Người Đức Dạy Con Trên Bàn Ăn
3. Dinh dưỡng hợp lý cho từng độ tuổi
Trong chương này, bạn sẽ biết:
Điểm chính trong việc cho con bú và nuôi con bằng sữa ngoài trong suốt 6 tháng đầu đời.
Cách con bạn xoay xở ra sao trong giai đoạn 6 – 12 tháng, từ việc chỉ bú sữa mẹ hay bú bình sang chế độ ăn cùng gia đình.
Chế độ ăn cũng như những quy tắc tốt cho trẻ từ lúc nhỏ cho đến khi đi nhà trẻ.
Quy tắc ăn uống quan trọng cho trẻ đến trường.
⇢ 6 tháng đầu đời:Sữa mẹ là tất cả
Từ từ, bạn sẽ nắm rõ được nguyên tắc: Con của bạn quyết việc bé có muốn ăn hay không và ăn bao nhiêu. Là cha mẹ, bạn sẽ nấu món gì. Bạn cũng xác định thời gian và cách thức cho bé ăn cũng như những nguyên tắc mà bé nên học. Những việc này diễn ra như thế nào và bạn cần lưu ý điều gì khi thực hiện đương nhiên phụ thuộc vào lứa tuổi của trẻ. Đối với trẻ sơ sinh thì mọi việc chưa có gì phức tạp cả.
Bé của bạn ăn gì?
CHO CON BÚ cũng có nghĩa là bạn cung cấp cho bé nguồn thực phẩm tốt nhất có thể có. Nếu bạn không thể cho bé bú, hãy cho con ăn sữa ngoài với chất lượng gần tương đương sữa mẹ.
- Sữa mẹ
Tối ưu là cho con bú sữa mẹ hoàn toàn trong suốt 5 – 6 tháng đầu đời. Bé của bạn nhận được tất cả dưỡng chất bé cần mà hoàn toàn không cần thêm thức ăn khác – không trà, không nước ép hay bất cứ thứ nào.
Trong vòng 20 năm trở lại đây, số lượng các bà mẹ cho con bú liên tục tăng. Tuy nhiên, chỉ có rất ít các bà mẹ thực hiện điều mà đối với trẻ là tốt hơn tất thảy: cho trẻ bú hoàn toàn 5 – 6 tháng đầu mà không cần bổ sung bất cứ thực phẩm nào. Ưu điểm của việc cho con bú là không thể tranh cãi và sẽ không bao giờ là thừa khi thường xuyên nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nuôi con bằng sữa mẹ .
Lợi ích đối với trẻ
Sữa mẹ là thức ăn tốt nhất với nhu cầu của trẻ và hơn hẳn bất cứ một loại thức phẩm nào khác.
Sữa mẹ đặc biệt bởi thành phần của sữa có thể thay đổi trong ngày cũng như trong suốt thời gian cho con bú. Sữa mẹ cũng phù hợp với những nhu cầu phát triển khác nhau của trẻ.
Sữa mẹ dễ tiêu, giúp bảo vệ các mô ruột còn non yếu của trẻ sơ sinh khỏi bị viêm và tổn thương.
Sữa mẹ chứa chất đề kháng làm giảm nguy cơ nhiễm bệnh tiêu chảy và hạn chế những diễn biến phức tạp của căn bệnh này.
Trẻ bú mẹ hoàn toàn hiếm khi bị mắc các bệnh truyền nhiễm cấp tính như viêm màng não, viêm tai giữa và viêm phế quản. Một nghiên cứu ở Mỹ đã chỉ ra rằng tỉ lệ tử vong trong năm đầu tiên của trẻ bú mẹ thấp hơn tới 21% so với trẻ ăn sữa ngoài!
Những nghiên cứu mới nhất chỉ ra rằng, cho con bú có thể giảm thiểu nguy cơ bị nhiễm các bệnh như đột tử trẻ sơ sinh, ung thư và tiểu đường (tuýp 1 và 2) bao gồm cả thừa cân và béo phì.
Trẻ bú mẹ hoàn toàn cũng ít khi bị dị ứng thức ăn, hen suyễn và gặp các vấn đề về da liễu.
Tuy nhiên, các bạn đừng suy diễn ra những kết luận sai lầm: không một bà mẹ nào lại phải chịu “tội” trước việc con nhiễm bệnh mãn tính khi họ không thể hay không muốn cho con bú. Có nhiều nguyên nhân khác nhau dẫn đến việc mắc các căn bệnh này. Kể cả trẻ được cho bú vẫn có khả năng bị tiêu chảy, ho, viêm phế quản hoặc dị ứng.
Lợi ích đối với mẹ
Việc bé bú sữa mẹ không chỉ có nhiều ưu điểm cho bé mà còn cả cho chính các bà mẹ nữa:
Sau khi sinh con, người mẹ càng cho con mình bú sớm bao nhiêu thì cơ thể họ càng tiết ra nhiều hoóc môn Oxytocin kích thích cho tử cung co nhanh hơn. Hiện tượng chảy máu âm đạo sau sinh do đó cũng sớm chấm dứt hơn.
Người mẹ cho con bú sau sinh sẽ nhanh chóng lấy lại được trọng lượng cơ thể ban đầu.
Ung thư buồng trứng và ung thư vú hiếm gặp hơn.
Khi về già, khả năng tránh được nguy cơ bị gãy xương cũng cao hơn.
Thay vì phải cho con ăn sữa ngoài, cho con bú thuận tiện cũng như hợp vệ sinh hơn và qua đó còn tiết kiệm được chi tiêu.
- Cho trẻ bú bình
Tuy nhiên, thật đáng tiếc không phải bà mẹ nào cũng có thể cho con bú bởi nhiều nguyên nhân khác nhau, ví dụ như do họ ít nhận được sự động viên, hỗ trợ từ những người xung quanh, bị ốm hoặc cảm thấy tinh thần rệu rã hay không đủ sức khỏe hoặc trong một vài trường hợp họ muốn (hoặc bị bắt buộc) nhanh chóng quay trở lại công việc. Nhưng đó không phải là thảm họa. Việc cho con bú có những lợi ích không ai có thể phủ nhận được, tuy nhiên cũng không nên quá cứng nhắc về chuyện này. Kể cả trong trường hợp phải ăn sữa ngoài, đứa trẻ cũng có thể lớn và mối quan hệ mẹ – con mật thiết vẫn sẽ được hình thành. Đừng để lương tâm bị cắn rứt nếu bạn không thể nuôi con bằng sữa mẹ.
Thực phẩm đầu đời cho bé
Vậy bạn nên cho bé ăn gì nếu bản thân không thể, không được phép hay không muốn cho bé bú? Hãy cho bé ăn “sữa non”. “Sữa non” được chiết xuất dựa trên sữa bò. Hãy mua sản phẩm chế biến sẵn, bởi sữa non tốt cho bé tương đương như sữa mẹ và chứa đầy đủ các dưỡng chất cân đối theo luật định.
Chúng tôi cũng đặc biệt khuyên các bà mẹ không tự làm sữa non từ sữa bò và các thành phần khác. Điều này không đảm bảo an toàn trong những tháng đầu đời cũng trẻ.
Tại Đức, sữa non được bày bán hầu như chỉ ở dạng bột. Các bà mẹ chỉ cần pha theo chỉ dẫn. Loại nước phù hợp để pha sản phẩm này là nước máy đun sôi hoặc nước khoáng có dòng chữ “Pha được với sữa non”.
Bạn có thể cho bé ăn sữa non từ ngày đầu tiên. Trong suốt 4 – 6 tháng đầu, bé của bạn không cần ăn thêm bất cứ loại thực phẩm nào khác. Bạn có thể chọn loại sữa non bao gồm hoặc không bao gồm tinh bột có tác dụng làm sánh thức ăn lỏng. Sữa non không gồm tinh bột này thì loãng như sữa mẹ và sánh hơn nếu có chất này. Nếu bạn để cho con bạn tự quyết định lượng sữa bé muốn ăn thì bạn có thể tránh được nguy cơ cho bé ăn quá nhiều. Không pha thêm bột yến mạch hay đường vào sữa.
Sữa ăn dặm
Dù có vô vàn các thương hiệu nhưng thực chất sữa công thức (sữa ngoài) cho trẻ sơ sinh chỉ có hai loại: sữa non như đề cập ở trên và sữa ăn dặm.
Trẻ dùng được sữa ăn dặm sớm nhất là từ tháng thứ năm. Thành phần của sữa ăn dặm có ít điểm chung với sữa mẹ, tuy làm tăng gánh nặng lên quá trình trao đổi chất hơn so với sữa non nhưng vẫn luôn dễ tiêu hơn sữa bò nguyên chất.
Những khả năng khác?
Nếu e ngại bé dị ứng nặng hoặc bị mắc bệnh viêm da thần kinh, người mẹ (thật đáng tiếc trong trường hợp này) lại không thể cho con bú thì bác sĩ nhi có thể kê sữa công thức đặc biệt cho trẻ. Protein trong sữa bò bị phân giải “thủy phân” thành axit amin, bởi vậy nguy cơ dị ứng protein sữa bò gần như được giảm thiểu hoàn toàn.
Không có một cơ sở nào trong việc sử dụng các loại sữa được biết đến với tên gọi “sữa không gây dị ứng” bởi cho đến nay, công hiệu của chúng vẫn chưa được chứng minh.
Sữa đậu nành cũng không phù hợp để nuôi trẻ sơ sinh. Bởi vì có nhiều trẻ đã bị dị ứng với protein đậu nành.
Một loại dưỡng chất bổ sung vô cùng quan trọng: Vitamin D – Fluoretten
Con bạn cần bổ sung thêm dưỡng chất nào nếu bé ăn sữa công thức? Không gì cả. Không trà, không nước ép hoa quả hay nước cà rốt.
Ở Đức có một loại dưỡng chất bổ sung duy nhất được khuyên dùng rộng rãi: Vitamin D kết hợp với muối flor. Vitamin D làm xương chắc khỏe trong khi muối flor giúp bảo vệ răng. Loại dưỡng chất này đóng vai trò quan trọng không chỉ đối với trẻ bú mẹ mà còn với trẻ được nuôi bằng sữa ngoài.
Bổ sung muối flor thường xuyên sẽ là biện pháp hữu hiệu phòng ngừa các bệnh về răng. Nếu bạn dành sự quan tâm nhất định đến vấn đề bảo vệ răng miệng bằng muối flor cho trẻ thì về sau này bạn có thể tiết kiệm được 2/3 chi phí phải trả cho nha sĩ.
Thời gian và cách thức cho con ăn
MỖI BÀ MẸ TRẺ đều mong muốn biết càng nhiều càng tốt về thời điểm và cách thức tốt nhất cho con bú hay cho bé ăn bằng bình.
- Khi bạn cho con bú
Hầu hết phụ nữ có thể cho con bú. Tuy nhiên, bạn cần nhận được sự hỗ trợ, đặc biệt khi sinh con đầu lòng. Khi lựa chọn bệnh viện phụ sản hãy lưu ý đến chuyện liệu bệnh viện có tư vấn viên hỗ trợ hướng dẫn các bà mẹ cho con bú đúng cách cũng như có được tổ chức y tế thế giới công nhận là “bệnh viện thân thiện với trẻ em” hay không?
Trước khi sinh, bạn nên tự trang bị kiến thức về việc cho con bú trước khi sinh. Ở Đức, sau khi rời bệnh viện, nếu muốn bạn sẽ nhận được sự chăm sóc và tư vấn từ một nữ hộ sinh tại khu vực bạn sống. Nữ hộ sinh này sẽ hướng dẫn bạn cách giữ trẻ đúng và tư thế được khuyên dùng khi cho bú, và theo dõi xem liệu trẻ phát triển có khỏe mạnh không.
Những điều lưu ý khi cho con bú
Tuy không thể đi sâu vào tất cả các chi tiết về chủ đề “cho con bú” nhưng chúng tôi sẽ tóm gọn cho bạn những ý chính quan trọng nhất:
Sau khi sinh, người mẹ nên cho con bú càng sớm càng tốt – tốt nhất là trong vòng 1 giờ sau sinh.
