Bí mật của Hạnh phúc

41-50



41. Hãy làm quen với kỹ thuật và công nghệ cao khi có thể

Đối với một số người, các máy móc hiện đại không hề là một thách thức, nhưng họ chẳng bao giờ chịu tìm hiểu cách sử dụng, vì khi cần họ biết là có thể nhờ ai đó làm giúp. Nghe qua thì có vẻ họ là những người sung sướng, nhưng thực sự thì sao? Những nhà tâm lý học đã chứng minh rằng ngoài cảm giác được thoả mãn những nhu cầu tinh thần, vật chất, hạnh phúc còn là cảm giác hài lòng khi có thể làm chủ được những điều gần gũi xung quanh ta.

Dù chỉ mới 8 tuổi hay 80 tuổi, những người có thể sử dụng máy vi tính đều có thể trải nghiệm những điều kỳ diệu của công nghệ và của cả thế giới, và hơn hết họ cảm thấy tự tin hơn khi công việc của họ ngày một hiệu quả hơn.

Máy tính là một công cụ có thể kết nối con người lại với nhau, và điều này càng quant rọng hơn đối với những người liên tục phải đi xa. Chẳng hạn, ngoài việc dùng để trình bày văn bản, suy nghĩ hay tính toán, máy tinh chó phép truy cập email, theo dõi tin tức, thực hiện những cuộc trò chuyện bằng tin nhắn đang trở nên thiết yếu cho những sinh viên xa nhà, những người thường xuyên phải sống xa gia đình và thậm chí phải thường xuyên ở lại các khu vực tách biệt với bạn bè.

Melody, một học sinh lớp 5 có cha đi lính. Em đã phải di chuyển theo cha qua các bang Kentucky, Illinois, Texas và Colorado. Lúc đầu em thấy khó chịu vì phải luôn xa rời bạn bè mỗi khi khi di chuyển như thế. Nhưng nhờ có máy vi tính, em đã có thể giữ liên lạc với các bạn, những người đã lưu lạc và những người bạn mới đang sinh sống khắp đất nước.

Các quân nhân nhận thấy rằng máy vi tính đã giúp cho việc tái định cư của các gia đình được dễ dàng hơn, vì họ có thể dùng máy tính để tìm hiểu về chỗ ở mới và giữ liên lạc với bạn bè ở quê nhà.

Trong một nghiên cứu trên những người cao tuổi được làm quen với máy tính cá nhân, người ta nhận thấy lòng tự trọng và mức độ hài lòng với cuộc sống của họ được cải thiện rất nhiều nhờ vào việc sử dụng máy tính.

– Sherer-

42. Đừng hướng quá nhiều suy nghĩ đến những người và những điều khiến bạn tổn thương

Trong một ngày, có vô số điều chúng ta cần phải nghĩ đến. Có những suy nghĩ khiến ta phấn chấn tích cực, nhưng nhiều người trong chúng ta lại thường nghĩ đến những người, những việc chỉ làm ta thêm buồn lòng. Không nên phớt lờ những gì khiến bạn phiền muộn, nhưng cũng đừng quá tập trung vào nó mà bỏ qua những điều lý thú khác.

Khả năng cảm nhận hạnh phúc của con người tuỳ thuộc rất nhiều vào khả năng định hướng suy nghĩ của mình. Có những suy nghĩ làm tăng thêm sức mạnh, ngược lại có những suy nghĩ chỉ làm yếu lòng chúng ta mà thôi.

Những ký ức đẹp về tình cảm luôn làm chúng ta vui hơn là những kỷ niệm buồn. Không trốn chạy, hãy dành thời gian suy nghĩ về những chuyện buồn ấy một lần thật trọn vẹn, rổi sau đó trở về với thực tại và hãy hướng mình đến những suy nghĩ tốt đẹp. Sẽ cần thiết phải sống với quá khứ nếu đều đó có ý nghĩa với bạn nhưng đừng để quá khứ làm ảnh hướng không tốt đến hiện tại của chúng ta.

Trong cuộc sống hàng ngày, có rất nhiều suy nghĩ chợt đến rồi chợt đi. Cô gái đọc bài báo viết về câu chuyện của một con người bất hạnh, trải qua bao tủi nhục, gian khổ, sau cùng bằng lòng quyết tâm và dũng cảm đã vượt lên trong cuộc sống. Cô gái cảm thấy xúc động và như được động viên rất nhiều.

