoảng thời gian sau đó. Có nhiều trang web cung cấp các bài trắc nghiệm MBTI miễn phí để bạn sử dụng.

– Trắc nghiệm hướng nghiệp “mật mã Holland”: Dựa trên lý thuyết về nghề nghiệp và tính cách của nhà tâm lý học John Holland. Bài trắc nghiệm này giúp người ta phát hiện được các kiểu tính cách nổi trội tiềm ẩn bên trong mình để tự định hướng khi lựa chọn nghề nghiệp. Trắc nghiệm Holland chia con người ra làm 6 nhóm: nhóm Thực tế (kỹ thuật), nhóm Điều tra (nghiên cứu), nhóm Nghệ thuật, nhóm Xã hội, nhóm Dám nghĩ dám làm (quản lý), nhóm Công chức (nghiệp vụ). Trắc nghiệm mật mã Holland có độ chính xác và tin cậy khá cao, các chỉ dẫn cũng chi tiết rõ ràng, và được sử dụng rộng rãi trong hoạt động hướng nghiệp. Cũng như MBTI, bạn có thể làm trắc nghiệm Holland miễn phí ở nhiều trang web trên Internet.

– Trắc nghiệm các loại hình trí thông minh Gardner: Dựa trên học thuyết trí thông minh đa dạng của giáo sư người Mỹ Howard Gardner. Học thuyết này chia ra làm bảy loại hình trí thống minh, gồm trí thông minh ngôn ngữ, trí thông minh không gian, trí thông minh âm nhạc, trí thông minh vận động cơ thể, trí thông minh logic, trí thông minh tương tác cá nhân, trí thông minh nội tâm. Sau đó ông phát triển thêm hai loại hình trí thông minh mới là trí thông minh thiên nhiên và trí thông minh hiện sinh. Mỗi loại hình trí thông minh sẽ phù hợp với một số ngành nghề công việc khác nhau. Quan điểm của những người phát triển các loại hình trí thông minh này là nó tạo điều kiện cho tất cả mọi người đều có cơ hội phát huy về một mặt nào đó, chứ không phải chỉ tập trung vào chỉ số IQ như quan điểm truyền thống. Để làm trắc nghiệm các loại hình trí thông minh và phương pháp phát triển từng loại trí thông minh khác nhau, bạn có thể tham khảo trong quyển sách Bảy loại hình trí thông minh của tác giả Thomas Armstrong.

– Strengths Finders 2.0: Cùng quan điểm với trí thông minh đa dạng, tác giả Tom Hath và nhóm nghiên cứu Gallups cho rằng mỗi người có những thế mạnh khác nhau. Và việc chú ý để phát triển các thế mạnh này sẽ giúp một người “tỏa sáng” với đúng năng lực của anh ta, đồng thời giảm thời gian, công sức, chi phí phát triển bản thân hơn so với việc chú trọng cải thiện những điểm yêu của người đó. Dựa trên những khảo sát đến vài trăm nghìn người, nhóm đã phân chia ra 34 loại thế mạnh phổ biến. Khi tiến hành trắc nghiệm tìm kiếm thế mạnh Strengths Finders 2.0, bạn sẽ có một bảng báo cáo kết quả gồm năm loại thế mạnh nổi bật nhất của bản thân, những lời khuyên để phát triển các thế mạnh của mình, là những vị trí, vai trò, lĩnh vực chuyên môn mà bạn nên đảm nhận. Trắc nghiệm này đặc biệt phổ biến ở Mỹ.

– Sinh trắc học dấu vấn tay (dermatoglyphics): Là một loại khắc nghiệm mới, xác định được tiềm năng, xu hướng, điểm mạnh, điểm yếu của con người. Tuy chi phí của loại trắc nghiệm này không hề thấp, nhưng bảng phân tích kết quả đưa ra khá đầy đủ và chi tiết. Sinh trắc học dấu vân tay đã được các nhà khoa học chứng thực độ tin cậy của nó. Hiện nay, một số công ty tại Việt Nam đã tiến hành làm trắc nghiệm dấu vân tay đồng loạt cho nhân viên của họ để biết được thế mạnh của nhân viên và giúp họ phát huy tiềm năng tốt hơn. Tuy nhiên, vì dấu vân tay là bất biến ngay từ khi ra đời nên trắc nghiệm dấu vân tay chỉ xác định được xu hướng bẩm sinh của con người mà không bao gồm các yếu tố tác động của môi trường, sự giáo dục của gia đình, nhà trường, xã hội, đến quá trình nỗ lực và phát triển, tự thân vận động của người được trắc nghiệm.