Mẹ và con nên luôn luôn được ở gần nhau càng lâu càng tốt. Qua đó, việc cho con bú sẽ đạt hiệu quả cao nhất. Ngoài ra, cơ thể người mẹ còn là nguồn giữ ấm tốt nhất cho trẻ mới sinh.
Sữa sẽ về ngay cả khi bạn mất một thời gian ngắn mới có thể cho bé bú – ví dụ như sau một ca sinh mổ.
Không cho con bạn ăn thêm bất cứ thực phẩm nào: không trà, không thức uống có đường, không sữa ngoài.
Trong tuần đầu tiên chỉ cho con ngậm ti giả khi bé đã bú mẹ tốt.
Bé cần được cho ăn 8 – 12 lần một ngày trong tuần đầu sau khi ra đời. Đừng đợi cho đến lúc con bạn gào khóc vì đói! Bạn có thể nhận ra con đói khi bé nhai tóp tép và miệng bé chúm chím tìm vú mẹ. Từ tuần đầu tiên đến tuần thứ ba, bạn nên đánh thức con để cho bú nếu bé hơn bốn tiếng đồng hồ chưa có tín hiệu muốn ăn.
Để bé bú bao lâu tùy ý và luôn chú ý cho bé bú đều hai bên bầu ngực.
Lượng sữa mẹ tiết ra và nhu cầu bú của bé sẽ tự có sự điều chỉnh cho phù hợp. Tuy nhiên, trong một vài trường hợp, phải sau vài tuần thì mọi thứ mới hoàn toàn đồng điệu với nhau.
! LƯU Ý
Giải pháp cho những vấn đề thường gặp khi cho con bú
Sữa chảy không đều? Bầu vú đầy và căng cứng? Vậy là bạn đang bị “tắc sữa”
- Hãy để con bạn bú thường xuyên hơn. Điều này kích thích sữa chảy và giảm bớt áp lực lên hai bầu vú. Bạn cũng có thể lấy khăn ấm đắp lên ngực để ngực đỡ căng sữa.
Đầu vú đau nhức
- Khuyến khích con đừng chỉ ngậm mỗi đầu ti mà hãy ngậm cả núm vú. Nếu không được, hãy nhờ đến sự trợ giúp từ những người có chuyên môn. Để đầu ngực khô. Nếu chỗ đau đã lành một lần thì có lẽ về sau bạn sẽ không gặp phải vấn đề này nữa.
Bạn bị viêm vú với triệu chứng sốt và cảm cúm
- Nếu những biện pháp thông thường như cho bé bú và chườm khăn ấm không đem lại kết quả thì tốt hơn bạn nên hỏi ý kiến bác sĩ. Bệnh viêm vú có thể được chữa khỏi nếu điều trị bằng thuốc. Và hầu hết các bà mẹ đều có thể tiếp tục cho con bú sau đó.
- Định kiến và thực tế
Việc cho con bú đặc biệt hiệu quả khi người mẹ cảm thấy thoải mái và trang bị cho bản thân đầy đủ kiến thức. Rất có thể mẹ sẽ phải đối phó với những định kiến cùng sự thiếu hiểu biết của những người xung quanh. Một vài định kiến về nuôi con bằng sữa mẹ vẫn còn tồn tại dai dẳng dẫu cho đã được làm sáng tỏ. Dưới đây, chúng ta sẽ cùng nhau đối mặt với sự thực về chuyện này.
⇢ ĐỊNH KIẾN VÀ THỰC TẾ VỀ CHUYỆN CHO CON BÚ *
Định kiến | Thực tế |
---|---|
Thời kỳ cho con bú không thể mang bầu | Điều này chỉ đúng khi con của bạn nhỏ hơn 6 tháng tuổi, được cho bú suốt ngày và khi chu kỳ kinh nguyệt của người mẹ chưa quay trở lại |
Ngực nhỏ cho ít sữa hơn so với ngực có kích cỡ lớn hơn | Kích cỡ của bầu ngực không hề ảnh hưởng đến việc tiết sữa |
Cho con bú làm hỏng ngực | Tuổi tác và cân nặng người mẹ tác động đến hình dáng của ngực nhiều hơn là việc cho con bú. Thông thường thì ngực sẽ quay trở lại hình dạng bình thường |
Cho con bú làm ảnh hưởng đến kích thích tình dục | Sai! Trong quá trình cho con bú, cơ thể có tiết ra hóc môn Oxytocin – tương tự như lúc đạt được cực khoái |
Trẻ 3 tháng tuổi sẽ không đủ no nếu chỉ bú sữa mẹ | Sữa mẹ là dinh dưỡng tối ưu cho trẻ trong suốt 5 – 6 tháng đầu đời. Không cần thiết phải cho trẻ ăn thêm bất cứ thứ gì khác |
Tất cả trẻ sơ sinh nên được cai sữa trước khi tròn 1 tuổi | Không đúng! Việc cai sữa là một quyết định hết sức riêng tư. Điều này chỉ phụ thuộc vào mẹ và bé |
- Khi con bạn bú bình
Có một vài điều lưu ý được áp dụng không chỉ lúc bạn cho con bú mà kể cả khi bé đã bú bình một phần hay hoàn toàn:
Bạn nên chọn loại sữa non phù hợp. Hãy hỏi ý kiến bác sĩ nhi để chắc chắn.
Nước pha sữa cho bé bằng nhiệt độ phòng và pha đúng liều lượng.
Bạn nên chọn cho bé một loại núm vú phù hợp, theo từng giai đoạn độ tuổi.
Lỗ chảy sữa không được quá to. Điều quan trọng là bé phải tích cực mút khi ăn.
Không bao giờ được để con bú bình một mình tránh bé có thể bị sặc. Trong mọi trường hợp không được để bé gà gật hàng giờ hay ngủ mà vẫn ngậm bình – điều này có nghĩa trẻ dễ có nguy cơ bị sâu răng! Thay vào đó, có thể cho bé ngậm núm vú giả.
Mỗi bữa ăn nên chuẩn bị cho bé sữa mới. Hãy bỏ phần sữa chưa uống hết đi.
Nuôi con bằng sữa ngoài cũng có một ưu điểm: đó là bố cũng có thể cho con ăn. Điều này không những giảm bớt gánh nặng cho người mẹ mà còn thắt chặt thêm mối quan hệ cha con. Hãy tận dụng cơ hội!
- Phần việc của mẹ và bé
Bất kể việc con bạn được nuôi bằng sữa mẹ hay sữa ngoài – nguyên tắc đưa ra ở trang 24 vẫn được áp dụng từ ngày đầu tiên bé chào đời: Bố mẹ chọn thực phẩm cho bé, quyết định thời gian và cách thức cho bé ăn. Còn việc bé liệu có muốn ăn hay không và ăn bao nhiêu là phụ thuộc vào bé.
Qua bảng dưới đây bạn có thể tham khảo sự “phân chia phần việc” giữa hai mẹ con.
! LƯU Ý
Việc mẹ và bé phải làm trong quá trình bú mẹ hay ăn sữa ngoài
Mẹ | Bé |
---|---|
Bạn cho con bú hoặc cho bé bú bình | Bú, bú và chỉ có bú mà thôi. Phản xạ bú của bé hoàn toàn là bẩm sinh |
Chạm đầu ti hay núm vú của bình vào má bé | Bé tìm kiếm đầu ti mẹ hay núm vú bình |
Bạn cần nhận biết khi nào bé đói để cho ăn. Trẻ mới sinh cần được cho bú 8 – 12 lần một ngày. Ban đầu bé ăn cả ngày lẫn đêm. Nếu bé không tự đòi ăn, hãy cho bé ăn cách bốn tiếng một lần | Bé sẽ tự chỉ cho bạn khi nào bé đói: Bé tỏ ra rất tỉnh, cựa quậy, xoay đầu tìm kiếm và miệng chúm chím như thể đang bú. Quấy khóc thường là dấu hiệu cuối cùng khi bé đói |
Bạn cần nhận ra liệu con muốn bú từng ngụm lớn và ăn xong sau một thời gian ngắn hay bé muốn bú từ từ, chậm rãi, có cữ nghỉ ngắn | Bé sẽ quyết định tốc độ bú |
Bạn cần nhận ra khi nào con đã no. Nếu không chắc chắn hãy cho bé ăn lại sau khi nghỉ một lúc | Bé sẽ quyết định luôn cả lượng sữa muốn bú. Khi no, bé sẽ rời đầu ti hay núm vú bình và quay đầu đi |
Bạn nên bế con nhẹ nhàng, tránh đu đưa không cần thiết và liên tục giữ cao đầu bé để vỗ cho con hết trớ | |
Nhìn, mỉm cười và nói chuyện với con – tuy nhiên đừng làm quá, thay vào đó nên nhẹ nhàng và từ tốn |
“Phần việc của mẹ” thường chỉ là việc nắm bắt chính xác những dấu hiệu của bé. Bạn đã từng bao giờ đắn đo liệu mình có thể làm được điều này ngay từ đầu không hay chưa? Một phần của việc này bạn sẽ học được qua quá trình làm thử và mắc sai lầm. Nhưng phần lớn bạn không cần phải học gì cả. Vì đơn giản đó là bản năng của người mẹ.
Trẻ có phản xạ bú sữa theo bản năng – và bạn có bản năng làm mẹ, một “chỉ dẫn” từ bên trong mà bạn hoàn toàn có thể tin cậy.
Mối quan hệ đầy tình thương với trẻ chính là nền móng tốt nhất để trẻ cảm được sự quan tâm của bạn dành cho bé. Bữa ăn chính là những cơ hội tuyệt vời để trải nghiệm và hưởng thụ việc hiểu và tin tưởng lẫn nhau.
Tôi sẽ không bao giờ quên cảnh tượng vẫn luôn in đậm trong trí nhớ với đứa con đầu lòng: khi Christoph còn là một đứa trẻ sơ sinh nhỏ xíu mới vài ngày tuổi, ban đầu rất hay cựa quậy không yên và quấy khóc, vậy mà con nằm ngoan trong vòng tay của tôi và chầm chậm bú sữa. Con bú, chép miệng và phát ra những tiếng rên nhè nhẹ khi đã no nê. Mắt của con ban đầu he hé, nhưng sau đó lần đầu tiên con nhìn tôi trực diện. Ánh mắt của con chạm tới trái tim tôi và tôi tưởng rằng mình có thể òa khóc vì hạnh phúc.
Mỗi người mẹ đều trải qua những giây phút hạnh phúc ấy. Chúng mang lại sự an toàn và tin cậy. Có thể bạn sẽ cần tới cả hai điều này để hiểu rõ hơn những dấu hiệu của trẻ và phản ứng cho đúng.
Những vấn đề có thể xảy ra ở những tháng tuổi đầu tiên
Bạn càng có quan hệ tốt với trẻ, bạn càng có thể thấu hiểu những dấu hiệu và nhận ra những nhu cầu của trẻ – dù vậy thì vẫn có những rắc rối sẽ xảy ra khi cho trẻ ăn. Một vài vấn đề như vậy bạn có thể đọc trong phần đóng khung dưới đây.
- Ăn và ngủ
Trong những tuần đầu tiên tốt nhất hãy cho trẻ bú khi trẻ có nhu cầu. Sau đó bạn mới có thể đưa ra một nhịp độ cố định và thống nhất với nhau giữa giờ ăn và giờ ngủ của trẻ.
! LƯU Ý
Các vấn đề khi cho trẻ ăn và bú sữa
Trẻ bị sặc sữa: Một phần sữa từ dạ dày chảy ngược lại ống thực quản
- Quan sát: Nếu trẻ có ít nhất sáu chiếc bỉm ướt mỗi ngày và vẫn tăng cân tốt thì việc trẻ trớ là vô hại. Sau mỗi bữa ăn, bạn hãy giữ trẻ ở tư thế đứng trong một vài phút.
Trẻ bị trớ: Một lượng lớn thức ăn trong dạ dày đột nhiên bị trào ra
- Hãy tham khảo bác sĩ nhi. Đó có thể là dấu hiệu của bệnh hẹp môn vị ở trẻ.
Phân lỏng
- Khi bú mẹ, phân của bé thường ở thể lỏng. Nhưng nếu xuất hiện thêm các dấu hiệu khác, bạn hãy hỏi thêm ý kiến của bác sĩ nhi. Nếu đúng bị tiêu chảy thì cần thận trọng vì có thể khiến trẻ bị mất nước.
