Marjorie đã dọn trên bàn một đĩa bánh tráng bột bắp mà Sam thích lắm. Còn ông Smith thì đặt một bình bia và nhiều ly. Ông nói liền:

Tôi nghĩ rằng ông làm cho tụi Da đỏ thù oán chỉ vì ông cất nhà ngay gần làng. Tụi nó sợ làng Titusville bành trướng ra nhiều, làm cho khu đất của chúng thu hẹp lại và như vậy nguy hiểm cho chúng. Chính chúng tôi ở đây, cũng không được yên ổn gì. Nhưng chúng biết sức chúng tôi nên không dám làm hung. Nếu đủ sức thì chúng đã đuổi chúng tôi ra khỏi miền này từ lâu rồi.

Đại tá đáp:

– Nếu vậy thì tốt hơn hết là tôi giao thiệp với chúng và thẳng thắn giảng cho chúng hiểu.

Ông già cười nửa miệng một cách tinh quái:

Một chiến sĩ già như ông phải biết rằng không thể nói chuyện thẳng thắn với tụi Da đỏ trời đánh đó được chứ ? Chỉ có Đại úy Robert Rogers dắt bộ đội từ Bắc tới Nam, truy kích quân Hurons và Pháp, mới tin rằng bọn Da đỏ ngay thẳng! Và như vậy có lẽ vì chính Đại úy là một đồ ngu, ngu thượng hạng.

Thôi, xin ông đừng vu oan Đại úy Rogers nữa. Các tiểu bang mang ơn ông ấy nhiều lắm. Ông là một trong những người tiên khu[15] có danh nhất. Nghe nói tôi mới thấy lòng vô ơn của loài người đối với những vị đã hy sinh tánh mạng và hạnh phúc cho nhân loại. Số phận tôi sau này cũng như vậy thôi.

(15) Đi trước mở đường.

Ông già vẫn nói thẳng:

Ông ư ? Nếu ông tin rằng ông có quyền được các dân tộc mang ơn ông thì một là ông tự lừa dối ông, hai là ông tưởng tượng quá mạnh, như dân ở đây đã nói. Tôi không muốn làm phật ý ông, cũng không muốn khuyên ông. Một người vào tuổi ông phải biết việc mình làm ra sao chứ, phải không ông ? ông nhận rằng hành vi của ông có vẻ như điên khùng chứ ?

Tôi chắc ông muốn biết công việc tôi làm lắm.

Tôi không có tánh tò mò. Tự do mà! Ai làm gì thì làm, muốn làm ra sao thì làm! Xin ông hiểu rằng tôi sở dĩ nghĩ tới ông là vì con tôi theo ông mà nó cũng điên như ông rồi. Nó còn nhỏ, chưa đủ trí khôn. Ông hiểu tôi chứ ? Ở cái miền rừng rú này, phải biết suy xét, suy xét một cách chắc chắn nhất và sáng suốt nhất, nếu không thì khó sống được với thú dữ, tụi Da đỏ hoặc tai trời ách đất.

Marjorie lại gần nghe và gật đầu mỉm cười khen phải. Không bao giờ nàng cho sự tham vọng của người yêu là có lý hết. Nàng không nghĩ rằng chàng thiếu tài sức đâu: vừa can đảm vừa mạnh, lại rất hùng dũng hăng hái nữa. Nhưng làm giầu lớn lại là chuyện khác. Nàng nghĩ cứ theo nề nếp trong nhà, tiếp tục công việc của ông cha giữ gìn và khuếch trương di sản của các người, là khôn hơn cả. Bấy nhiêu đủ rồi, nhiều rồi nữa.

Ông Drake cắn một miếng bánh tráng, hớp một hớp rượu cho khỏi khô cổ, rồi chống khuỷu tay lên bàn, dõng dạc nói:

Ông lão, đầu óc người con “điên” của ông còn sáng suốt hơn hết thảy những đầu óc ở làng này hợp lại, kể cả đầu óc của ông nữa. Tôi nghĩ rằng anh ấy có một tương lai rất xán lạn vì anh ấy rất khôn ngoan. Trời chứng cho lời nói của tôi.

Ông già nổi giận:

Cha chả! Đừng giở cái giọng đó với lão. Phải, nó có đủ tư cách con người lắm, nhưng nó không phải là loài phượng hoàng đâu.

Đại tá cũng la lớn ;

Ông lầm rồi. Tôi kể cho ông nghe một chuyện để làm gương tốt cho ông. Ngày xưa, ở Ai Cập một người nổi danh biết được khoa vạn năng[16]. Ông ta ở giữa nơi thâm sơn cùng cốc. Tại Bagdad, có một sinh viên trẻ tuổi muốn học khoa đó. Một hôm chàng gói ghém quần áo rách rưới rồi lên đường kiếm nhà hiền triết.

(16) Làm gì cũng được hết.

Tới nơi, chàng thấy ông ta chỉ là một người thợ rèn, nhưng chàng cũng xin học. Người thợ rèn bảo: “Được, cầm dây thừng này và kéo bể đi” Chàng vâng lời, không nói một tiếng và cũng không hỏi một lời, tin rằng thế nào thầy cũng sẽ dạy học cho. Năm năm sau chàng vẫn kéo bễ. Một hôm chàng hỏi: “Thưa sư phụ, khi nào sư phụ dạy đạo cho con ?” Người thợ rèn đáp: “Kéo bễ đi”. Và chàng lại kéo bễ năm năm nữa. Sau cùng, một buổi sáng người thợ rèn lại gần bảo: “Thôi, ngừng, về nhà đi. Con đã học được cái đạo lớn nhất, rộng nhất trong đời rồi đó ; con đã thấu được đạo vạn năng: là đức kiên nhẫn.”

Anh Sam cũng có đủ kiên nhẫn như sinh viên đó vậy.

Ông Smith vừa ngó Đại tá vừa nghe ; và con cặp mắt ông lão, cũng đoán được ông cho Đại tá là điên chắc chắn.

Ông Drake tiếp:

Phải, anh Sam đã theo tôi, mà không hỏi tôi một câu, anh đã tin tôi và chịu khó làm việc cực nhọc. Những đức ấy, có lẽ ông đã truyền lại cho anh nhưng ông thiếu một đức mà anh ấy có.

Ông già la:

Thiên lôi ơi! Hồi lão còn trẻ, có lẽ lão cũng xuẩn như nó. Có lẽ lão cũng đâm đầu liều lĩnh mạo hiểm. Nhưng lão đã tới tuổi biết suy nghĩ. Trước khi lão làm việc thì cũng phải biết mình làm việc gì mới được chứ.

Ông nói có lý.

Đại tá ngồi suy nghĩ hồi lâu. Rồi ông đưa mắt nhìn mọi người, nhìn ông già và nhìn Sam.

Chàng thanh niên có vẻ lúng túng vì được ông khen lúc nãy, nhất là vì ông đã so sánh chàng với thân phụ chàng. Chàng cúi đầu, mân mê ngón tay. Sau cùng Đại tá ngó Marjorie.