Trung đoàn phiêu kỵ Pavlograd cắm trại cách Braonao hai dặm. Đại đội kỵ binh trong đó Nikolai Roxtov sung chức chuẩn uý đóng tại một làng Đức tên là Zantxenek. Cái nhà đẹp nhất trong làng được cắt cho viên chỉ huy đại đội là đại uý Denixov, trong sư đoàn kỵ binh thường gọi là Vaxka Denixov. Chuẩn uý Roxtov ở chung với viên đại đội trưởng từ khi chàng bắt liên lạc với binh đoàn ở Ba Lan.

Ngày mười một tháng mười, ngày mà ở đại bản doanh mọi vật đều chấn động lên vì cái tin bại trận của Mack, thì ở bộ tham mưu của đại đội kỵ binh, sinh hoạt hành quân vẫn diễn ra bình thường như trước. Sáng sớm, lúc Roxtov cưỡi ngựa đi lấy lương thảo về thì Denixov đi đánh bài cả tối qua vẫn chưa thấy đâu. Mang quân phục chuẩn uý, chàng thúc ngựa đến trước thềm, vắt chân qua mình ngựa một cách mềm mại và trẻ trung, đứng một lúc trên bàn đạp tựa hồ như còn luyến tiếc, chưa muốn rời khỏi lưng ngựa, rồi cuối cùng nhảy xuống đất và gọi người lính hầu.

– À, Bondarenko, anh bạn, – Chàng nói với người lính phiêu kỵ đang ba chân bốn cẳng chạy đến chỗ con ngựa. – Anh dắt nó đi vòng đi. – Chàng nói thêm giọng vui vẻ và thân ái như anh em mà những người thanh niên tốt bụng vẫn thường có khi họ vui sướng.

– Vâng mệnh quan lớn, – Người lính khokhol đáp và lắc lắc cái đầu một cách vui vẻ.

– Anh nhớ dắt nó cẩn thận nhé!

Một người lính phiêu kỵ khác cũng chạy đến chỗ con ngựa đứng, nhưng Bondarenko đã xỏ cương lưới rồi. Có thể thấy rõ là viên chuẩn uý cho tiền uống rượu rất hậu và ai được hầu hạ chàng ta hẳn là có lợi. Roxtov vuốt ve cổ và mông ngựa, rồi dừng lại trên bậc thềm.

“Tuyệt? Nó sẽ là con ngựa rất hay”. Chàng tự nhủ và mỉm cười, rồi giơ tay xách cao gươm lên, chàng bước lên thêm từng bốn bậc một, cựa giày kêu lẻng xẻng. Lão chủ nhà người Đức mặc áo gi-lê đan và đội mũ chụp vải, xuất hiện trong khung cửa chuồng bò, vai mang cái nạng mà lão đang dùng để đẩy phân. Trông thấy Roxtov mặt lão lại rạng rỡ hẳn lên. Lão mỉm cười vui vẻ và nheo mắt lại.

“Xin chào ngài, xin chào ngài!”, lão lại lặp đi lãp lại, rõ ràng là thấy thú vị khi chào chàng thanh niên.

– Đã bắt đầu làm việc kia à? – Roxtov nói với nụ cười vui vẻ và thân ái như anh em, vẫn nở tươi trên gương mặt phấn chấn. – Người Áo muôn năm, người Nga muôn năm, hoàng đế Alekxandr muôn năm! – Chàng nói với người Đức, lặp lại những lời nói mà người này thường hay nói.

Người Đức phá lên cười, ra khỏi chuồng bò, cất cái mũ trùm và khua nó lên đầu.

– Và tất cả thế giới muôn năm!

Roxtov cũng khua cái mũ lưỡi trai trên đầu rồi vừa cười vừa hô lớn: “Và cả thế giới muôn năm”.

Người Đức thì đang dọn chuồng bò còn Roxtov thì vừa cùng trung đội đi lấy cỏ ngựa về; mặc dù cả hai người đều không có một lý do nào để vui sướng đặc biệt như vậy, nhưng hai người cũng nhìn nhau một cách vui vẻ phẩn khởi và thân ái như anh em, cũng lắc đầu để tỏ tình hữu nghị, rồi cùng mỉm cười bỏ đi: người Đức trở lại chuồng bò, còn Roxtov thì bước vào ngôi nhà mà chàng ở chung với Denixov.