Phân cứng
- Một vài bé bú sữa mẹ vài ngày mới đi đại tiện một lần. Không có gì đáng lo ngại cả. Bạn chỉ phải hỏi ý kiến của bác sĩ nếu phân của trẻ quá cứng khiến hậu môn trẻ bị đau.
Trẻ “đau quặn bụng”: Trẻ gào khóc, quằn quại, tỏ vẻ bị “đau bụng” và không thể làm bé trấn tĩnh được
- Không ai biết rõ nguyên nhân chính xác. Với trẻ 3 hoặc 4 tháng tuổi thì đa số vấn đề trên sẽ tự biến mất. Trong một vài trường hợp hiếm thì vấn đề được cải thiện khi người mẹ đổi chế độ dinh dưỡng của mình, ví dụ như bỏ việc dùng sữa bò. Những cử chỉ âu yếm dịu dàng với bé thường rất có hiệu quả: bạn hãy nói chuyện với bé, vuốt ve, đu đưa bé trong vòng tay. Những cử chỉ trấn an “mạnh” sẽ không giúp gì được trẻ và còn khiến trẻ thêm quấy khóc.
Giờ ăn tối cố định
Một nguyên tắc ngoại lệ: “Cho bé ăn, ngay khi bé đói” có thể áp dụng trong những tuần tuổi đầu tiên. Một lần trong ngày, bạn có thể cho bé ăn theo giờ nào tùy ý và thậm chí nếu cần có thể đánh thức để cho bé ăn: hãy cho bé ăn một bữa tối cố định lúc muộn. Luôn cho trẻ ăn trước khi bạn đi ngủ. Hãy đánh thức bé để cho bé ăn bữa này. Tuy nhiên, nguyên tắc này chỉ nên áp dụng nếu như bữa ăn trước đó của bé đã cách bữa này ít nhất nửa tiếng đồng hồ.
Trong những tuần tuổi đầu tiên, việc bé khóc vào ban đêm gần như luôn luôn là biểu hiện của việc bé đói. Nếu bé được ăn no trước khi bạn đi ngủ, bạn có thể chắc chắn sẽ được ngủ ngon giấc vào ban đêm. Nếu bạn gặp may, bạn sẽ chỉ phải thức dậy một lần sau đó để cho bé ăn. Điều đó không chỉ tốt cho bạn mà còn cả cho bé: một người mẹ được nghỉ ngơi đủ sẽ chăm sóc cho con mình tốt và dành cho bé nhiều tình yêu hơn là một bà mẹ hoàn toàn kiệt sức!
Tuy nhiên không phải bé nào cũng cần bữa tối cố định lúc muộn không cần ép buộc bé ăn bữa này làm gì. Đơn giản một vài bé muốn ngủ hơn là muốn ăn.
Vẫn tỉnh táo khi đi ngủ
Nếu trẻ sơ sinh được cho ăn theo nhu cầu, chắc chắn bé sẽ đôi lần ngủ thiếp đi bên ngực mẹ hoặc khi đang bú dở bình sữa. Thật tuyệt khi nhìn ngắm một đứa trẻ nhẹ nhàng thiêm thiếp vào giấc ngủ trong vòng tay mẹ.
Tuy nhiên, điều này đi kèm với một rắc rối. Nhiều bé quen với cảm giác luôn ngủ với một bình sữa hay bên ngực mẹ. Mút và uống sẽ dần trở thành thói quen khi ngủ của trẻ. Tới một lúc nào đó, bé sẽ chỉ muốn ngủ khi có hai thứ đó. Một vài bé sẽ thức dậy ngay khi núm vú hoặc núm bình được cẩn thận kéo ra khỏi miệng. Ngay lập tức, bé lại bắt đầu khóc và đòi bú tiếp. Phản ứng này của bé hoàn toàn không phải do bé đói bụng: Đối với bé, việc bú sữa đơn giản đã trở thành một phần không thể tách rời khi ngủ. Không được bú, việc ngủ sẽ trở nên “không bình thường”.
Bởi vậy, ngay ở những tuần tuổi đầu tiên, bạn hãy tập cho bé thỉnh thoảng thức giấc một mình trong nôi để bé có thể học được cách ngủ lại mà không có sự giúp đỡ của bạn. Khi bé đã được ba đến 6 tháng tuổi, bạn hãy tách hoàn toàn giữa việc ăn và ngủ. Nếu bé yêu của bạn có thể ngủ một mình vào cả ban ngày và ban đêm mà không cần bú sữa, và tốt nhất là hoàn toàn không cần sự trợ giúp thì giấc ngủ đêm của bạn sẽ được cải thiện đáng kể.
Bạn đã biết rằng mỗi đứa trẻ sẽ thức giấc nhiều lần mỗi đêm? Những trẻ có thể tự ngủ một mình vào ban ngày thì cũng có thể tự ngủ một mình vào ban đêm. Bé sẽ chỉ cựa quậy khi thực sự đói hay có chuyện gì đó không ổn. Ngược lại, một đứa trẻ luôn bú sữa khi ngủ sẽ tỉnh dậy hàng đêm và khóc tới khi lại được ngủ bên cạnh ngực mẹ hoặc bình sữa. Liệu đây là biểu hiện của cơn đói hay của thói quen là phụ thuộc vào tuổi của bé: Trong những tuần tuổi đầu tiên, bé có nhu cầu ăn nhiều lần trong đêm. Khi 3 tháng tuổi, bé đã có thể nằm yên vài giờ mà không cần bú. Khi 6 tháng tuổi việc bú sữa mỗi đêm là không cần thiết nữa. Nếu ở độ tuổi này, bé vẫn thường xuyên thức dậy hàng đêm và đòi bú thì bạn có thể chắc chắn rằng bé của bạn đã có thói quen ngủ không tốt.
§ TỔNG KẾT
⇒ Duy nhất chỉ sữa mẹ
Trong 5 – 6 tháng tuổi đầu tiên, bé chỉ cần bú sữa mẹ. Bú sữa mẹ mang lại rất nhiều lợi ích cho cả bé và mẹ.
⇒ Các lựa chọn thay cho việc bú mẹ
Nếu bạn không hoặc chỉ cho bé bú một thời gian ngắn, bé có thể nhận những dinh dưỡng bằng việc bú bình.
⇒ D – Flour
Trong tất cả các trường hợp, bé cần được bổ sung Flour – D. Đó là vitamin D có chứa thành phần flourid.
Cho bé ăn với tình yêu thương
Tình mẫu tử sẽ giúp bạn dễ dàng nhận ra những dấu hiệu của bé và cho bé ăn đúng theo nhu cầu bé cần.
⇢6 – 12 tháng tuổi: Chuyển sang bữa ăn cùng gia đình
Thời điểm thích hợp cho trẻ ăn dặm
TRONG THẬP KỈ 60, việc bắt đầu cho trẻ ăn dặm càng sớm càng tốt vẫn còn được khuyến khích. Khi tôi tự hào khoe con trai mới 6 tuần tuổi Christoph với người hàng xóm, người phụ nữ già rất ngạc nhiên hỏi: “Cái gì cơ? Nó chỉ bú sữa thôi à? Sao cô không thử cho thằng bé ăn thêm cái gì đó nữa? Con gái tôi đã biết ăn bánh qui bơ khi mới 3 tuần tuổi thôi đấy”.
Cho trẻ ăn bánh qui bơ có lẽ đã xuất hiện từ lâu như một sự ngoại lệ chứ không phải là nguyên tắc nào cả. Nhưng các bà mẹ thường rỉ tai nhau việc cho trẻ sơ sinh mới 3 – 4 tuần tuổi của họ ăn cà rốt, rau bina hay bột được đổ bằng thìa vào miệng trẻ. “Đổ vào” thực sự là một khái niệm khá chính xác để gọi tên cách cho ăn này: Chiếc thìa phải được đưa gần như tới tận đầu cuống họng, vì trong hai hoặc ba tháng đầu tiên, trẻ vẫn còn “phản ứng nhổ ra”: lưỡi sẽ đẩy tất cả những gì không phải là chất lỏng ra khỏi miệng.
Ngày nay, các bác sĩ nhi khoa đều thống nhất quan điểm: việc cho trẻ ăn dặm tuyệt đối không nên khi trẻ chưa đủ 5 tháng tuổi. Một vài trẻ nhỏ phải đến 7 tháng mới “sẵn sàng cho chiếc thìa”. Trong trường hợp phân vân thì tốt hơn hãy đợi thêm thay vì ép buộc quá sức của trẻ.
- Con bạn đã đủ lớn để cho ăn bằng thìa chưa?
Liệu trẻ đã sẵn sàng ăn bằng thìa hay chưa phụ thuộc không chỉ vào độ tuổi của bé. Khi bạn quan sát kĩ hành vi của bé, bạn sẽ không khó nhận ra thời điểm thích hợp. Trước khi bạn bắt đầu bón cho bé bằng thìa, bạn cần phải cảm nhận được những dấu hiệu sau ở bé:
Bé có thể tự ngồi thẳng khi có sự hỗ trợ.
Ánh mắt của bé chủ ý đưa theo hướng của chiếc thìa.
Bé có thể quan sát và với tay để lấy đồ vật một cách có mục đích – và đưa những đồ vật đó lên miệng.
Bé quan tâm tới đồ ăn của các thành viên khác trong gia đình.
“Hãy giúp con để con có thể tự ăn!”
Như đã trình bày ở những trang viết trước, bạn có thể đã nhận ra một điều: Thời điểm thích hợp bắt đầu cho bé ăn dặm không chỉ liên quan đến việc dạ dày hay ruột của bé có thể tiêu hóa được các đồ ăn khác ngoài sữa mẹ và các thực phẩm dành cho trẻ sơ sinh hay chưa. Và nó cũng không chỉ liên quan tới việc tống cho trẻ những đồ ăn đúng với nghĩa “thực phẩm”. Điều quan trọng hơn cả là sự phát triển của bé phải đủ “chín” để bé có thể cùng tham gia vào hoạt động này một cách tích cực. Sự phát triển của bé cũng phải đạt được mức để bé thấy thích thú với ăn uống. Hằng ngày, bé sẽ bộc lộ cho bạn tính hiếu kì bẩm sinh và sự hào hứng khám phá tìm tòi những điều mới lạ. Bé muốn mở rộng không gian sống. Bé muốn khám phá đồ vật bằng tay và miệng, muốn tự di chuyển, muốn học hỏi. Bé sẽ muốn tự làm tất những gì mà bé có thể. Bé sẽ tự hào với những tiến bộ và sự tự lập đang dần lớn lên trong mình. Và trên tất cả, bé cần có bạn ở bên: tình yêu, sự ủng hộ và tin tưởng của bạn. Điều này đặc biệt có ý nghĩa với bé trong những bữa ăn.
Bé sẽ không chỉ học từ bạn cách ăn bằng thìa, mà còn tạo ra những đột phá vô cùng quan trọng trong sự phát triển nhân cách. Việc ăn cùng bàn với gia đình là một sự kiện xã hội quan trọng. Điều đó có nghĩa là, nếu bạn đơn giản chỉ mở rộng lỗ hút ở bình sữa để cho được cháo vào thì sẽ không đem lại hiệu quả như mong muốn. Bạn hãy chấm dứt hoàn toàn việc cho bé ăn bằng cách này. Chỉ qua việc ăn bằng tay hoặc bằng thìa, bé mới có thể học được những kĩ năng ăn cũng như những kĩ năng xã hội mới.
“Hãy giúp con để con có thể tự ăn” – theo tôi, đây là một câu nói chứa đựng phương pháp nuôi dạy trẻ rất hữu dụng. Nó miêu tả rất rõ nhiệm vụ của bạn khi bé chuyển từ việc bú mẹ hoặc bú bình sang việc ăn cùng bàn với mọi người. Bạn sẽ nhận ra rằng con đã có thể làm được những gì và khích lệ bé lần lượt học hỏi từng thứ một. Con sẽ tự quyết định quá trình học hỏi của mình. Bạn hãy theo sát để hỗ trợ bé và hãy chia sẻ niềm vui cùng bé mỗi khi bé đạt được một bước tiến mới.
