Nói Sao Cho Trẻ Chịu Nghe

PHẦN I

CHO ĐẾN LÚC NÀY con bạn đã cung cấp cho bạn hàng núi cơ hội để bạn áp dụng kỹ năng lắng nghe của mình. Trẻ em thường cho chúng ta biết – một cách rõ ràng và lớn tiếng – khi có gì đó làm nó bực bội. Tôi biết, ngay trong chính ngôi nhà của tôi, ngày nào với bọn trẻ cũng đều giống như một buổi trình diễn trong nhà hát. Nào là đồ chơi bị mất, nào là tóc cắt “quá ngắn”, nào là sổ liên lạc với nhà trường, rồi quần jeans mới không vừa cỡ, đánh nhau với anh với chị – bất cứ khủng hoảng nào đều có thể moi nước mắt và cảm xúc cho một vở kịch ba hồi. Chúng tôi không bao giờ thiếu tình tiết.

Chỉ có điều khác biệt duy nhất là ở trong nhà hát, khi tấm màn nhung hạ xuống thì khán giả về nhà, trong khi cha mẹ không có được thứ xa xỉ như thế. Chúng ta vẫn phải đối phó với những trận lôi đình, những cơn đau, những nỗi tuyệt vọng, và vẫn phải duy trì cơn điên của chúng ta.

Chúng ta biết những phương pháp cũ không còn tác dụng nữa. Tất cả những giải thích, những bảo đảm và hứa hẹn đều không làm dịu trẻ mà chỉ khiến chúng ta mệt phờ. Tuy nhiên, những phương pháp mới cũng gây nảy sinh những vấn đề. Mặc dù chúng ta nhận biết được kiểu phản hồi cảm thông với trẻ sẽ có công hiệu xoa dịu như thế nào, nhưng không dễ gì áp dụng. Đối với nhiều người trong chúng ta, ngôn ngữ đó thật mới mẻ và lạ lùng. Nhiều phụ huynh bảo tôi:

“Ban đầu tôi cảm thấy sượng trân – nó không giống như tôi đã quen – như thể tôi phải đóng kịch vậy.”

“Tôi cảm thấy như mình đang lừa dối, nhưng chắc hẳn tôi đã làm điều đúng đắn, bởi vì thằng con trai vốn chẳng bao giờ nói gì nhiều hơn “ừm”, “ờ không” và “Con phải làm à?” bỗng nhiên bắt đầu chịu nói chuyện với tôi.”

“Tôi thấy thoải mái, nhưng bọn trẻ dường như khó chịu. Chúng nhìn tôi với vẻ nghi ngờ.”

“Tôi khám phá ra rằng trước đây mình đã không bao giờ lắng nghe con cái cả. Tôi sẽ chờ cho chúng nói xong để xem mình cần phải làm gì. Lắng nghe thật sự là một việc rất khó. Bạn cần phải tập trung cao độ, nếu không thì bạn sẽ chỉ phát đi tín hiệu phản hồi cẩu thả.”

Một người cha kể lại, “Tôi đã cố thử phương pháp mới mà không tác dụng. Con gái tôi đi học ở trường Chủ Nhật về với vẻ mặt càu cạu. Thay vì hỏi ‘Có gì mà mặt con dài ra vậy’ như thường lệ, tôi lại bảo ‘Amy, coi bộ như con bực mình về chuyện gì đó’. Thế là con bé bật khóc òa lên, chạy vào phòng nó, đóng sầm cửa lại.

Tôi giải thích cho người cha ấy rằng thậm chí cả khi “không có tác dụng” thì nó vẫn “có tác dụng” đấy chứ. Hôm ấy Amy đã nghe được một giọng nói khác – giọng nói mách bảo cô bé rằng có người quan tâm đến cảm xúc của mình. Tôi khuyến khích ông không nên bỏ cuộc. Vào lúc nào đó, khi Amy biết mình có thể tin cậy vào phản hồi công nhận từ cha, cô bé sẽ cảm thấy an toàn nói ra những gì đã làm bé buồn rầu.

Có lẽ phản hồi đáng nhớ nhất mà tôi được nghe là từ một cậu bé tuổi vị thành niên – cậu bé này biết mẹ nó đang tham dự hội thảo của tôi. Cậu đi học về, lầm bầm giận dữ: “Hôm nay họ không có quyền gạt con ra khỏi đội bóng, chỉ vì con không mang đồ thể thao. Con phải ngồi chầu rìa suốt trận đấu. Bất công quá!”

“Việc đó chắc hẳn làm con bực lắm,” bà mẹ nói với cậu bằng vẻ quan tâm.

Cậu bé độp lại, “Còn mẹ, mẹ luôn luôn bênh vực họ!”

Bà ôm lấy vai cậu, “Jimmy, mẹ không nghĩ là con nghe mẹ nói. Mẹ nói rằng chắc là con bực mình lắm.”

Nó chớp mắt, nhìn sững vào mẹ. Rồi nó bảo, “ Ba cũng nên đi học cái khóa đó đi!”

Cho tới bây giờ chúng ta đã tập trung vào việc cha mẹ có thể giúp con cái xử lý những cảm xúc tiêu cực của nó như thế nào. Giờ chúng tôi muốn tập trung đề cập tới những phương pháp giúp cha mẹ xử lý những cảm xúc tiêu cực của chính cha mẹ.