– Ông chủ mày đi đâu? – Chàng hỏi Laurutska, anh cần vụ láu cá của Denixov, mà cả binh đoàn đều biết.

– Ông ấy đi từ tối hôm qua chưa thấy về. Chắc là thua, – Laurutska đáp. – Tôi biết lắm, hôm nào mà được thì về sớm, để khoe khoang, nhưng đến sáng sớm mà chưa về thì chắc là thua, chốc nữa về sẽ cáu cho mà xem. Đã phải bưng cà phê lên chưa?

– Được được cứ bưng lên.

Mười phút sau, Laurutska bưng cà phê lên.

– Về kia rồi. – Hắn nói. – Không xong rồi.

Roxtov nhìn qua của sổ thì thấy Denixov trở về. Denixov là một người bé nhỏ, mặt đỏ, mắt đen và sáng, râu mép và tóc đều đen và bù xù. Cái áo choàng bông của anh ta phanh ngực ra, cái quần thì chảy xuống thành những nếp hằn lớn, và cái mũ chụp đã nhàu đội hất ra sau gáy.

– Laurutska, – anh ta gọi rất to, giọng gắt gỏng, tiếng nói dấp dính. – Kìa, đẹp đi, con khỉ!

– Thì tôi đang dọn đấy thôi. – Tiếng Laurutska đáp.

– À đã dậy rồi đấy à, – Denixov nói khi bước vào.

– Dậy đã lâu kia, – Roxtov đáp. – Tôi vừa đi lấy cỏ về, và đã gặp Floilein(1) Mathilda.

(1) Fraulein: tiểu thư (tiếng Đức).

– Thế à? Mình thì tối qua đen như con chó, cậu ạ? Ai đời thủa nào lại đen đến thế không biết? – Denixov nói to, lẫn lộn n với một. – Cậu đi một cái là nó bắt đầu… Ê, cho nước chè!

Denixov nhếch môi như cách cười mỉm, để lộ một hàng răng ngắn và chắc, đưa mấy ngón tay ngắn lên vò đầu, làm cho mớ tóc đen và rậm như rừng càng rối bù thêm.

– Ma quỷ xui mình đến nhà cái con chuột ấy (đó là tên gọi nhạo viên sĩ quan) – Chàng vừa nói vừa lấy tay xát vào trán và mặt. – Cậu xem, không được lấy một quân bài nào; không được lấy một quân, nó không cho tôi được lấy một quân nào.

Denixov lấy cái tẩu thuốc châm sẵn mà người cần vụ đưa ra, cầm chặt lấy nó trong nắm tay và gõ mạnh lên sàn làm cho lửa rơi tung toé ra, trong khi vẫn tiếp tục nói to như quát:

– Con đơn được thì con kép thua; con kép được thì con đơn lại thua.

Chàng làm tàn lửa rơi tung toé, đập vỡ cái tẩu và vứt đi. Sau đó chàng lặng im một lúc rồi đột nhiên đưa ánh mắt đen và sáng vui vẻ nhìn Roxtov.

– Nếu có gái thì còn nói gì. Nhưng chả làm thế nào có được, chỉ có rượu. Thôi! Đánh nhau cho chóng đi thôi…

– Ề ai ngoài kia, – Chàng nói vọng ra ngoài của vì có tiếng ủng nặng và tiếng cựa giầy lẻng xẻng, kèm theo những tiếng đằng hắng lễ phép.

– Tào trưởng đấy, – Laurutska nói.

Mặt Denixov càng sa sầm xuống.

– Việc không hay, – Chàng vừa nói vừa ném ra một cái túi đựng mấy đồng vàng. – Roxtov, cậu thử đếm xem còn được bao nhiêu tiền, xong đút xuống dưới gối cho tôi, được rồi, anh ta ra gặp tào trưởng.

Roxtov cầm lấy túi tiền, lơ đễnh chia món tiền vàng ra làm hai dúm, một mới, một cũ, rồi bắt đầu đếm.