- Cho bé ăn những gì và theo thứ tự nào?
Thức ăn dặm đầu tiên tốt nhất bổ sung cho sữa mẹ hoặc sữa công thức dành cho trẻ sơ sinh là gì? Không có câu trả lời rõ ràng cho việc này. Mỗi nơi trên thế giới người ta lại cho trẻ ăn dặm bằng những loại thực phẩm khác nhau.
Các bác sĩ nhi khoa của Đức lại có những tư vấn hơi khác với các đồng nghiệp của mình ở Mỹ. Chúng tôi sẽ giới thiệu cho bạn lần lượt cả hai:
Tư vấn của viện nghiên cứu dinh dưỡng trẻ em
Các bác sĩ Đức khuyên rằng đối với trẻ từ 5 tới 6 tháng tuổi, khi bắt đầu ăn dặm chỉ nên cho ăn mỗi ngày một lần ít rau củ đã được chế biến sẵn dành cho trẻ nhỏ. Đặc biệt phù hợp là cà rốt bởi chúng có vị ngọt ngọt. Phần lớn các bé rất thích vị này. Nhưng vì bé chỉ ăn một lượng nhỏ nên việc tự nấu mang lại ít hiệu quả. Nếu bé chấp nhận dùng thìa, bạn có thể thêm vào thực đơn khoai tây nghiền cùng với chút dầu thực vật.
Một vài ngày sau, bạn có thể bổ sung thêm chút thịt xay để trẻ được ăn đầy đủ món cháo nấu với thịt, khoai tây và rau xanh. Bột nên nấu theo tỷ lệ 2 rau, 1 khoai tây, 20 gram thịt nạc luộc xay nhuyễn và thêm vào đó là 30 gram nước ép hoa quả và 10 gram dầu thực vật.
Lý do cho việc đưa ra lời khuyên này của viện nghiên cứu là: đồ ăn dặm cần phải chứa chất sắt. Sắt chính là chất mà trẻ từ 6 tháng tuổi rất cần được bổ sung kèm với sữa mẹ. Chất sắt trong bột nghiền rau – khoai tây – thịt rất thích hợp cho trẻ. Những hộp đồ ăn đóng sẵn có kí hiệu “thực đơn cho bé” đáp ứng được những yêu cầu trên và ngoài ra cũng chứa các chất bổ sung sắt.
Một tháng sau đó, bạn nên cho bé ăn thêm một bữa bột đã được bổ sung chất sắt nấu với sữa tươi nguyên chất và ngũ cốc. Tiếp tục một tháng sau đó, bạn lại bổ sung bữa ăn bột thứ ba gồm bột nấu với hoa quả và ngũ cốc thô không sữa.
Khi bé được 10 – 12 tháng, bạn hãy thử bắt đầu cho bé ăn bánh mì song song với việc tập cho bé tự ăn và uống bên bàn ăn cùng gia đình. Bạn sẽ không sai lầm nếu làm theo phương pháp này. Nhưng biết đâu bạn sẽ làm theo lời tư vấn của các bác sĩ Mỹ. Điều đó cũng không sao.
Tư vấn của Hiệp hội Nhi khoa Mỹ
Bạn không nên cho bé ăn thức ăn cứng ngay mà đầu tiên hãy bắt đầu bằng đồ ăn bán lỏng: bạn hãy lấy một ít sữa mẹ hoặc sữa bột dành cho trẻ sơ sinh và thêm vào đó một chút bột chế biến sẵn đóng hộp dành cho trẻ. Hãy chú ý: phần lớn các loại bột đóng hộp sẵn đều chứa bột sữa và được quấy với nước. Chúng hoàn toàn không thích hợp. Bạn hãy sử dụng loại bột mà người ta có thể chế biến cùng với sữa – trong trường hợp này là sữa mẹ hoặc sữa công thức. Nhưng bạn nhớ phải lưu ý rằng bột đóng hộp đã được bổ sung thêm chất sắt rồi. Một thìa cà phê bột đủ để kết hợp với bốn đến năm thìa cà phê sữa mẹ hoặc “sữa non”. Sau đó, bạn có thể pha cho bột lỏng quánh. Nhưng điều đó không có nghĩa là nó sẽ thay thế hoàn toàn được sữa mẹ hoặc sữa công thức. Đầu tiên, hãy cho trẻ làm quen dần bằng thìa với khẩu vị mới và món ăn mới. Dần dần tăng số lượng lên ba hoặc bốn thìa.
Bột gạo đóng hộp với hàm lượng sắt bổ sung sẽ là bột ăn đầu tiên tốt nhất dành cho trẻ: nó không chứa chất gluten và thích hợp với phần lớn các bé. Ngoài bột gạo thỉnh thoảng bạn có thể sử dụng các loại bột ngũ cốc đóng hộp khác nhau.
Bạn hãy cho bé làm quen dần dần từng món mới một. Mỗi món cách nhau hai đến ba ngày.
Nếu việc cho bé ăn bằng thìa thành công, bạn đưa vào thức đơn cho bé món rau luộc, ban đầu trộn với loại bột quen dùng. Bạn có thể dùng bột đã chế biến sẵn đóng trong những hộp nhỏ bán ngoài thị trường hoặc tự xay rau đã luộc cho trẻ. Bạn hãy bắt đầu bằng một thìa ăn và sau đó dần tăng số lượng lên.
Bước tiếp theo, bạn hãy cho bé ăn các loại hoa quả xay. Bạn có thể trộn cùng và ăn kèm với bột đóng hộp.
Khi trẻ từ 7 – 10 tháng tuổi, thỉnh thoảng bạn có thể cho bé ngồi cùng bàn với gia đình ăn bốc hoặc tự xúc một chút đồ xay hoặc nghiền. Bạn cũng có thể cho trẻ thử ăn bánh mì, mì sợi, gạo, lòng đỏ trứng, thịt, cá và thịt gia cầm.
Ngoài những món ăn mới, bé vẫn luôn cần bú sữa. Ở Mỹ, người ta khuyến cáo các bà mẹ nên duy trì cho con bú trong suốt năm đầu tiên. Ngay cả bột – như trên trình bày – cũng có thể kết hợp với sữa mẹ. Những bà mẹ không muốn cho con bú lâu như vậy không nên dùng sữa tươi mà hãy dùng sữa công thức khi bé chưa tròn 1 tuổi. Từ khoảng một năm trở đi, bé của bạn có thể ăn được hết tất cả đồ ăn trên bàn, miễn đó là các món ăn được nêm nếm vừa phải và đủ mềm (được nghiền hoặc xay).
Ngoài ra, các bác sĩ nhi khoa của Mỹ cũng đưa thêm các lời khuyên:
Lúa mì, lòng trắng trứng, các loại quả và nước ép hoa quả họ cam chanh cũng như sữa bò là những thực phẩm khó hấp thụ và trong nhiều trường hợp còn gây ra dị ứng cho trẻ. Bởi vậy, nên cho các bé thử chúng cuối cùng. Đối với các bé nhạy cảm hoặc mắc các bệnh di truyền chỉ nên dùng những thứ này khi được 2 tuổi.
Nếu trẻ không ăn được một món ăn mới nào đó, bạn hãy gạch bỏ nó ra khỏi thực đơn ăn uống của bé trong vòng một đến ba tháng và sau đó lại cho bé ăn thử một lần nữa. Nếu sau đó bé vẫn không ăn được thì hãy đợi thêm ít nhất 6 tháng trước khi thử cho bé ăn lần thứ ba.
Nếu con bạn hợp với uống sữa bò, hãy cho bé uống ít loại sữa nguyên chất đã được kiểm định và không nên dùng sữa ít chất béo đến khi bé hết 2 tuổi. Bởi trong thời gian đó, bé rất cần chất béo từ sữa.
Không nên cho bé dùng mật ong khi bé chưa đầy 1 tuổi. Trong mật ong có chứa một loại chất có thể nguy hiểm tới tính mạng ở trẻ (bệnh ngộ độc ở trẻ sơ sinh).
Đồ uống
Khi bắt đầu cho bé ăn dặm cũng là lúc cần cho bé uống thêm một chút gì đó.
Nước (tất nhiên không có chứa cabonat và không để lạnh) là nước uống tốt nhất thỏa mãn cơn khát của bé.
Bạn hãy thận trọng với các loại nước ép hoa quả. Hãy pha loãng chúng với nước theo tỷ lệ 1:1 và cho bé uống không nhiều hơn nửa cốc mỗi ngày. Uống quá nhiều nước trái cây sẽ dẫn tới tình trạng bé không còn muốn ăn những đồ ăn khác và gây đầy bụng. Các loại nước ép dành cho trẻ thường rất đắt đỏ và hoàn toàn không cần thiết.
Dùng đồ hộp hay tự nấu?
Có lẽ, bạn vẫn phân vân liệu không biết nên cho trẻ ăn bột tự nấu hay bột chế biến sẵn đóng lọ. Câu trả lời của chúng tôi là: bột với tính chất là thức ăn dặm đầu tiên cần phải chứa chất sắt. Bột đóng hộp cho trẻ thường được bổ sung chất sắt. Bởi vậy, nó sẽ thích hợp hơn là bột bạn tự nấu.
Bạn có thể dùng hoa quả, rau xanh hoặc thậm chí toàn bộ bữa ăn cho bé từ đồ chế biến sẵn mà không phải lo lắng gì nếu bạn cảm thấy thuận tiện. Bạn cũng không nhất thiết phải theo cách này. Nếu bạn đằng nào cũng nấu ăn hàng ngày, bạn nên đổi món trong thực đơn thông thường cho gia đình và hãy để con bạn tham gia chọn cùng. Muối và gia vị bạn chỉ nên cho vào phần thức ăn dành cho bạn sau khi đã bớt riêng khẩu phần dành cho bé. Đồ ăn sẵn đông đá, được đóng túi hoặc hộp đều không tốt cho trẻ nhỏ bởi chúng được nêm nếm quá mặn.
Các công thức để nấu những món ăn dành cho trẻ luôn rất phong phú trong các cuốn sách dạy nấu ăn. Tuy nhiên, chúng thực ra không cần thiết. Bởi vậy, bạn sẽ không tìm thấy trong cuốn sách này một công thức nấu ăn nào cả. Con bạn có thể ăn được tất cả nếu bạn tập cho trẻ làm quen dần dần. Chỉ cần đồ ăn phải đủ mềm hoặc đã được thái nhỏ phù hợp.
Không có bình bú cũng không sao
Khi con bạn học cách uống nước từ tách, bé sẽ bú sữa mẹ hoặc bú bình ít hơn. Để hỗ trợ quá trình chuyển giao này, bạn nên cho con dùng một loại cốc có nắp đậy và vòi giúp cho việc học uống của bé dễ dàng hơn. Những bé được bú sữa mẹ có thể học uống cốc ngay mà hoàn toàn không cần thông qua uống bình.
Con gái út Andrea của tôi đã học uống cốc ngay mà không cần tới bình. Trong khi tôi vẫn cho con bú nhiều lần trong ngày, con đã được phép thử dùng cốc. Đầu tiên, chỉ là phụ thêm, nhưng khi 9 tháng tuổi con đã có thể uống nước bằng cốc. Việc cai sữa nhờ thế mà đơn giản hơn rất nhiều. Khi đó, tôi cho con bú bữa duy nhất trong ngày vào buổi sáng. Chúng tôi vẫn duy trì bữa này bởi cả hai mẹ con đều cảm thấy thoải mái, dễ chịu.
Từ kinh nghiệm bản thân, tôi khuyên các bà mẹ cho con bú nên bỏ qua việc dùng bình. Trong thời gian sắp cai sữa, mỗi ngày cho con bú một lần vào buổi sáng bởi vì việc cai sữa sẽ dễ dàng thành công sau đó. Khi cai sữa, bé có thói quen vừa ngậm ti vừa ngủ hàng tối sẽ khó khăn hơn nhiều.