Mỗi lúc khó khăn, cô nhớ lại kỷ niệm thời đi học, những người bạn thân hồi sinh viên và cô lại thấy yêu đời. Đôi khi ký ức của mối tình đầu vừa tan vỡ làm cho cô không thể tập trung vào công việc bởi những kỷ niệm đẹp đã qua luôn mâu thuẫn với hiện tại cô đang có. Điều đó lặp đi lặp lại khiến trong một ngày đôi khi nỗi buồn nhiều hơn niềm vui, trạng thái tinh thần cô không ổn định và công việc của cô không được như ý muốn. Sau này, chỉ khi cô quyết tâm không nghĩ đến điều đó nữa, tập trung tất cả tinh thần cho cuộc sống hiện tại, cô mới cảm thấy hạnh phúc hơn.

Với những người thường xuyên ”nghiền ngẫm” các vấn đề tiêu cực và nỗi bất hạnh, cảm giác hài lòng và sức khoẻ của họ thường giảm đi thấy rõ. Những ai không quên quá khứ, biết rút ra bài học từ quá khứ để áp dụng cho hiện tại luôn có một cuộc sống tốt đẹp hơn.

– Scott và McIntosh-

43. Giữ mối liên hệ chân tình với những người thân

Khi những người bạn thân, hay một thành viên trong gia đình đi xa, chúng ta dễ lơ là và không quan tâm đến họ. Hãy giữ liên lạc và chia sẻ những tin tức của gia đình. Họ rất muốn biết gia đình sống ra sao, và họ sẽ cảm thấy vui hơn khi thường xuyên liên lạc với gia đình. Ngược lại bạn cũng sẽ vui khi thể hiện sự quan tâm của mình đối với họ.

Cách đây hai mươi năm, Sally bắt đầu cuộc sống xa gia đình để theo học đại học. Mẹ cô nhớ lại giây phút đau buồn ấy: “Thật kinh khủng! Tôi muốn nó theo đuổi giấc mơ của mình, nhưng lại không muốn mất nó. Tôi cảm thấy như nó muốn từ bỏ tôi”.

Còn Sally lại xem phản ứng của mẹ như một biểu hiện của sự thiếu lòng tin thay vì tình yêu của một người mẹ, và điều đó khiến họ xa cách nhau. ”Mẹ hỏi tôi tại sao tôi lại đi học xa như thế. Tôi không trả lời. Tôi cảm thấy đó là ‘vấn đề’ của mẹ tôi”.

Rồi một lần nữa, công việc buộc Sally phải sống xa gia đình. Thời gian trôi qua, mẹ Sally ngày càng tỏ ra ít quan tâm đến những quyết định của Sally. Cô lo rằng mẹ không quan tâm đến mình nữa, và mối quan hệ của họ vẫn cứ xa cánh như khoảng cách giữa họ vậy.

Sau những lần nghĩ lại và suy nghĩ, Sally nhận ra rằng – đằng sau nỗi lo lắng ban đầu và phản ứng gần đây của mẹ cô ẩn chứa một điều duy nhất: đó là tình yêu.

Giờ đây, khoảng cách địa lý không còn là rào cả nữa, Sally và mẹ liên lạc thường xuyên hơn. Cô rất vui mỗi khi được về thăm nhà. Cô luôn nói rằng – cả những người ra đi cũng như kẻ ở lại nên nhớ, “xa mặt” không có nghĩa là “cách lòng”.

Các nghiên cứu so sánh tầm quan trọng của gia đình đối với những người cao tuổi và những người trưởng thành cho thấy, cả hai nhóm tuổi đều xem trọng gia đình và coi quan hệ gia đình là một trong những niềm vui lớn nhất.

– O’Connor-

44. Biết quan tâm đến sức khoẻ và chế độ dinh dưỡng của bạn

Dù có thành công trong công việc hay cuộc sống mà không có được một sức khoẻ tốt để cảm nhận hạnh phúc thì thành công ấy chỉ mang ý nghĩa tạm thời. Hãy quan tâm đến bản thân và chế độ ăn uống vì đó là một trong những yếu tố quan trọng để giữ gìn sức khoẻ. Hãy cố gắng ăn uống điều độ và lựa chọn những món ăn hợp với tình trạng sức khoẻ của mình nhất. Trong cuộc sống bận rộn, ít người quan tâm đến các món rau và hoa quả. Những người thích ăn trái cây thường có cảm giác ngon miệng khi ăn, và trên hết họ luôn yêu đời và cảm nhận mọi điều tốt hơn.