– A, Telyanin! Chào cậu! Hôm qua mình đen quá! – Tiếng Denixov nói ở phòng bên.

– Ở đâu? ở nhà Bykov, ở nhà con chuột ấy à?

– Tôi đã biết mà, – Một giọng nói mảnh dẻ, ỏn ẻn trả lời, rồi Telyanin viên trung uý bé nhỏ cùng đại đội trưởng bước vào phòng.

Roxtov ném cái túi xuống dưới gối rồi nắm lấy bàn tay nhỏ nhám và ươn ướt của người mới đến. Trước chiến dịch này, Telyanin bị đuổi ra khỏi quan cận vệ, cũng không ai hay biết vì lẽ gì ở trung đoàn này thì hạnh kiểm của hắn rất tốt, nhưng hắn không được ai ưa; về phía Roxtov thì chàng không thể khắc phục và giấu giếm được cảm giác ghê tởm vô cớ mà hắn gây nên trong lòng chàng. Telyanin hỏi:

– Thế nào, anh kỵ binh trẻ, anh có bằng lòng con Gratsik của tôi không? (Gratsik là tên con ngựa cưỡi mà Telyanin mới bán cho Roxtov). – Không khi nào viên trung uý nhìn thẳng vào mặt người nói chuyện với mình; hai mắt hắn ta cứ lấm lét đưa từ vật này sang vật khác. – Lúc nãy tôi có thấy anh đi qua…

– Phải, con ngựa hay lắm, – Roxtov đáp, chàng đã mua nó bảy trăm rúp, nhưng kỳ thực nó không đáng giá một nửa, – Có điều bây giờ nó đi kiễng chân bên trái trước, – Chàng nói thêm.

– Đấy là cái móng sắt của nó bị nứt. Không hề gì đâu. Tôi sẽ bảo cho anh cách đóng đinh.

– Ừ anh chỉ hộ tôi, – Roxtov nói.

– Đồng ý chả có bí mật gì cả. Rồi anh sẽ cảm tạ tôi về con ngựa cho mà xem.

– Thế để tôi bảo dắt nó ra, – Roxtov nói, trong bụng chỉ ao ước thoát khỏi Telyanin cho rảnh, chàng ra ngoài để bảo dắt ngựa lại.

Trong hành lang, Denixov đang ngồi xổm giữa cửa, tay cầm tẩu thuốc và đang nghe viên tào trưởng nói. Thấy Roxtov ra, chàng nhăn mặt và chìa ngón tay cái trên vai về phía gian phóng lúc bấy giờ đang có Telyanin, chàng nhún vai tỏ ý ghê tởm.

– Ồ sao tôi ngấy cái thằng ấy đến thế? – Chàng nói ngay trước mắt người tào trưởng, chẳng giữ ý tứ gì cả.

Roxtov nhún vai, như muốn nói: “Thì tôi cũng thế, nhưng biết làm thế nào!” – và khi đã sai bảo xong, chàng lại trở về nơi Telyanin ngồi.

Telyanin vẫn ngồi với dáng điệu ủ rũ như lúc Roxtov đi ra và đang xua hai bàn tay trắng trẻo vào nhau. “Làm sao lại có thể có những cái mặt khả ố đến thế!” – Roxtov nghĩ thầm khi bước vào.

– Thế anh bảo dắt ngựa ra rồi chứ? – Telyanin hỏi đoạn đứng đậy ung dung đưa mắt nhìn quanh.

– Đã.

– Thế ta đi ra đi. Tôi đến đây để hỏi Denixov những mệnh lệnh ngày hôm qua. Anh đã nhận được rồi chứ, anh Denixov?

– Chưa nhận được. Thế anh đi đâu đấy?

– Tôi muốn bảo cho anh chàng này biết cách bịt móng ngựa. – Telyanin nói.

Hai người cùng đi ra thềm và đi đến tàu ngựa. Viên trung uý bày cách đóng đinh vào móng sát, rồi ra về.

Khi Roxtov trở về phòng thì trên bàn có một chai rượu vodka và mấy miếng xúc xích. Denixov ngồi trước bàn đang viết, ngòi bút chạy sột soạt trên giấy. Anh ta nhìn Roxtov, gương mặt sa sầm xuống.