Một trong những cơn giận gắn liền với vai trò làm cha mẹ là cuộc đấu tranh hàng ngày không ngơi nghỉ với lũ con, để chúng cư xử theo cách có thể chấp nhận được đối với chúng ta và đối với xã hội. Đây là một công việc cực nhọc, khổ sai, dễ khiến chúng ta phát điên. Một phần vấn đề nằm ở những xung đột về nhu cầu. Nhu cầu của người lớn là vẻ bề ngoài sạch sẽ, sự ngăn nắp, trật tự, sự nhã nhặn và nề nếp. Trẻ con lại không thể chểnh mảng hơn được nữa. Có bao nhiêu đứa trẻ tự giác mong muốn tắm rửa cho sạch sẽ, muốn nói “Vui lòng”, “Cảm ơn”, hay thậm chí là muốn thay đồ lót? Thậm chí có bao nhiêu đứa chịu mặc đồ lót? Phần lớn niềm say mê của cha mẹ đổ hết vào việc giúp con cái thích nghi với những tiêu chuẩn xã hội. Nhưng về mặt nào đó, chúng ta càng gay gắt chúng càng phản đối kịch liệt!

Tôi biết có nhiều khi lũ con tôi nghĩ về tôi như là “kẻ thù” – kẻ luôn luôn bắt ép chúng làm những điều chúng không muốn làm: “Rửa tay đi… Dùng khăn ăn đàng hoàng… Vặn bớt cái miệng lại… Treo áo khoác lên… Con có làm bài tập chưa?… Con có chắc là mình đánh răng rồi không đó?… Quay lại dội cầu ngay… Mặc đồ ngủ vào… Lên giường… Ngủ đi.”

Tôi cũng là người chuyên ngăn chặn con cái làm những việc chúng đang muốn làm: “Đừng có bốc tay mà ăn… Đừng có đá bàn… Đừng có vứt rác bừa bãi… Đừng có nhảy lên ghế sofa… Đừng có kéo đuôi mèo… Đừng có nhét hạt đậu vào lỗ mũi!”

Thái độ của trẻ trở nên “Con sẽ làm điều con muốn”, thì thái độ của tôi là “Con phải làm điều mẹ bảo”, và thế là trận chiến nổ ra. Rồi đến lúc trận chiến lên tới điểm mà mỗi lần bắt buộc đứa nào đó làm việc gì, dù đơn giản nhất, ruột gan tôi cũng phải lộn nhào lên.

Bây giờ, bạn hãy dành ra vài phút suy gẫm về những gì bạn cương quyết bắt con bạn làm, hoặc đừng làm, vào một ngày điển hình. Sau đó hãy lập thành danh sách những việc không làm và làm trong khoảng trống bên dưới.

TRONG MỘT NGÀY ĐIỂN HÌNH, TÔI CỐ XOAY XỞ ĐỂ BẮT BUỘC ĐÁM CON TÔI (HOẶC CON TÔI) PHẢI LÀM NHỮNG VIỆC SAU:

BUỔI SÁNG
——————————

BUỔI CHIỀU
——————————

BUỔI TỐI
——————————

TÔI CŨNG BẢO ĐẢM ĐÁM CON TÔI (HOẶC CON TÔI) KHÔNG ĐƯỢC LÀM NHỮNG VIỆC SAU:

BUỔI SÁNG
—————————–

BUỔI CHIỀU
——————————

BUỔI TỐI
——————————

Cho dù danh sách bạn lập ra đó dài hay ngắn, cho dù nỗi mong chờ của bạn là thực tế hay phi thực tế, mỗi việc trong danh sách đó đều đại diện cho thời gian, năng lượng mối quan tâm của bạn, cũng như bao hàm tất cả những thành tố cần thiết cho một trận chiến của ý chí.

Có giải pháp nào không?

Đầu tiên chúng ta hãy xem xét một số phương pháp phổ biến nhất, hay được người lớn chúng ta sử dụng nhất để bắt trẻ hợp tác. Trong khi bạn đọc những ví dụ mô tả mỗi phương pháp, hãy hồi tưởng lại thời gian bạn là đứa trẻ đang lắng nghe cha mẹ mình nói. Bạn không cần phải tập trung vào những lời cha mẹ bạn đang nói gì, mà hãy chú ý xem những lời nói đó khiến bạn cảm thấy gì? Khi bạn có câu trả lời rồi, hãy viết nó ra. (Một cách khác để làm bài tập này là rủ một người bạn đọc to mỗi ví dụ ra cho bạn, trong khi bạn nghe với đôi mắt nhắm lại).

I. Đổ lỗi và buộc tội

“Tay con dơ hầy rồi ịn dấu bẩn hết cả lên cánh cửa! Tại sao con luôn làm vậy?… Con có mắc chứng gì không vậy? Bộ con không bao giờ làm được cái gì đúng đắn hay sao?… Đã bao nhiêu lần mẹ nhắc con là phải dùng nắm đấm cửa rồi? Vấn đề của con là không bao giờ chịu lắng nghe cả.”