Bạn có bao giờ để ý rằng dù không bao giờ mua hay đọc một loại tạp chí nào đó, bạn cũng sẽ phải cầm chúng lên khi ngồi trong phòng đợi, trước giờ ăn sáng hay trước khi đi ngủ? Đôi khi chúng ta sẵn sàng chấp nhận những thứ không mấy hấp dẫn. Việc chúng ta ăn gì cũng tương tự như vậy. Khi đang vội và không muốn mất nhiều thời gian chuẩn bị thức ăn, chúng ta sẽ dùng loại thực phẩm có sẵn.

Hãy mua trái cây về nhà, và dùng nó như quà vặt. Điều đó vừa đơn gian, vừa rẻ tiền lại chẳng phải mất nhiều thời gian chuẩn bị. Các nghiên cứu đã chứng minh những ích lợi về mặt thể chất của việc ăn trái cây, và giờ đây chúng ta biết nó còn có ích đối với cảm xúc. Cơ thể chúng ta thèm vị ngọt tự nhiên, vốn khởi thuỷ là một lợi thể tiêu hoá, chính vì vậy mà chúng ta thấy người nguyên thuỷ ăn nhiều trái cây hơn. Chỉ trong thời buổi hiện đại, khi kẹo đường và nước trái cây đóng hộp, nước có ga và hàm lượng đường tự nhiên ít hơn đường hoá học hiện diện khắp nơi, nhu cầu nếm ngọt của chúng ta mới có tác động tiêu cực.

Những nghiên cứu gần đây cho thấy việc ăn uống điều độ và có chế độ dinh dưỡng tốt có liên quan đến một số thói quen sống tích cực vốn giúp ích cho cảm xúc, sức khoẻ, công việc và hạnh phúc.

– Heatey và Thomnbs-

45. Biết tận hưởng những gì bạn đang có

Có người nói rằng:”Bạn sẽ chẳng bao giờ bằng lòng với những gì bạn đang có cho đến khi bạn hiểu bạn là ai”. Những người luôn cảm thấy hài lòng thường trân trọng những gì họ có và không bận tâm so sánh với những gì người khác có.

Trân trọng những gì đang có hơn những gì không có – hoặc không thể có – sẽ giúp bạn hạnh phúc hơn. Nhưng điều này hoàn toàn khác với việc bằng lòng với hiện tại và chẳng dám thực hiện ước mơ của mình. Luôn bằng lòng với chính mình là kẻ thù của sự phát triển và ngăn cản bạn dám thay đổi và mạo hiểm trong cuộc sống để đạt được những giá trị cao hơn.

Bé Alice chạy đến cây thông Giáng sinh và trông thấy những món quà tuyệt vời đặt bên gốc cây. Rõ ràng là em đã nhận được ít quà hơn các bạn và hình như em không cảm nhận được những món quà mình ưa thích. Nhưng em không bận tâm đến chuyện tại sao mình không có nhiều quà hơn hay nghĩ đến những thứ em muốn xin. Thay vào đó, em rất thích thú với những món quà đang cầm trên tay.

Khi nghĩ đến cuộc sống của mình, chúng ta thường băn khoăn về những gì mình không có. Những suy nghĩ như thế không thể nào đem lại cho chúng ta cảm giác hạnh phúc. Chắc bạn sẽ không ngồi xuống cạnh cây Giáng sinh và nhắc Elice rằng em vẫn chưa nhận được những món quà mà em hằng mong đợi? Vậy sao chúng ta cứ buộc mình phải nghĩ đến những thứ mình không thể thay vì nên nhắc nhở mình nghĩ về những điều bạn đang có?

Những người gặt hái nhiều thành công nhất cũng chỉ có thể hạnh phúc như những người đạt được ít nhất. Tuy nhiên, những ai yêu thích và biết trân trọng những gì mình đang có thường cảm thấy hạnh phúc nhiều hơn so với những người có nhiều những vẫn không hài lòng.