– Tôi viết thư cho nàng đây. – Denixov nói.

Denixov chống một tay trên bàn, tay kia cầm bút và có vẻ rất sung sướng vì đã tìm được một cơ hội để nói cho nhanh những cái mình muốn viết, anh ta thuật nội dung của bức thư cho Roxtov nghe.

– Cậu thấy không. – Chàng nói. – Chúng ta chỉ là nhưng người đang ngủ, nếu chúng ta không có tình yêu. Chúng ta là cát bụi… nhưng khi ta có tình yêu thì ta là Thượng đế, ta lại trong sạch như ngày đầu tiên, khi mới khai thiên lập địa. Lại còn ai đấy nữa? Bảo cút đi cho rảnh? Không có thì giờ! – Denixov quát Lavruska, nhưng hắn cũng chẳng lấy điều và cứ lại gần.

– Thì ông bảo còn ai nữa? Chính ông bảo người ta đến. Đó là bác tào trưởng đến lấy tiền đấy.

Denixov nhăn mặt muốn quát thêm, nhưng nghĩ sao lại làm thinh.

– Không xong, – Chàng nói một mình. – Trong cái túi còn bao nhiêu tiền? – Chàng hỏi Roxtov?

– Bảy đồng còn mới và ba đồng cũ.

– Chà không xong rồi? Ê, đứng làm gì đấy, cái thằng phỗng kia, đi ra bảo tào trưởng vào đây! – Denixov quát Lavrutska.

– Denixov, tôi van anh, tôi có tiền; anh cứ lấy. – Roxtov nói, mặt đỏ ửng.

– Tôi không thích vay tiền của anh em, tôi không thích. – Denixov đáp.

– Chỗ anh em với nhau mà anh không lấy thì tôi giận đấy. Thật đấy tôi có tiền, – Roxtov nhắc lại.

– Đã bảo là không mà!

Và Denixov đến giường để lấy cái túi ở dưới gối.

– Cậu để đâu Roxtov?

– Dưới cái gối bên dưới ấy.

– Không có.

Denixov ném cái gối xuống đất. Cái túi không có ở đấy.

– Kỳ lạ thật!

Khoan đã, hay là anh đánh rơi? – Roxtov vừa nói vừa nhặt từng cái gối lên rũ.

Chàng kéo luôn cả tấm chăn ra rũ. Cái túi vẫn không thấy đâu.

– Hay là tôi quên? Không phải, rõ ràng tôi tự nhủ rằng anh để túi gối đầu như một kho của. Tôi để cái túi ở đây này. Nó ở đâu? – Chàng hỏi Lavrutska.

– Từ nãy tôi chưa vào đây. Ông để nó ở đâu thì chắc nó còn ở đấy Nhưng có thấy đâu?

– Ông thì bao giờ cũng thế, có cái gì bạ đâu vút đấy rồi quên khuấy đi Xem trong túi áo xem.

– Không, nếu tôi không nghĩ đến chuyện kho của thì còn có lý, – Roxtov nói, – Đằng này tôi nhớ là tôi đã để nó ở đây.

Lavrutska xáo cả chăn dệm lên, nhìn dưới giường, đưới bàn, lục soát tất cả căn phòng và đừng lại ở chỗ chính giữa, Denixov lặng lẽ nhìn theo và khi Larutska giang hai tay ra, nói rằng chẳng thấy cái túi ở đâu cả, chàng bỗng nhìn sang Roxtov.

– Roxtov, hay là cậu đ… ùa…

Roxtov cảm thấy Denixov nhìn mình, ngước mắt lên rồi lại cụp xuống ngay. Máu chàng nãy giờ vẫn chặn ngang đâu ở dưới cổ họng chàng, bỗng dâng lên mặt và bừng lên mắt chàng. Chàng không sao thở lại bình thường được.

Chẳng có ai vào trong cái buồng này cả, chỉ có ông trung uý và hai ông. Nó vẫn ở đâu đây thôi. – Lavrutska nói.