Ít chính thống hơn, nhưng các môn từ phương Đông đến phương Tây như tử vi, chiêm tinh học, các cung hoàng đạo… có thể xác định được phần nào sở thích, tính cách, thế mạnh và những công việc phù hợp với một người.

Một cách khác để hiểu bản thân hơn là hỏi. Đặt ra những câu hỏi cho những người xung quanh mình, gia đình, bạn bè, đồng nghiệp thân thiết, người yêu… những người bạn nghĩ rằng họ hiểu bạn. Hãy hỏi xem họ đánh giá khách quan về bản thân bạn như thế nào. Hỏi họ nghĩ bạn là thế nào, họ miêu tả bạn ra sao, nếu dùng năm từ khác nhau để mô tả bạn, họ sẽ dùng những từ gì. Hãy hỏi họ nghĩ điều gì ở bạn mà bạn nên thay đổi, và nên giữ nguyên. Hỏi họ bạn có vẻ thích hợp với nghề nghiệp gì và loại công việc nào bạn nên tránh xa.

Cách thức tiếp theo để tìm hiểu bản thân thay vì hỏi người bên ngoài thì tự hỏi chính mình. Dành thời gian yên tĩnh một mình để nhìn vào bên trong, hồi tưởng quá khứ, tìm hiểu những giá trị cốt lõi của bản thân mình. Có thể tự đặt câu hỏi và tự trả lời nó để làm sáng rõ định hướng của bản thân.

Khóa học Career Management (Quản lý sự nghiệp) của Harvard Business School gợi ý người học tự hỏi mình một số câu như:

– Hỏi bản thân điều gì bạn trân trọng nhất ở chính mình. Điều gì đặc biệt nhất ở bạn? Bạn có tài năng hay năng khiếu gì riêng biệt, nổi bật?

– Tưởng tượng bạn đang ở những năm cuối của cuộc đời. Hãy tự hỏi điều gì khiến bạn tự hào nhất, điều gì bạn ước mình đã dành nhiều thời gian hơn cho nó?

Ta cũng có thể xác định lại đam mê của chính mình bằng cách hồi tưởng lại quá khứ, xem xét lại những xu hướng của mình. Hãy viết ra giấy những câu hỏi sau và trả lời nó một cách nghiêm túc. Bạn có thể có được những ý tưởng rõ ràng hơn về đam mê của chính mình.

– Bạn muốn làm gì khi bạn còn là trẻ con?

– Bạn thích làm công việc gì, kể cả khi làm miễn phí không được trả công?

– Nếu tiền bạc không phải là vấn đề thì bạn sẽ làm gì?

– Bạn sẽ làm gì nếu bạn biết bạn không thể thất bại?

– Điều gì làm bạn thật sự hạnh phúc?

– Những hoạt động nào khiến bạn cảm thấy thích?

– Nhưng loại sách nào bạn thường xem trong nhà sách nhưng luôn không có thời gian để mua hay đọc?

– Bạn nghĩ bạn được sinh ra để làm gì?

Sử dụng các công cụ hỗ trợ tìm hiểu bản thân là bước đệm đầu tiên để bạn nhận thức về chính bản thân mình. Nhưng để thành công thì tùy thuộc vào tài năng của mỗi người. Điều khó khăn hơn việc nhận biết chính mình, đó là biến tiềm năng thành tài năng. Và điều này đòi hỏi một quá trình va chạm, trải nghiệm, thử sức, tự học tự làm, mài giũa khả năng. Nếu chỉ biết vậy mà không làm gì thì tiềm năng cũng sẽ trở thành vô ích.

Hiểu mình là bước đầu tiên để có một cuộ đời mơ ước, nhưng từ đó đến cuộc sống trong mơ là cả một chặng đường dài.