– Sirgy, Cole, Kosenko và Meadow-

46. Khi buồn, hãy cố gắng tập trung suy nghĩ đến những công việc cụ thể mà mình thích

Sẽ có những lúc bạn rất buồn hay gặp điều không may trong cuộc sống, những lúc ấy bạn luôn có khuynh hướng muốn được than vãn, bày tỏ với ai đó và không muốn làm gì cả. Đó là một sai lầm lớn. Điều đó chỉ mang đến cho bạn cảm giác yếu đuối, muốn được thương hại và thật sự mất thời gian.

Hãy dũng cảm bắt tay vào những công việc đang chờ bạn hay một công việc mà vốn dĩ bạn rất yêu thích. Không có gì tách bạn khỏi nỗi buồn hay những suy nghĩ tiêu cực bằng việc say mê làm một việc gì đó. Điều đó sẽ mang đến cho bạn niềm vui và sự cân bằng nhanh chóng hơn bất kỳ điều gì khác. Trong tĩnh lặng, bạn sẽ nhìn lại vấn đề rõ ràng và tích cực hơn.

Chúng ta cần phải thường xuyên đo những tiến bộ trong công việc để biết rằng mọi việc đang tiến triển theo chiều hướng tốt đẹp. Có thể bạn ước mơ đến những điều lớn lao, nhưng trước tiên phải thực hiện và hoàn tất những công việc cụ thể. Làm sao bạn có thể hoàn thành một mục tiêu trừu tượng vì sẽ không bao giờ bạn biết chắc là mình đã đạt được hay chưa. Một ước mơ sẽ bao gồm rất nhiều công việc cụ thể mà trong từng giai đoạn, từng bước một bạn phải làm. Nghĩ toàn diện nhưng hành động cần cụ thể – đó là một phương châm sống và làm việc hiệu quả nhất hiện nay.

Tôi muốn là một người công nhân tốt hơn. Tôi muốn là một người bạn tốt hơn. Tôi muốn là một người tốt hơn. Nhiều người trong chúng ta thường có những suy nghĩ mơ hồ như vậy, tuy nhiên những suy nghĩ này không cụ thể và rõ ràng. Bạn muốn là một công nhân tốt hơn? Được, nhưng điều đó nghĩa là gì? Bạn sẽ làm điều đó như thế nào? Làm sao bạn biết bạn đã đạt được mục tiêu hay chưa?

StarQuest là một công ty tư vấn ở Houston chuyên hướng dẫn cách đặt mục tiêu – tức là làm thế nào để đặt ra mục tiêu rõ ràng và mang tính khả thi. Họ khuyên bạn nên nghĩ đến những gì mình quan tâm, rồi nghĩ đến những gì mình có thể làm để thực hiện các điều đang quan tâm đó.

Bạn có thể đặt ra những mục tiêu cho mình như: Tôi muốn hoàn tất bản báo các hàng tuần này nhanh hơn 1 giờ, tôi muốn hoàn thành nhiệm vụ này ít tốn chi phí hơn 5%; tôi muốn ăn cơm tối với gia đình thêm một buổi nữa một tuần; tôi muốn có mặt trong tất cả những trận chơi bóng của con gái tôi. Đó là các mục tiêu kèm theo định hướng rõ ràng, những mục tiêu bạn có thể phấn đấu và hoàn tất một cách thành công. Việc hoàn thành bất cứ mục tiêu nào đặt ra cho chính mình đều làm tăng sự tự tin và cảm giác hài lòng cũng như giúp chúng ta vững vàng hơn trong tương lai.

Con người có nhiều cách để đối phó với những hoàn cảnh khó khăn về tinh thần.

Cuộc sống đã chứng minh những hành động tích cực sẽ cải thiện rất nhiều những suy nghĩ tiêu cực. Chúng ta sẽ cảm thấy cuộc sống có ý nghĩa và có giá trị từng ngày nếu biết suy nghĩ và hành động cụ thể.

– Lindeman và Verkasalo-

47. Hãy dành một chút thời gian giúp đỡ những người xung quanh

Hãy dành thời gian để giúp đỡ, an ủi, hay đơn giản chỉ là ở bên cạnh những người mà bạn quan tâm khi họ cần. Bạn sẽ cảm thấy những việc làm của mình là cần thiết và điều đó có thể làm cho mối quan hệ càng thêm gần gũi.