LƯU Ý
Chế độ dinh dưỡng tốt là chế độ dinh dưỡng phù hợp cho từng giai đoạn phát triển
Trẻ có thể làm gì? | Bạn nên cho trẻ ăn thêm những món gì? | |
---|---|---|
0 – 6 tháng | Trẻ tìm vú mẹ hoặc núm vú nhựa để bú | Không gì cả (chỉ dùng “sữa non” thay cho sữa mẹ nếu cần) |
5 – 7 tháng | Trẻ bắt đầu ngồi. Trẻ có thể di chuyển mắt theo thìa. Trẻ mở miệng để mẹ bón bằng thìa. Môi của trẻ có thể ngậm thìa. Trẻ bắt đầu biết nuốt đồ ăn. | Kết hợp sữa mẹ hoặc “sữa non” vẫn dùng hàng ngày với bột chế biến sẵn dành cho trẻ em có bổ sung chất sắt – đầu tiên là bột gạo, dần dần là bột từ những loại ngũ cốc khác. |
6 – 8 tháng | Trẻ có thể chuyển động lưỡi trong miệng về hai phía. Trẻ bắt đầu nhai. Trẻ có thể đưa tay lên miệng theo ý muốn. | Rau xanh và hoa quả: nghiền hoặc xay, đầu tiên hãy thử trộn chúng cùng với loại bột trẻ ăn hàng ngày. |
7 – 10 tháng | Trẻ có thể cắn và nhai tốt. Trẻ có thể di chuyển thức ăn trong miệng. Trẻ có thể đặt môi đúng khi ngậm cốc. Trẻ thành thục kỹ năng “cầm cành cọ”: nắm các ngón tay chặt vào quả bóng nhỏ. | Có thể cho bé ăn bằng tay bánh mì và các loại sản phẩm ngũ cốc. Cho bé ăn các hoa quả cắt miếng và rau xanh, nước hoa quả hay sữa trong cốc. |
8 – 12 tháng | Trẻ quan tâm tới các thực phẩm rắn trên bàn ăn gia đình. Trẻ có tiến bộ khi uống bằng cốc. Trẻ thành thạo kỹ năng “cầm nhíp”: ngón cái và ngón trỏ có thể phối hợp với nhau nhịp nhàng. | Các món ăn mềm và đã nấu chín trên bàn ăn, thịt đã được thái, băm hoặc xay nhỏ. |
Ăn cùng bàn với gia đình
- Chuyển giai đoạn thành công cho trẻ
Cho con ăn đồng nghĩa với việc bạn cung cấp cho con những dưỡng chất quan trọng – ví dụ cacbonat, chất béo, khoáng và vitamin. Nếu chỉ thế không thôi thì chưa đủ, mà cách bạn cho con ăn như thế nào vô cùng quan trọng. Qua cách bón cho con ăn, bạn có thể gửi tới con những thông điệp như:
“Mẹ yêu con lắm”
“Mẹ biết cần phải giúp con như thế nào”
“Mẹ tin tưởng ở con”
“Mẹ tôn trọng con”
Khi con bạn nhận được những thông điệp này thì chắc chắn bạn sẽ không thất bại. Đối với việc chuyển từ bú mẹ hoặc bú bình sang ăn cùng mâm với gia đình, điều này có nghĩa là: bạn để cho con mình dẫn dắt, con của bạn là “ông chủ”. Việc của bạn là hỗ trợ, giúp đỡ và tạo ra một không khí thoải mái.
- Sẵn sàng hỗ trợ
Bạn hãy đợi đến khi con đủ lớn để sẵn sàng ăn bằng thìa. Ở một vài bé, việc này không có gì khó khăn. Chúng có thể nhanh chóng ăn được bằng thìa và há miệng như chú chim non háu đói. Một vài bé khác lúc đầu lại từ chối dùng thìa. Việc từ chối đơn giản là do bé còn quá lạ lẫm với việc dùng thìa; bé cảm thấy bất ngờ ở đầu lưỡi có một cái gì đó khác với dòng sữa mẹ hay “sữa non” quen thuộc. Bé cần thời gian để nhận ra rằng mọi người cũng có thể ăn bằng thứ này. Tóm lại, bạn hãy kiên nhẫn thử đi thử lại nhiều lần. Nếu con phản ứng lại một cách quá nhạy cảm và dù 6 tháng tuổi vẫn còn ọe và nghẹn khi cảm thấy có “vật lạ” trong miệng thì việc thích nghi cần đặc biệt cẩn thận: bạn hãy bôi lên tay bé hoặc một thứ đồ chơi yêu thích của bé hay một chiếc thìa mềm một ít bột để bé có thể tự tìm hiểu và làm quen với hương vị mới.
Một vài bé thường bị nghẹn khi bất chợt ăn phải những mẩu cứng trong món ăn mềm. Các bé sẽ ăn một cách dễ dàng hơn nếu đồ ăn được nghiền hoặc xay nhuyễn.
Ban đầu, bạn nên đặt con vào lòng khi bón ăn. Ở tư thế ngồi thẳng, bé có thể tránh được nguy cơ bị nghẹn. Chỉ đến khi bé có thể ngồi chắc chắn thì bạn mới nên chuyển cho bé sang ngồi ghế ăn riêng dành cho bé.
Nhịp sinh hoạt phù hợp sẽ rất hữu ích để trẻ học ăn đúng cách. Vì thế, bạn nên cho bé ăn vào những giờ ăn cố định. Bạn có thể căn cứ vào thời gian ngủ của bé để lập ra thời gian biểu cho các bữa ăn của con. Bất cứ khi nào có thể, bạn hãy để con ngồi ăn cùng gia đình. Hàng đêm, con sẽ không cần phải ăn hay uống thêm nữa.
Ngoài ra, cả hai lời khuyên sau đều rất quan trọng: hãy cho bé ăn thức ăn hợp với độ tuổi như trên đã trình bày. Khi bón cho con ăn, bạn nên nói chuyện nhẹ nhàng và động viên con – nhưng cũng không cần nói quá nhiều để con có thể tập trung và tận hưởng hương vị món ăn.
- Để trẻ dẫn dắt bạn
Bạn hãy để bé tự quyết định tốc độ. Chỉ khi nào bé đã cảm nhận được chiếc thìa thì bạn hãy bắt đầu bón cho bé ăn.
Bạn hãy luôn để bé tự quyết xem bé muốn ăn bao nhiêu. Bé sẽ chỉ cho bạn rất rõ lượng thức ăn mình muốn: “Miệng mở” tức là “Nhiều hơn nữa” – “Miệng mím lại và đầu quay đi” nghĩa là “Con đã ăn đủ rồi”.
Bạn nên cho bé ăn những suất nhỏ. Nếu bé muốn nhiều hơn, hãy đáp ứng bé. Chúng tôi cố ý không đưa ra chỉ dẫn về lượng thức ăn cho từng bữa của bé. Lý do bạn cũng đã biết: con hoàn toàn có thể tự điều chỉnh nhu cầu năng lượng của mình một cách hoàn hảo. Lượng calo là không quan trọng.
Bạn hãy cho phép con tìm hiểu đồ ăn. Hãy cho phép bé được chạm tay vào thìa. Bạn cũng nên đưa cho bé một cái thìa khác. Hãy cho phép bé dùng ngón tay để khám phá thức ăn.
“Con có thể tự làm một mình”
Bạn cứ để con ăn bằng tay bất cứ khi nào con muốn. Được tự ăn mà không cần ai giúp đỡ khiến đa số trẻ cảm thấy rất thích thú. Thích hợp cho việc này không chỉ có bánh mì, những mẩu hoa quả và rau củ mềm. Thứ gì bố mẹ ăn được cũng đều phù hợp với con. Quan trọng là những thức ăn này phải đủ độ kết dính để không bị rơi khi bé đưa từ đĩa lên miệng. Khoai tây, gạo hoặc mì sợi khi trộn với rau, thịt và một chút chất lỏng có thể tạo thành món cháo đặc thích hợp.
Bạn hãy chấp nhận việc bé sẽ làm vương vãi thức ăn lung tung khi tự ăn và sẽ chỉ còn lại rất ít thức ăn được đưa vào miệng bé. Bạn hãy xác định tinh thần rằng chỗ bé ngồi ăn và cả người bé khó tránh khỏi bị dây bẩn. Bởi vậy, hãy bảo vệ ghế ăn bằng một miếng lót nhựa và đeo cho bé yêu của bạn một cái yếm. Nhưng cho bé ăn theo cách này sẽ mang lại hiệu quả cao!(1)
Bé yêu càng phàm ăn bao nhiêu thì càng nhanh thuần thục kỹ năng ăn bấy nhiêu.
- Đánh thức trí tò mò
Người ta thường khuyên nên bón cho trẻ ăn trước cữ bú mẹ hoặc bú bình theo phương châm “cơn đói cuốn tất cả vào trong”. Đằng sau phương châm này là quan điểm cho rằng khi đói trẻ dễ dàng chấp nhận việc ăn thìa hơn. Điều này có thể đúng nhưng cũng có thể sai. Bạn hãy tưởng tượng: một đứa bé đói bụng đang mong đợi một bầu ngực mềm mại, ấm áp và đáng tin cậy lại bị đẩy vào miệng một vật gì đó vô cùng cứng – một chiếc thìa. Liệu lúc đó bạn có thể bực mình với bé được không nếu như bé sẽ nổi giận và gào khóc cho đến khi được bú?
Nhưng ngược lại, nếu sự tò mò và sở thích khám phá những điều mới lạ khiến cho bé yêu của bạn tình nguyện muốn thử ăn bằng thìa thì bé sẽ tìm thấy được nhiều niềm vui hơn với việc ăn uống.
Cũng có thể là những lần thử cho bé ăn bằng thìa sẽ thành công hơn nếu lúc đó bé chưa thực sự đói. Lời khuyên của chúng tôi là: lần thử nghiệm với việc ăn bằng thìa đầu tiên tốt hơn nên vào lúc sau khi bé bú mẹ hoặc bú bình. Sau một thời gian, bạn có thể thay đổi thứ tự này.
- Không có chuyện thừa cân
Một lời khuyên cuối cùng: Ngay cả khi bé yêu của bạn trở nên “tròn trịa” một cách bất thường thì ở tuổi này không có chuyện cân. Hình dáng của trẻ lúc nhỏ không liên quan gì đến hình dáng của chúng khi trưởng thành.
§ TỔNG KẾT
⇒ Từng thìa nhỏ một
Việc bón cho trẻ ăn bắt đầu sớm nhất lúc trẻ 6 tháng tuổi: bạn nên dần đưa từ món này tới món khác vào thực đơn. Hãy đợi xem liệu bé yêu của bạn có hấp thu được món này không và hãy bổ sung sau cứ hai đến ba ngày một món gì đó mới.
⇒ Những lời khuyên khác nhau
Lời khuyên của các bác sĩ nhi khoa ở Mỹ và Đức có một chút khác nhau nhưng cả hai đều có cơ sở. Bạn hãy làm theo cách có vẻ hữu dụng hơn với bé của bạn.
⇒ Cho ăn phù hợp với sự phát triển của trẻ
Bé yêu của bạn tự quyết định nhịp độ ăn cho phù hợp với sự phát triển của mình. Bạn hãy chăm chú quan sát để nắm bắt được các tín hiệu từ phía con và để cho con tự quyết định việc ăn uống của bản thân. Càng được phép tự làm nhiều việc, bé càng có nhiều niềm vui hơn khi ăn.
⇢ 1 – 6 tuổi: “Con không còn là trẻ sơ sinh nữa!”
Trên bàn có những gì?
BẠN ĐÃ THÀNH CÔNG: Con bạn đã trở thành một thành viên thực thụ bên bàn ăn gia đình. Bé ngồi trong ghế ăn dành cho trẻ em và có thể tự ăn một vài món ăn bằng tay. Với sự giúp đỡ của bạn, bé cũng có thể uống được nước từ cốc. Bé có thể nhai và nuốt. Bé để bạn bón và thỉnh thoảng cũng lại muốn được một mình thử “thí nghiệm” với thìa ăn. Phần lớn các món mà bạn dọn lên bàn cho gia đình, bạn có thể cho bé thử – nhưng với ít muối và gia vị hơn. Tất cả đồ ăn mềm và ấm bé đều có thể ăn được.