– Nào, thằng phỗng kia, cố tìm xem, – Denixov bỗng quát lên, mặt đỏ thẫm và giơ tay nhẩy chồm đến chỗ người lính hầu, vẻ dữ tợn. – Phải tìm cho ra cái túi, nếu không tao sẽ quất mày chết. Thàng nào tao cũng sẽ quất chết cho mà xem.

Roxtov lảng tránh không nhìn Denixov, cài khuy áo đôn-man lại đeo gươm vào và đội mũ lưỡi trai lên đầu.

– Tao bảo mày phải tìm cho ra, – Denixov vừa nắm vai người lính lắc mạnh và xô nó vào tường.

– Denixov, anh buông nó ra, tôi biết ai lấy rồi, – Roxtov vừa nói vừa đi ra cửa, không ngước mắt lên.

Denixov dừng lại, ngẫm nghĩ và khi đã biết Roxtov muốn ám chỉ cái gì, anh ta nắm tay chàng lại.

– Nói bậy! – Denixov quát lên, đến nỗi gân cổ và gân trán nổi lên như dây thừng. – Tôi bảo này, cậu điên rồi, tôi không cho phép thế đâu. Cái túi còn ở đây tôi sẽ lột da thằng súc sinh này và cái túi sẽ ra.

– Tôi biết ai lấy rồi. – Roxtov nói lại, giọng run run, và đi thẳng ra cửa.

– Nhưng tôi cấm cậu đấy, cậu không được làm thế. – Denixov vừa quát vừa lao mình về phía viên chuẩn uý để giữ chàng lại.

Nhưng Roxtov giật mạnh tay ra và giương mắt nhìn thẳng vào Denixov, tưởng chừng như Denixov là kẻ thù ghê gớm nhất của chàng vậy.

– Anh có biết anh nói gì không? – Chàng hỏi, giọng run run. – Ngoài tôi ra không còn ai trong phòng này nữa. Vậy, nếu tôi không thế, thì tức là…

Chàng không nói trọn câu được, vội bỏ chạy ra ngoài.

– À, thôi? Ma quỷ nó bắt cậu đi, bắt tất cả lũ đi! – Đó là những tiếng nói sau cùng mà Roxtov nghe được.

Roxtov đến nhà Telyanin.

– Trung uý không có nhà, ông ấy đến bộ tham mưu. – Người lính cần vụ nói với chàng. Có việc gì thế ạ, – Người lính nói thêm, ngạc nhiên trước bộ mặt bơ phờ của viên chuẩn uý.

– Không, chả có gì.

– Ông chỉ đến chậm có một tí. – Người lính nói.

Bộ tham mưu cách Daltxenek ba dặm. Roxtov không ghé về nhà, giục ngựa đến thẳng đấy. Trong cái làng bộ tham mưu đóng, có một ngôi quán mà các sĩ quan thường lui tới. Roxtov đến đó, trước thềm, chàng nhận ra con ngựa của Telyanin.

Trong gian thứ hai, viên trung uý đang ngồi trước một cái bàn bày một đã xúc xích và một chai rượu.

– À anh cũng đến đấy à, anh bạn trẻ? – Hắn mỉm cười nói và dướn đôi mày lên.

– Phải, Roxtov nói. – Hình như chàng phải cố gắng lắm mới nói được tiếng ấy; rồi chàng ngồi xuống cái bàn bên cạnh.

Cả hai im lặng; trong gian phòng, có hai người Đức và một viên sĩ quan người Nga. Mọi người đều im lặng, chỉ nghe tiếng dao ãn chạm vào đĩa và tiếng nhai nhóp nhép của viên trung uý. Khi Telyanin đã ăn xong, hắn rút ở túi áo ra một cái ví tiền hai ngăn, đưa mấy ngón tay nhỏ nhắn và trắng cong lên ở đầu mút, gạt hai chiếc vòng ra lấy một đồng tiền vàng và dướn cao lông mày, đưa cho người hầu bàn.

– Nhanh lên chứ, hắn nói.

Đồng tiền vàng còn mới. Roxtov đứng dậy và đến cạnh Telyanin.

– Cho tôi xem cái túi tí. – Chàng nói rất khẽ, chỉ vừa để cho Telyanin nghe.