Điều quan trọng là hãy làm những điều đó thật lòng, không vì điều gì khác – bạn sẽ nhận được niềm vui thật sự trong tâm hồn. Bên cạnh đó theo luật nhân quả – mà gần đây khoa học đã chứng minh được – giúp người ắt có ngày người sẽ giúp ta.

Sarah không chắc là cô có thể thi đậu hết các môn học ở trường trung học, để sau đó vào đại học và trở thành một giáo viên. Cô thường mất nhiều thời gian hơn các bạn cùng lớp để hoàn tất các bài tập, và mỗi bước trên con đường tiến đến mục tiêu của cô đều chứa đầy cam go. Các bạn trong lớp đã giúp Sarah rất nhiều, đặc biệt là môn đọc.

Vào ngày lễ tốt nghiệp, Sarah bày tỏ lòng cảm ơn của mình đến tất cả những người bạn vì sự giúp đỡ của họ và vì niềm tin mà họ đã dành cho cô. Cô đã đọc diễn văn từ biệt với tư cách là học sinh đại biểu khiếm thị đầu tiên trong lịch sử của trường.

– Jou và Fukada-

48. Đừng luôn tự lên án hay quá trách cứ bản thân

Cuộc sống luôn chứa đựng những điều bất ngờ tiềm ẩn – đôi khi kiểm soát được và
đôi khi không thể làm được điều đó. Khi cuộc sống trở nên tồi tệ hơn, chúng ta thường có khuynh hướng đào bới, suy luận hàng loạt những lý do và nguyên nhân khiến chúng ta thất bại. Kiểu suy nghĩ này chỉ khiến chúng ta thêm buồn phiền và làm giảm khả năng sáng tạo của mình. Trong bất kỳ tình huống nào, chúng ta cũng chỉ có thể kiểm soát được một phần của sự việc mà thôi. Hãy nhìn thẳng vào vấn đề và phân tích cội nguồn khi một sự cố, tình huống xấu xảy ra, tất cả không hoàn toàn do lỗi của bạn. Hãy nhớ rằng nhìn nhận nguyên do, xử lý hậu quả là điều nên làm hơn là cứ chăm chăm dằn vặt bản thân mình.

Khách mời sắp đến mà họ vẫn không tắt được vòi nước của máy rửa bát đĩa. Nước tràn đầy ra sàn bếp và lan đến tận phòng khách. Chắc hẳn bạn sẽ nghĩ là – Tại sao giờ này mình lại đi rửa bát đĩa? Hoặc là – nếu mình rửa bát bằng tay thì chuyện này đã không sảy ra. Nếu mình đợi đến ngày mai hãy dùng máy rửa chén thì buổi tiệc hôm nay đâu có hỏng như thế này. Giá mà mình có đủ thông minh để thấy trước những việc này. Mà tại sao mình lại mua cái máy này chứ? Mình dám chắc là nếu mua ở một hiệu khác thì nó sẽ không chảy tràn ra bếp như vậy đâu!

Khi mọi việc xấu đi, chúng ta luôn tìm cách trách cứ, và thường nhìn vào gương rồi phiền trách chính hình ảnh của mình. Những nhà tâm lý học tại Viện Sức khoẻ Tinh thần Quốc gia nhận thấy rằng – nhiều người trong chúng ta đang là nạn nhân của lối suy nghĩ “tất cả là lỗi tại tôi”.

Có hai điều mà chúng ta không để ý là – chúng ta chỉ có thể trực tiếp kiểm soát tình huống phần nào thôi, và không nên mất thời gian tự trách mình. Tự trách mình cũng như tự thương hại mình chẳng giải quyết được chuyện gì và cũng không cải thiện được tình hình chút nào. Lỗi lầm là chuyện quá khứ, làm thế nào để khắc phục lỗi lầm mới là chuyện đáng quan tâm.

Hạnh phúc không tuỳ thuộc vào số lần thất bại hay những chuyện không vui đã sảy đến. Điều quan trọng là sau đó, con người có tìm cách đưa ra được bài học tích cực, hướng đến điều tươi sáng hay chỉ đưa ra những kết luận tiêu cực về mình. Những người luôn nghĩ “mình là đầu mối gây ra mọi vấn đề” sẽ ít cảm thấy hài lòng về mình hơn những người không nghĩ như vậy.