Tất nhiên, không phải tất cả các bé ở 12 tháng tuổi đều làm được như thế. Có bé chậm hơn một chút. Một vài bé tới sau 1 tuổi mới mọc răng và sau đó có thể nhai thực sự. Mỗi bé sẽ có sự phát triển khác nhau: nhiều bé 1 tuổi vẫn chưa nếm thử hết tất cả các món ăn của gia đình. Có thể khi đó bé vẫn được bú mẹ hoặc bú bình. Hoặc cũng có thể bé vẫn thích ăn bột cho trẻ sơ sinh. Đối với những bé này thì phải đợi thêm khoảng một năm tới khi bé có thể tự ăn bằng thìa hoặc dĩa. Đôi khi, tận tới khi khoảng 4 tuổi, bé mới có thể nhai tốt như người lớn.
Nhưng dù sao con bạn lúc này không còn là một đứa bé sơ sinh nữa. Con có thể ăn đúng cách nếu bạn đặt lên bàn món nào đó phù hợp với bé. Các món ăn phù hợp với con đã được trình bày ở phần trước một cách chi tiết dưới tiêu đề: Trẻ cần ăn gì để sống? Những kiến thức cơ bản về chế độ dinh dưỡng cho bé.
- Ăn uống phù hợp cho trẻ từ 1 – 6 tuổi
Những lời khuyên dưới đây dành cho tất cả các trẻ nhỏ. Không có sự khác nhau với trẻ mập, gầy hay trung bình.
Cai sữa
Nếu con chưa cai sữa hoặc vẫn chưa muốn bỏ bú bình, từ sau 1 tuổi bạn nên cai dần cho con: Nếu bạn vẫn cho con bú sữa hoặc bú bình sau bữa ăn chính sẽ dẫn tới tình trạng: một vài trẻ hầu như không muốn ăn gì – mà thích bú tới no hơn. Bạn nên cho con bú sữa hoặc bú bình như là bữa ăn phụ riêng, ví dụ như bữa sáng và bữa trưa hoặc giữa bữa ăn trưa và tối.
3+2: Thời gian cho bữa ăn cố định
Giữa 12 và 18 tháng tuổi, phần lớn trẻ bỏ thói quen ngủ giấc thứ hai trong ngày. Các con chỉ giữ lại một giấc ngủ trưa. Từ bây giờ, bạn hãy áp dụng cho bé một thời gian biểu cố định hơn cho các bữa ăn mà bé sẽ duy trì trong những năm tiếp theo: ba bữa trong ngày vào một thời gian cố định, thêm vào đó là hai bữa ăn phụ.
Cứ cách 2 – 3 tiếng, bạn nên cho con ăn một chút gì đó. Những bữa ăn cố định có một ý nghĩa giáo dục rất quan trọng bởi qua đó, con bạn sẽ nhận thức được rằng người ta ăn uống không phải do nhàm chán không có việc gì làm khác, cũng không phải để khen thưởng hay vì một lý do nào đó. Nếu như bé yêu của bạn kháng cự lại việc phải ăn trưa nhưng hai phút sau đó lại ngúng nguẩy đòi ăn bánh quy thì hãy nói với bé một cách trìu mến nhưng thật cương quyết rằng: “Bữa trưa của chúng ta qua rồi. Con hãy đợi cho tới bữa ăn phụ nhé!” Để bé yêu của bạn không bị đói lâu thì trong trường hợp này, bạn có thể cho con ăn bữa phụ sớm hơn thường nhật.
Thỉnh thoảng có thể cho bé ăn bánh qui hoặc kem. Có rất nhiều đồ ăn khác cũng phù hợp cho bữa ăn nhẹ của bé như hoa quả, sữa chua, rau, lương khô, pho mát, bánh mì… Thêm vào đó hãy cho con uống một cốc nước hoa quả, tốt nhất là pha với nước hoặc sữa. Bạn nên dùng sữa tươi nguyên chất trong năm tuổi thứ hai của bé vì bé rất cần chất béo từ sữa.
Đồ uống
Bạn không nên cho bé uống quá nhiều nước hoa quả và sữa hoặc ca cao mà không có giới hạn. Quá nhiều các thức đồ uống này rất dễ làm trẻ chán ăn trong những bữa chính. Một cốc sữa nhỏ hoặc hoa quả là đủ cho mỗi bữa phụ. Nếu con bạn vẫn khát hãy cho bé uống nước trắng. Nước trắng là cách giải quyết cơn khát tốt nhất. Trong những năm đầu đời, bạn nên hạn chế một cách tối thiểu cho còn dùng nước chanh ngọt có ga; ngay cả sau này cũng chỉ nên cho con uống trong các trường hợp ngoại lệ.
Kết hợp những món cũ và mới
Bạn không nên hỏi: “Con thích ăn gì?” Đừng có nấu theo yêu cầu của con mà hãy tự lên thực đơn cho bữa ăn gia đình. Từ những thứ được bạn dọn ra trên bàn ăn, con sẽ lựa chọn món ăn cho mình.
Sự đa dạng, phong phú trong thực đơn sẽ đảm bảo một chế độ dinh dưỡng bổ dưỡng và cân đối. Bởi vậy, bạn hãy ghi nhớ biểu đồ tháp dinh dưỡng khi lên thực đơn cho gia đình.
Trong bữa ăn luôn nên có một món gì đó mà con đã biết. Có thể các món ăn lạ bạn sẽ phải dọn ra tới mười, hai mươi, ba mươi lần thì bé mới động tới. Bạn hãy kiên nhẫn và tự thưởng thức món ăn đó một cách thích thú. Bạn cũng nên đặt sẵn bánh mì lên bàn ăn vào mỗi bữa. Khi bé không thực sự thích món mới thì con vẫn luôn có thể no bụng bằng bánh mì.
Nếu bạn chuẩn bị cả món tráng miệng, cũng hãy cho con ăn thử bất kể trước đó con đã ăn nhiều hay ít, thậm chí kể cả khi con chưa hề ăn tí gì.
Hãy cho phép con ăn nhiều như chúng muốn. Sẽ là tàn nhẫn nếu kìm chế trẻ chuyện ăn uống.
Ấm, mềm và có nước
Hãy cho bé yêu của bạn ăn những đồ ăn mềm và có nước – âm ấm một chút thì tốt hơn là nóng. Các bé dưới 4 tuổi vẫn có nguy cơ dễ bị hóc. Những mẩu thức ăn cứng và to có thể mắc kẹt trong khí quản của bé gây ra ngạt thở. Vì thế, chưa nên cho các bé ăn kẹo cứng, bỏng ngô, xúc xích chưa cắt nhỏ hay cà rốt sống. Bạn hãy nhớ luôn luôn phải thái thịt, rau và hoa quả sống thành những mẩu nhỏ. Các loại hạt, nhất là hạt lạc đặc biệt nguy hiểm với trẻ nhỏ.
Bé Thea 2 tuổi được mẹ đưa tới phòng khám vì bị ho khi đang ăn lạc. Qua ống nghe, bác sĩ đã nhận thấy có tiếng kêu “lách cách”ở khu vực trên phổi giống như ở van hơi. Hạt lạc lúc đó đã trôi vào tới phế quản. Bé Thea ngay lập tức được đưa tới bệnh viện để lấy nó ra.
Việc ăn uống diễn ra như thế nào?
TRONG NĂM TUỔI THỨ HAI – vào khoảng tháng thứ 15, con bắt đầu bước vào một giai đoạn vô cùng thú vị con: Con phát hiện ra rằng mình cũng có những mong muốn và ước vọng riêng. Lý thú hơn nữa là con khám phá ra rằng con cũng có quyền lực và tầm ảnh hưởng tới người khác. Ví dụ: con bạn ngồi trong ghế và ăn. Vô tình thìa của con bị rơi xuống. Mẹ sẽ đứng dậy và lấy thìa giúp con. Bạn có biết con lúc đó sẽ phản ứng ra sao không? Con sẽ lại ném chiếc thìa xuống. Và cứ liên tiếp như vậy.
Tại sao bé lại thích thú với việc này đến vậy? Có lẽ vì bé đã tìm thấy một điều gì đó rất tuyệt vời trong trò này: “Này, mình có thể làm cho mẹ sẽ luôn phải đứng dậy và nhặt thìa cho mình. Mẹ luôn làm cái mà mình muốn”. Con yêu của bạn sẽ bắt đầu thử để tìm ra giới hạn tầm ảnh hưởng của con: “Tầm ảnh hưởng của mình sẽ bắt đầu và kết thúc ở đâu?” Từ yêu thích của con sẽ là: “Không”. Với một chút rạng rỡ trong ánh mắt, bé đặc biệt thích thú với việc làm điều mà bé không nên làm. Kể cả những trận hờn dỗi, những “thí nghiệm” với việc đánh đấm và cắn cũng thuộc giai đoạn phát triển này. Trong năm thứ hai và thứ ba, tất cả các bé đều ưa hành động như vậy. Bé như một chú sư tử nhỏ còn đang lăn lê bò toài quanh sàn nhà với các anh chị em, bé muốn đọ sức của mình với người lớn. Bé sẽ cảm nhận thấy một cách chính xác điểm mạnh của bé cũng như điểm yếu của bạn.
- Tránh đấu tranh quyền lực bên bàn ăn
Trẻ luôn thích thú đưa cha mẹ mình vào “cuộc chiến sư tử”. Và không ít những cha mẹ, đặc biệt là các bà mẹ, tham gia một cách vô thức trò chơi này của trẻ. Khi ăn nguy cơ này càng cao bởi nhiều bà mẹ để lộ ra yếu điểm của mình. Nếu con chê không ăn bữa đó, các bà mẹ sợ rằng bé sẽ lả đi và bị đói. Hoặc họ làm như thể tình yêu của họ dành cho bé phụ thuộc vào lượng thức ăn mà bé ăn.
Các bé chỉ cần thế là đủ để nhận ra rằng: “Lúc ăn sẽ là cơ hội tuyệt vời để thử sức với mẹ. Việc kháng cự lại không ăn thật là lý thú. Bởi lúc đó mình sẽ mạnh hơn mẹ. Lúc đó, mình có thể bắt mẹ phải nghe theo những gì mình muốn. Nếu bạn để trẻ đưa vào cuộc chiến, bạn sẽ bị thua cuộc. Người ta không thể bắt ép, dùng mẹo, hay khen ngợi để khiến cho trẻ ăn – và điều này cũng tương tự như với việc đi ngủ. Bạn chỉ có thể bắt trẻ nằm lên giường hoặc ngồi xuống bàn ăn. Nhưng khi nào và liệu bé có ngủ hay ăn không thì chỉ có bé mới tự quyết định được. Ngủ và ăn là những nhu cầu cơ bản mà con có thể tự điều chỉnh. Để làm được việc này, con chỉ cần một điều duy nhất: sự tin tưởng của mẹ.
“Con không thích gì hết? Điều này cũng chẳng sao”
Bạn có thể và cũng nên đặt ra cho con những nguyên tắc ứng xử bên bàn ăn – nhưng không phải là về lượng thức ăn mà bé sẽ ăn. Liệu bé có ăn hay không, ăn bao nhiêu, chọn món nào – bạn hãy cho bé tự quyết. Bạn không cần thiết phải chứng minh với bé rằng bạn có quyền lực hơn bé. Hãy tin tưởng rằng bé yêu của bạn tự biết chính xác nhất con cần ăn bao nhiêu để sống. Nếu bé lắc đầu và nói: “Con không thích món này” hay: “Con không muốn ăn” – thì lúc này bạn cũng đừng quan tâm đến việc con không muốn ăn. Bạn đừng nên tỏ ra bực tức. May mắn là bạn không chỉ nấu cho bé mà còn nấu cho mình ăn nữa. Vào những tình huống này, bạn nên trả lời bé như sau:
“Con không cần phải ăn gì cả. Hãy ngồi xuống bàn và nói chuyện cùng bố mẹ.”
Bé cần phải có mặt bên bàn ăn vào tất cả các bữa nhưng không nhất thiết phải ăn. Bạn đặt thức ăn lên bàn chứ không phải “nhồi” thức ăn vào miệng bé. Như thế tức là bạn đã tránh được cuộc chiến bé đang cố tình nhử bạn vào tham chiến rồi đấy. Bạn không gây áp lực và không tạo ra những căng thẳng không cần thiết. Bạn giao phó cho con bạn cái mà bé có thể làm rất tốt: ăn theo nhu cầu của mình. Con bạn sẽ thấy rằng, bạn tin tưởng nó. Điều đó tốt cho bé.