Mắt đảo qua đảo lại như lẩn tránh, nhưng lông mày vẫn gương cao. Telyanin đưa cái túi cho chàng.

– Phải, cái túi này xinh lắm… Phải… phải, – Hắn nói, rồi bỗng nhiên tái mặt. – Cầm lấy mà xem. anh bạn trẻ ạ, – Hắn nói thêm.

Roxtov cầm lấy túi và nhìn lại xem cái ấy lẫn số tiền đựng trong đấy, xong rồi nhìn lại Telyanin. Viên trung uý theo thói quen đưa mắt nhìn quanh và đột nhiên có vẻ vui hẳn lên.

– Nếu chúng ta đi Viên thì có bao nhiêu tiền tôi tiêu hết. Nhưng giờ thì chả biết làm gì trong những xó xỉnh như thế này. Thôi, anh bạn trẻ, giả lại tôi, tôi đi đây.

Roxtov im lặng.

– Thế cậu cũng đi ăn sáng à? Ăn cũng khá, – Telyanin nói tiếp, – Đưa đây nào!

Hắn giơ tay với lấy cái túi. Roxtov thả ra. Telyanin nắm lấy và luồn nó vào túi quần, lông mày giương lên một cách ung dung, mồm hé mở như muốn nói: “Phải, tôi bỏ nó vào túi, đó là việc tự nhiên, không liên quan đến ai cả”.

– Thế nào anh bạn trẻ? – Hắn vừa nói vừa thở dài và nhìn chòng chọc và Roxtov dưới đôi lông mày giương lên. Một luồng giao cảm nhanh như một tia chớp điện chạy từ mắt Trrlyanin sang mắt Roxtov rồi từ Roxtov sang Telyanin, rồi lại trở ngược lại, tất cả chỉ diễn ra trong một khoảng khắc.

– Anh lại đây, – Roxtov nói, và nắm lấy cánh tay của Telyanin, chàng kéo hắn về phía cửa sổ. – Đó là tiền của Denixov, anh đã lấy, chàng rỉ vào tai hắn.

– Sao? Sao? Sao anh dám? Làm sao… – Telyanin nói.

Nhưng tiếng hắn nói ra nghe như có tiếng kêu ai oán tuyệt vọng và một lời cầu xin của kẻ có tội. Nghe giọng nói ấy, tâm trí của chàng trút ngay được gánh nặng của ngờ vực. Chàng thấy vui mừng và cũng ngay lúc ấy, chàng thấy thương hại cho con người khốn nạn đang đứng trước mặt; nhưng đã trót làm thì phài làm cho đến nơi.

– Trời ơi, ở đây người ta sẽ nghĩ ra sao. – Telyanin vừa nói ấp úng vừa cầm lấy mũ lưỡi trai và đi về phía một gian phòng không có người, – Phải giãi bày cho rõ…

Mỗi thớ thịt trên khuôn mặt tái mét, sợ hãi của Telyanin đều bắt đầu run lên, cái nhìn lẩn tránh vẫn chạy từ vật này sang vật khác, nhưng bây giờ nó hạ xuống một chỗ nào đó rất thấp, không ngước lên đến mặt Roxtov, và từ trong cổ hắn phát một tiếng nấc nghẹn ngào.

– Bá tước! Xin đừng hại một con người trẻ tuổi… đây, món tiền khốn nạn ấy, ông cầm lấy…

Hắn ném tiền lên trên bàn.

– Tôi có một cha già, một bà mẹ…

Roxtov cầm món tiền lên, tránh cái nhìn của Telyanin, và không nói một tiếng, đi ra cửa. Nhưng ra đến ngưỡng cửa, chàng dừng lại và quay gót trở vào.

– Trời ơi! Chàng ứa nước mắt nói, – Sao anh lại có thể làm như vậy?

– Bá tước, – Telyanin vừa nói vừa đến gần Roxtov.

– Anh đừng mó đến tôi, – Roxtov vừa nói vừa tránh ra, – Nếu anh cần tiền, thì đây, anh cứ lấy chỗ tiền ấy. – Chàng vứt cho hắn cái túi và chạy ra khỏi quán.