– Panos-

49. Hãy là một sứ giả hoà bình

Khi bạn bè, đồng nghiệp hay các thành viên trong gia đình có điều bất hoà với nhau, bạn sẽ cảm nhận được điều đó. Hãy cố gắng làm rõ mọi chuyện, trấn an và hoà giải họ bằng một thái độ khoan dung đúng mực nhất.

Nellie và Cindy là hai chị em sống ở miền Bắc California. Họ sống rất gần gũi và thương yêu nhau, thậm chí hai người còn quyết định sẽ ở chung với nhau tại nhà Nellie. Thế rồi hoá đơn điện thoại được gửi đến.

Đó là hoá đơn điện thoại nặng tiền nhất mà Nellie nhận được từ trước tới nay. Cô lập tức chất vấn em gái mình. Cindy nhìn vào hoá đơn và nói rằng – hầu hết những cuộc gọi không phải là của cô, hẳn là Nellie đã đẩy trách nhiệm qua cho mình.

Lời qua tiếng lại cho đến lúc sự căng thẳng làm họ quên hẳn tình ruột thịt giữa 2 người. Những người khác trong gia đình cảm thấy khó chịu vì sự cãi vã đó và bắt đầu lảng tránh họ hơn là giúp họ vượt qua bất hoà này.

Không ai chịu nhường nhịn ai, Nellie kiện em gái mình ra toà. Còn gia đình thì bực tức với cả hai cô.

Sau đó, dù thắng kiện. Nellie đã đánh mất tình chị em với em gái mình.

Để giữ mối liên hệ tốt và duy trì hạnh phúc, chúng ta cần đối mắt với những khó khăn một cách thiện chí hơn là tránh né chúng.

– Simpson-

50. Hãy quan tâm đến những gì xung quanh bạn

Chúng ta có thể học được nhiều điều lý thú về tình yêu qua những điều giản dị xung quanh bạn, chẳng hạn những con vật nuôi trong nhà. Càng gần gũi với chúng, chúng ta càng cảm nhận được niềm vui, nhất là tìm lại được cảm giác bình dị, ấm áp, hồn nhiên và phong phú của cuộc sống.

Gina là người điều hành của một viện điều dưỡng. Co thử mọi cách để giúp cho cuộc sống của các cụ già vui hơn và cô đã phát hiện ra rằng trong những chuyện này, những chú chó tỏ ra có hiệu quả hơn hết.

Mỗi chiều thứ năm, sở thú địa phương lại đưa đến một xe tải chở đầy những chú chó con thật ngộ nghĩnh. Các cụ già ở đấy mỉm cười ngay khi thấy chúng. Những chú cho dễ thương mang đến tình yêu vô điều kiện, và các cụ già trong viện điều dưỡng – những người thường xuyên cảm thấy cô đơn và thiếu thốn tình yêu – đón nhận tình cảm ấy như một sức sống mới. Họ ngay lập tức đáp lại tình cảm của những người bạn bốn chân có lông tinh nghịch đáng yêu này.

Một tình nguyện viên cho biết, “chỉ cần nhìn một trong những chú chó này vùi đầu dưới bàn tay mềm rũ, muốn được vuốt ve, hay tựa cằm trên ngực của một bệnh nhận rồi chăm chăm nhìn một cách yêu thương vào mắt người ấy, hoặc thấy ai đó vốn không muốn bước ra khỏi giường lại đề nghị được giữ dây xích và dắt một chú chó đi dạo ở hành lang – thì mới hiểu những con vật cưng này có thể giúp họ nhiều bao nhiêu” và “bạn có thể nhìn thấy chúng kéo người ta ra khỏi cái vỏ ốc của họ và giúp họ quên đi nỗi ưu phiền ra sao. Những gương mặt trắng bệch trở nên tràn đầy sức sống, và những đôi mắt trở nên linh hoạt hẳn lên”.

Tiếp xúc với vật nuôi mang đến cho chúng ta sự thích thú lẫn những cảm giác tích cực lâu dài, cũng như góp phần đáng kể tạo nên hạnh phúc của chúng ta. Đa số những ai có nuôi một con vật cưng sẽ cảm thấy hài lòng hơn so với những người không nuôi con vật nào.

– Barofsky và Rowan-


Bạn có thể dùng phím mũi tên để lùi/sang chương. Các phím WASD cũng có chức năng tương tự như các phím mũi tên.