Thông cảm với sở thích đặc biệt của con
Bạn nhớ rằng: con lúc này không cần phải ăn nhiều. Bé phát triển và tiếp thu chậm hơn nhiều so với những năm đầu tiên. Sự bụ bẫm của bé không còn nữa. Và còn một thứ nữa cũng thay đổi: rất nhiều bé hào hứng ăn uống năm đầu tiên nhưng trong năm thứ hai lại thường rất lưỡng lự với những món mới. Những thứ lạ lẫm đầu tiên sẽ bị trẻ từ chối, có thể là rất nhiều lần liên tiếp nhau. Tại sao lại như vậy?
Bạn hãy thử tưởng tượng xem một đứa trẻ trong thời kì đồ đá đã bò ra khỏi hang và khám phá thế giới như thế nào: sẽ là tốt nếu bé chỉ ăn những hoa quả và dâu mà chúng đã quen dùng và đảm bảo không gây hại gì. Ví dụ này cho thấy: sự sợ hãi trước những gì mới lạ thực ra là một vũ khí tự vệ cần thiết cho trẻ nhỏ khi mỗi ngày chúng lại di chuyển nhiều hơn. Bạn đừng trách mắng con khi đột nhiên bé biếng ăn mà hãy cho bé thấy bạn thấu hiểu với cảm giác của bé.
Ngoài ra, người ta cũng có thể giải thích về sở thích thích đồ ngọt ở trẻ em từ góc độ sinh học như sau: những hoa quả ngọt thường không độc và có thể ăn mà không phải băn khoăn gì.
- Trao tặng sự tin tưởng và khuyến khích tính độc lập
Bạn nên để trẻ tự ăn bằng bất kì hình thức nào chúng muốn. Ăn bằng tay ở nào năm thứ hai vẫn có thể chấp nhận được nhưng hãy khuyến khích trẻ tự ăn thìa hoặc với một chiếc dĩa đã cùn. Bạn đừng bực mình vì một chiếc cốc bị vỡ. Sẽ còn rất nhiều, rất nhiều chiếc cốc khác bị làm vỡ tới khi trẻ trưởng thành.
Bạn hãy chỉ bón cho trẻ nếu trẻ cần sự giúp đỡ của bạn – và không bao giờ ép nếu trẻ thực sự không muốn ăn nữa. Nếu bạn cứ nhất thiết bón thức ăn khi trẻ đã no bụng và không muốn thêm nữa là bạn đang gây áp lực cho trẻ đấy.
Một bà mẹ trong một buổi thuyết trình đã hỏi: “Con gái 4 tuổi của tôi chỉ tự ăn mì sợi và khoai tây. Tôi phải bón cho rau nếu không nó sẽ không hề động đến món này”. Làm như thế tức là người mẹ đã vi phạm nguyên tắc! Sẽ tốt hơn nếu mỗi bữa đặt một ít rau bên cạnh mì sợi hoặc khoai tây. Một ngày nào đó, đứa bé sẽ tự thử món này hoặc món kia. Nếu không có nghĩa là bé cũng không cần món rau đó.
Hãy luôn giữ bình tĩnh
Bạn nên để yên nếu trẻ lần đầu từ chối món ăn mới. Việc một món ăn mới phải sau tới hai mươi hoặc ba mươi lần đưa ra mới được trẻ chấp nhận là chuyện hết sức bình thường . Bạn có thể khuyến khích con thử một chút gì đó mới nhưng xin đừng ép buộc con.
Hãy khuyến khích con thử đồ ăn mới bằng cách: Bạn cho phép bé nhè thức ăn ra khỏi miệng nếu thấy không ngon.
Hãy đưa cho bé những suất ăn nhỏ. Cho thêm thức ăn khi con yêu cầu sẽ tạo hứng thú với việc ăn uống hơn là một đĩa đầy thức ăn lúc nào cũng bị thừa lại một ít. Một vài bé chỉ có thể ăn được một chút xíu, đặc biệt khi bé đã uống nhiều nước hoa quả và sữa. Lượng thức ăn ở mỗi bé là khác nhau và cũng dao động rất lớn từ ngày này qua ngày khác.
Đừng quan tâm đến việc con bạn ăn nhiều hay ít. Hãy quan tâm nhiều hơn đến việc liệu bé có khỏe mạnh và nhanh nhẹn không.
Bầu không khí vui vẻ khi ăn
Hãy tạo một bầu không khí thoải mái khi ăn uống. Hãy trò chuyện một chút với bé chứ đừng tự nói chuyện một mình. Bản thân bạn hãy ăn một cách ngon miệng. Như thế, bạn sẽ trở thành một tấm gương tốt cho bé noi theo.
- Thiết lập ranh giới
Thiết lập ranh giới về cách cư xử bên bàn ăn cũng vô cùng quan trọng như trao cho trẻ sự tin tưởng khi ăn. Qua Chương 2 bạn cũng đã biết mình nên tránh những lỗi nào. Những nguyên tắc sau sẽ giúp bạn có những hành vi đúng.
Nguyên tắc tránh căng thẳng khi ăn
Những thói quen sẽ giúp cho việc “thiết lập ranh giới” diễn ra dễ dàng hơn. Thói quen quan trọng nhất khi ăn:
Bạn hãy luôn ngồi bên bàn ăn cùng bé trong tất cả các bữa ăn.
Điều đó cũng nên làm với các bữa ăn nhẹ. Bạn nên duy trì việc ăn ba bữa chính bằng một thời gian biểu cố định. Chỉ khi bé đã ngồi yên và tập trung vào ăn uống thì tiếng nói bên trong của bé mới phát huy tác dụng: lúc đó bé sẽ ăn theo nhu cầu. Vừa ăn vừa chạy lung tung hoặc xem ti vi ngược lại sẽ làm tăng việc nhồi nhét đồ ăn một cách vô thức mà không để ý đến cảm giác “no hay đói”.
Việc cho bé ngồi cùng bàn ăn với gia đình còn có thêm một lợi thế nữa: bạn có thể để mắt tới bé. Điều này rất quan trọng để giữ an toàn cho bé bởi vì bạn có thể ngay lập tức nhận ra nếu bé bị hóc. Đừng bao giờ để con bạn ăn một mình mà luôn phải có một người lớn bên cạnh.
Lúc đầu, bé sẽ chỉ ngồi bên bàn ăn tới khi ăn xong phần thức ăn của mình. Sau đó, bé được phép đứng dậy. Nếu bé không muốn ăn gì và ngồi cho vui thôi thì chỉ cần vài phút là đủ. Từ khoảng 4 tuổi trở lên, bạn có thể dạy bé biết cách đợi người khác đứng dậy cùng để thể hiện sự tôn trọng. Mất bao lâu để rèn bé thành công còn phụ thuộc vào tính khí của bé. Bạn hãy bắt đầu để bé đợi với một quãng thời gian ngắn – “Có công mài sắt có ngày nên kim!”.
Ti vi và radio nên tắt trong bữa ăn. Kể cả truyện tranh và đồ chơi cũng không nên có mặt quanh bàn. “Hoạt động” khi ăn là không thích hợp.
Ăn là ăn – tức là hoạt động tiếp nhận dinh dưỡng – và là việc ngồi cùng nhau và nói chuyện. Chỉ thế mà thôi!
Cách xử sự hợp lý
Việc thiết lập ranh giới tức là bạn sẽ phản ứng với những ứng xử không phù hợp của trẻ bằng những hành động dứt khoát. Bảng đối chiếu giới thiệu trang dưới đây sẽ chỉ cho bạn những trò mà trẻ nhỏ và trẻ mẫu giáo hay “bày ra” và những cách cha mẹ nên phản ứng sao cho hợp lý và có hiệu quả giáo dục.
Chắc chắn bạn sẽ nhận ra: cách được khuyên nên áp dụng nhiều nhất là việc kết thúc bữa ăn. Cách này cũng áp dụng cả cho trẻ “còi cọc” và “khảnh ăn”.
Bạn sẽ chỉ thành công khi hành động cương quyết và đặt niềm tin vào bé yêu của bạn. Câu nói thích hợp trong hoàn cảnh này là: “Mẹ tin rằng con sẽ ăn những thứ con cần.”
Chấp nhận sự lựa chọn đơn điệu, nhưng không khuyến khích
Một vấn đề thường xuyên được cha mẹ nhắc đến nhiều nhất là sự ngang tàng và hạn hẹp trong việc lựa chọn món ăn của trẻ: “Chỉ khoai tây với nước sốt thôi”, “Chỉ bánh mì ăn với mứt sô cô la thôi”, “Chỉ sốt cà chua với cái gì đó ăn cùng”, “Chỉ mì sợi với đậu và nhiều bơ” là một vài ví dụ.
Kể cả đối với những bé “nhiều đòi hỏi” như thế, bạn có thể áp dụng tất cả những qui tắc và lời khuyên trên. Bạn hãy tin tưởng một điều rằng:
Bé yêu của bạn sẽ không bị thiếu chất nếu bạn luôn đặt lên bàn ăn gia đình những món ăn phong phú và giàu dinh dưỡng.
Bạn cần quan sát xem con có khỏe mạnh và hoạt bát không. Nếu có thì có nghĩa là con có một chế độ dinh dưỡng lành mạnh.
Nếu bạn luôn đáp ứng những “mệnh lệnh” chỉ ăn khoai tây, bánh mì sô cô la hay tương cà với đồ ăn kèm mà bé đưa ra tức là bạn đã khuyến khích sự lựa chọn đơn điệu của bé. Khi đó, con sẽ chẳng có thêm khả năng lựa chọn nào nữa, và bé cũng chẳng nghĩ đến việc thử một món gì đó mới. Tốt hơn hết, bạn hãy đưa ra những thực đơn thay đổi liên tục bạn thưởng thức những món này một cách ngon miệng sẽ là tấm gương cho con. Ngoài ra, hãy đừng quên đặt bánh mì ở trên bàn để trong mọi trường hợp bé đều có một thứ gì đó để ăn.
Nhiều bà mẹ buồn rầu về việc con chỉ thích rất ít các món ăn. Họ ngồi bên bàn ăn với nét mặt đầy lo lắng và cố thuyết phục trẻ, luôn nói lặp lại về dinh dưỡng “khỏe mạnh” và về vitamin. Tôi hiểu các bà mẹ chỉ muốn điều tốt nhất cho con nhưng thông điệp mà bé nhận được lại là: “Mẹ không thể một mình đặt ra qui định đó được. Nhìn vẻ ngoài của mẹ thì thấy có một cái gì đó bất ổn”. Và điều này vô cùng bất lợi đối với sự tự tin ở trẻ. Một phản ứng thường dễ hiểu của bé là suy nghĩ: “Nếu lúc nào mẹ cũng rên rỉ như vậy thì mình sẽ cho mẹ thấy rằng mình mạnh hơn cả mẹ.”
Bạn sẽ trao tặng cho con mình một món quà tuyệt vời nếu bạn che giấu đi nét mặt đầy lo lắng và nói với con rằng: “Mẹ đã luôn luôn than phiền về món ăn cũng như cách ăn của con. Đúng là mẹ không đúng lắm. Mẹ thấy thực sự con rất khỏe mạnh và nhanh nhẹn. Con đã chứng minh cho mẹ thấy rằng con có thể tự biết con cần gì. Mẹ hứa rằng: trong tương lai mẹ sẽ để con quyết định. Mẹ chỉ thấy tiếc cho con vì con đã bỏ lỡ rất nhiều thứ. Có rất nhiều thứ ngon mà con vẫn chưa thử. Mẹ sẽ vô cùng vui nếu một ngày nào đó con thấy những món đó ngon miệng.”
Thông điệp này con bạn cũng có thể hiểu được kể cả khi bé còn nhỏ và chưa hiểu được tất cả các từ. Quan điểm của bạn sẽ tạo ra sự khác biệt. Con bạn sẽ cảm nhận được sự tin tưởng ngay cả khi không thể làm theo bạn mọi mong muốn của bạn. Nó tiếp cho con dũng khí để làm những trải nghiệm mới.
LƯU Ý
Phản ứng đúng với những cư xử không thích hợp của trẻ tại bàn ăn
Cư xử không đúng của trẻ | Phản ứng của cha mẹ |
---|---|
Con bạn không chịu ngồi yên một chỗ mà luôn trèo ra khỏi ghế và chạy lung tung. | Bạn đặt trẻ hai lần vào lại ghế ngồi: “Con nên ngồi yên ở bàn khi ăn”. Tới lần thứ ba, bạn hãy kết thúc bữa ăn và dọn dẹp bàn. |
Con bạn từ chối bữa ăn và hai phút sau đó thì nhất quyết đòi đồ ngọt. | Bạn hãy kiên định và nhắc trẻ đợi tới bữa ăn phụ. |
Thức ăn còn nguyên trên bàn. Bé yêu cầu: “Con muốn ăn thứ khác, con không thích món này.” | “Con không cần phải ăn. Cứ ngồi cùng mọi người cho vui và nếu thích thì còn có bánh mì ở đây đấy.” |
Con bạn mè nheo: “Ôi, món này thật là kinh. Khiếp, mùi vị thật kinh khủng…” | “Con không cần phải ăn món đó. Nhưng mẹ đã mất rất nhiều công sức để nấu. Như vậy, con có thể nói với mẹ một cách vui vẻ nếu con không thích nó.” |
Con bạn chạy nhảy lung tung mà không ăn. | Bạn nên nói: “Không” và dọn bàn. Bé phải đợi tới bữa ăn phụ tiếp theo. |
Con bạn nhét đầy đồ ăn vào miệng và không chịu nuốt. | Bạn hãy giữ bình tĩnh. Nếu cần thiết, muộn nhất là trước khi đi ngủ, bạn hãy thận trọng lấy những mẩu thức ăn thừa ra khỏi miệng bé. |
Con bạn chỉ đòi ăn món tráng miệng. | Bé nhận được đúng phần tráng miệng của mình, nhưng sau đó bé sẽ không được thêm nữa mà phải đợi cho tới bữa sau. |
Con bạn chống đối quyết liệt: không ngừng gào khóc, la hét và ném đồ ăn. | Hãy kết thúc bữa ăn và nhất quyết không cho bé ăn gì thêm sau đó nữa. |
§ TỔNG KẾT
⇒ Ăn cùng bàn ăn với gia đình
Khi được khoảng 1 tuổi, con có thể ngồi cùng bàn ăn và tham gia vào bữa ăn với gia đình.Từ thời điểm này trở đi, bạn hãy ăn cùng bàn với con trong tất cả các bữa ăn chính.
⇒ Hãy đặt tất cả món ăn lên bàn
Con lúc này đã có thể ăn hầu hết tất cả các món mà bạn bày trên bàn, nếu món ăn đủ mềm.
⇒ Một nhịp điệu cố định
Sẽ là rất hợp lý nếu bạn cho bé ăn ba bữa vào những thời gian cố định, thêm vào đó là hai bữa phụ. Giữa các bữa ăn này con bạn không cần ăn gì thêm nữa.
⇒ Thiết lập ranh giới, trao tặng niềm tin
Bạn hãy đặt ra những nguyên tắc cho bé trong cách cư xử bên bàn ăn, nhưng không phải là quy định về số lượng bé phải ăn. Hãy đặt niềm tin vào bé yêu của bạn. Khi đó, bé sẽ tự điều chỉnh được việc ăn uống theo nhu cầu riêng của bé.
⇢ Tuổi tới trường: Khi nền móng đã được tạo dựng
Củng cố lại bài học
GIỜ ĐÃ ĐẾN TUỔI TỚI TRƯỜNG, con sẽ không cần ngồi ghế cao nữa. Giờ con cảm thấy “đã lớn” rồi. Con cũng đã ăn được mọi thứ, thậm chí có thể ăn bằng dao và dĩa. Đến nay, con vẫn được phép ăn uống theo “tiếng gọi” của cơ thể đúng không? Bạn vẫn nấu các món ăn thật đa dạng và áp dụng các quy tắc thật hợp lý phải không nào? Nếu đúng thì giờ bạn đã có thể ngả lưng ngồi nghỉ và tận hưởng thành quả của mình. Con giờ đây đã được trang bị để chống lại các tác động và “cám dỗ” bên ngoài. Con có tiền đề tốt để trong tương lai tạo dựng cho mình thói quen ăn uống hợp lí theo nhu cầu và tình trạng của bản thân.
- Giải thích nguyên tắc
Nếu con không hài lòng với các món ăn bạn nấu, hãy nhẹ nhàng giải thích cho con mô hình tháp dinh dưỡng. Ở thời điểm này, bạn có thể giải thích cho con các quy tắc ăn uống đúng cách. Các quy tắc này được chúng tôi diễn đạt thật đơn giản để các bé trong độ tuổi đi học đều có thể hiểu được. Bạn hãy mở phần phụ lục “Châm ngôn phòng bếp” và cắt chúng ra. Sau đó, hãy dán lên tường phòng ăn sao cho vừa với tầm nhìn của con. Khi cần thiết, bạn chỉ cần chỉ tay lên đó là con đã nhớ các quy tắc rồi.
Chắc chắn các bé đều thích nguyên tắc này vì có quyền tự đưa ra quyết định cho mình. Thậm chí, chúng còn chủ động để ý xem bố mẹ có “chơi ăn gian” không: “Mẹ, con có quyền tự quyết định xem mình được ăn bao nhiêu cơ mà! Nguyên tắc ghi thế kia kìa.” Trong trường hợp bạn cảm thấy lưỡng lự khi phải để con tự đưa ra quyết định cho mình, hãy mở phần “Tuyên bố cam kết” được in trong phụ lục. Tại đó bạn sẽ ký cam kết về việc tuân thủ nguyên tắc: “Tôi xin cam kết sẽ để cho con mình là cháu (tên con) tự quyết định mỗi bữa cháu sẽ ăn bao nhiêu”. Bên dưới là ngày tháng, địa điểm ký và chữ ký của bạn.
Trong quá trình áp dụng nguyên tắc, bạn hãy luôn nhớ chỉ được phép cho con ăn thoả thích các loại hoa quả, rau, ngũ cốc cũng như mì và khoai tây.
Nếu con nhận thấy bạn thật sự nghiêm túc với việc tuân theo nguyên tắc – kể cả khi bạn vẫn chưa hoàn toàn an tâm cho lắm – thì con cũng sẽ nghiêm túc tuân thủ nguyên tắc hơn. Con sẽ tự nguyện hơn trong việc tuân theo các lựa chọn về thức ăn, thời gian ăn cũng như các quy tắc khi ăn của bạn dành cho con. Nếu bạn không “chơi ăn gian” thì chắc chắn con cũng sẽ không làm điều đó.
- Ăn uống đúng cách dành cho trẻ trong độ tuổi đi học
Bạn có cảm giác là bạn và con vẫn đang ở trong giai đoạn căng thẳng không? Tất cả những gì được đề cập trong phần trước về trẻ em ở độ tuổi mẫu giáo cũng đúng với trẻ em trong độ tuổi đi học. Tuy vậy, giờ chúng ta phải chú ý một điều: ảnh hưởng từ bên ngoài bây giờ trở nên lớn hơn. Con giờ sẽ muốn ăn hoặc uống những gì con xem trên quảng cáo hoặc những gì con thấy các bạn khác ăn. Với số tiền tiêu vặt được cho, các con có thể tự mua bánh kẹo, bim bim hoặc các loại nước ngọt.
Dưới đây, chúng tôi sẽ tóm tắt những quy tắc quan trọng nhất của việc ăn uống đúng cách dành cho trẻ trong độ tuổi đi học.
Ăn như thế nào?
Dù thế nào bạn cũng phải duy trì những bữa ăn chung của cả gia đình. Bạn không được đưa thức ăn cho con tự ăn, đặc biệt là khi con đang xem ti vi.
Hãy để con giúp đỡ bạn trong lúc nấu nướng và chuẩn bị các bữa ăn nhẹ. Món salat rau quả sẽ ngon miệng gấp đôi nếu con được tự tay cắt nhỏ rau quả.
Nếu con không muốn ăn gì hết thì bạn hãy bảo con cùng ngồi vào bàn ăn và trò chuyện với con. Một phần tư tiếng đồng hồ bên bàn ăn không phải là không thể thực hiện được đối với một đứa trẻ trong độ tuổi đi học.
Bạn hãy tạo ra một không khí thoải mái trong khi ăn với con. Phàn nàn về lượng thức ăn cũng như lựa chọn thức ăn của con hoặc về các chủ đề khác như cách xử sự hoặc điểm số của con ở trên lớp – là điều cấm kỵ đối với bạn!
Bạn hãy cho phép con ra ngoài phòng khách chơi một vài phút nếu nhận thấy con không thoải mái khi bị bắt phải ngồi bên bàn ăn.
Nấu những món gì?
Bạn hãy nấu ăn theo tiêu chí là không những nấu cho con, mà còn nấu cho cả chính bạn nữa. Bạn chỉ có thể tạo ra được một không khí thoải mái bên bàn ăn khi chính bạn cũng cảm thấy ngon miệng.
Khi chuẩn bị đồ ăn nhẹ, bạn nên chú ý đến sở thích của con. Khi đi chợ hoặc đi siêu thị, bạn nên chú ý đến điều này. Bạn không nên mua bánh kẹo hoặc bim bim để sẵn trong nhà. Những loại đồ ăn này mà để sẵn sẽ là một cám dỗ rất lớn không chỉ đối với phần lớn trẻ em mà còn đối với cả nhiều người lớn nữa.
Con bạn sẽ thỉnh thoảng dùng tiền tiêu vặt để mua bánh kẹo. Nếu bạn mà cấm con làm như vậy, con vẫn sẽ tìm cách mua trộm. Nếu con tin tưởng và xin phép bạn trước, hãy nói với con rằng: “Đấy là tiền của con, bố/mẹ rất vui khi thấy con muốn ăn một chút gì đó cho đỡ đói.”
Các loại nước ngọt như đồ uống có ga hoặc nước giải khát đóng chai bạn cũng không thể cấm các con hoàn toàn được. Tuy vậy, bạn vẫn có thể hạn chế cho con uống các loại đồ uống này, ví dụ như chỉ cho con uống vào một số dịp nhất định như khi đi ăn nhà hàng, trong các ngày lễ tết hoặc các bữa liên hoan chẳng hạn.
Một số trẻ ngay cả khi đã đến tuổi đi học vẫn còn rất “kỹ tính” trong chuyện ăn uống. Chúng có một khẩu vị nhạy cảm và rất kén chọn đồ ăn. Trong trường hợp này, bạn nên thông cảm cho con. Bạn hãy cho phép con chọn ra một món gì đó trong thực đơn của bạn – và trong trường hợp bạn dẫn con đi ăn bên ngoài thì hãy chú tâm đến con một chút. Bù lại, bạn hãy yêu cầu con từ chối lịch sự khi không muốn ăn chứ không được vùng vằng hờn dỗi.
Chỉ khi trẻ đến tuổi đi học, chúng ta mới quan sát được vấn đề dinh dưỡng thường gặp nhất của xã hội ngày nay mà số lượng trẻ em mắc phải ngày càng tăng: bệnh béo phì. Tất cả những gì bạn đã đọc đến giờ phút này sẽ là biện pháp phòng tránh cho con không mắc phải căn bệnh này. Trong chương tiếp theo, chúng tôi sẽ dành hẳn một phần riêng để nói về chủ đề béo phì.
§ TỔNG KẾT
⇒ Chúng ta đã làm được nhiều điều
Khi con đến tuổi đi học, bạn đã giúp con xây dựng được nền tảng cho thói quen ăn uống đúng cách. Giờ bạn đã có thể giải thích cho con về mô hình tháp dinh dưỡng cũng như về quy tắc ăn uống đúng cách. Nếu bạn chưa thực hiện điều đó thì bây giờ cũng vẫn chưa hề muộn để đưa vào áp dụng các quy tắc này.
Bạn có thể dùng phím mũi tên để lùi/sang chương. Các phím WASD cũng có chức năng tương tự như các phím mũi tên.