Trên bờ sông, Giênia và ông Khốttabít đã ngồi đợi Vônca từ lâu. Xung quanh đều yên tĩnh. Bầu trời đêm mênh mông trải rộng trên đầu hai người bạn của chúng ta. Từ trên cao, vầng trăng tròn tỏa xuống ánh xanh mờ lạnh lẽo.

Giênia mang theo chiếc ống nhòm và bây giờ đang thích thú ngắm nghía mặt trăng.

– Này, các đồng chí, hãy ngừng nghiên cứu thiên văn học đi nhé. – Vônca bước tới gần, nói. – Tiết mục tiếp theo trong chương trình lớn của chúng ta là phóng thích trọng thể ngài Ôma Iuxúp mà tất cả chúng ta đều rất quen biết!

– Cái lão bẳn tính ấy không có phần xác (1) thì lại càng khỏi bị bệnh! – Giênia nghiêm nghị bình phẩm.

Để bộc lộ rõ rệt sự khinh bỉ của mình đôi với lão thần đáng ghét, Giênia quay lưng về phía cái bình và dùng ống nhòm quan sát mặt trăng một hồi lâu, cho tới lúc nghe thấy giọng nói the thé của Ôma Iuxúp:

– Hỡi cậu Vônca hùng mạnh, xin cậu cho phép kẻ đầy tớ dễ bảo nhất của cậu được hỏi: hai cái ống đen mà cậu Giênia bạn cậu đang ghé đôi mắt quý báu của mình vào đó dùng để làm gì vậy?

– Ông không dược gọi tôi là Giênia, mà phải gọi là Épghêni Nicôlaêvích (2) – Giênia nóng nảy nói, nó vẫn không chịu quay lại.

– Đó là cái ống nhòm. Đó là cái… để xem cho gần hơn. – Vônca cố giải thích. – Giênia xem mặt trăng qua ống nhòm để thấy cho rõ hơn. Để mặt trăng trông to hơn…

– Ồ, ta cho rằng đó là cách dùng thì giờ rất thú vị?! – Ôma Iuxúp nhận xét với vẻ xu nịnh.

Lão luẩn quẩn xung quanh Giênia, cố ghé dù chỉ là một khóe mắt vào ống nhòm, nhưng Giênia vẫn cố tình quay lưng về phía lão. Lão thần tự phụ cảm thấy mình bị xúc phạm ghê gớm vì cái thái độ bất kính ấy. Ôi, giá mà ở đây không có mặt cậu Vônca hùng mạnh nhất đời, người chỉ cần nói một tiếng thôi mà bắt được mặt trời phải dừng lại suốt mấy ngày! Lúc bấy giờ, Ôma Iuxúp sẽ tha hồ mà trả thù thằng thóc con cứng đầu cứng cổ kia. Nhưng Vônca lại đứng ngay cạnh và lão thần đã nổi xung chẳng còn cách nào khác là phải nhịn nhục van nài Giênia cho xem vầng tinh tú vĩ đại ban đêm qua cái ống nhòm mà lão rất chú ý.

Ông Khốttabít, cho tới lúc đó vẫn giữ im lặng hoàn toàn, bèn ủng hộ lời van nài của ông em:

– Ta yêu cầu cậu ban cho em ta cái ân huệ đó.

Giênia miễn cưỡng đưa đưa ống nhòm cho Ôma Iuxúp.

Sau vài khoảnh khắc, Ôma Iuxúp giận dữ ném cái ống nhòm xuống đất và hét lên:

– Cái thằng bé hèn hạ đã yểm mất hai cái ống yêu thuật này rồi! Bây giờ, chúng không làm mặt trăng to ra, mà ngược lại, lại làm mặt trăng nhỏ đi nhiều lần! Ôi, rồi sẽ có lúc ta cho thằng oắt con này biết tay!

– Lúc nào ông cũng gây gổ với mọi người một cách vô ích! – Vônca nói với vẻ kinh tởm. – Giênia dính dáng gì đến chuyện này? Ông xem ống nhòm không đúng chiều. – Vônca nhặt cái ống nhòm từ dưới cỏ lên và đưa cho lão thần đang nổi giận. – Phải xem qua mắt kính nhỏ này này.

Ôma Iuxúp hoài nghi làm theo lời khuyên của Vônca và một lát sau lão nói với vẻ tiếc rẻ:

– Than ôi, ta đã có một ý kiến tốt đẹp hơn về vầng tinh tú này. Té ra mặt nó lỗ chỗ như rỗ hoa, rìa nó nham nhở như cái mâm của gã làm công nhật mạt hạng. Những vì sao còn khá hơn nhiều! Mặc dù chúng nhỏ hơn mặt trăng nhiều lần, nhưng ít ra thì chúng cũng không có những tì vết rõ rệt.

– Hỡi chú em của ta, chú hãy cho ta chứng thực những lời nói của chú là đúng. – Ông Khốttabít cũng chú ý đến chuyện trăng sao, bèn nói, rồi xem ống nhòm và đồng ý với vẻ kinh ngạc: – Lần này thì chú em ta hình như đã nói đúng

Cứ theo câu nói của ông Khốttabít thì có thể dễ dàng kết luận rằng dưới con mắt của ông, uy tín của Ôma Iuxúp đã bị lung lay tợn từ lâu.

– Thật là nhảm nhí! – Giênia bực tức. – Đã đến lúc các ông phải biết rằng mặt trăng nhỏ hơn nhiều nghìn lần bất kỳ một ngôi sao nào.

– Khô-ô-ông, ta không thể nào chịu đựng được nữa những lời nhạo báng thường xuyên của thằng oắt con này! – Ôma Iuxúp rống lên và túm ngay lấy cổ Giênia. – Hẳn là mi còn muốn bắt ta phải tin rằng hạt cát lớn hơn cả trái núi nữa chăng? Ai chứ mi thì dám nói như vậy lắm. Khô-ô-ông, bây giờ thì dứt khoát là ta sẽ kết liễu đời mi.

– Buông ra ngay! – Vônca quát. – Buông ra ngay, nếu không ta sẽ lấy mặt trăng quật vào đầu ngươi ngay lập tức và ngươi sẽ tan ra như cám cho mà xem! Đối với ta, việc đó dễ như trở bàn tay. Người biết ta rồi đó!

Lão Ôma Iuxúp đã tức điên, nhưng đành phải miễn cưỡng buông Giênia. Giênia sợ chết khiếp.

– Cả lần này nữa, ông đã phát khùng một cách hoàn toàn vô ích! – Vônca nói. – Giênia đã nói đúng. ông hãy ngồi xuống đây, tôi sẽ cố giải thích cho ông hiểu mọi chuyện.

– Không cần giải thích gì cả, tự ta cũng biết hết mọi chuyện! – Ôma Iuxúp kiêu căng nói, nhưng vẫn không dám làm trái lời Vônca.

Về các đề tài thiên văn học thì Vônca có thể nói mấy tiếng liền. Đó là đề tài ưa thích của nó. Nó đã đọc tất cả các sách phổ thông về những vấn đề vũ trụ và say sưa trình bày nội dung các cuốn sách đó cho tất cả những ai muốn nghe. Nhưng Ôma Iuxúp rõ ràng là không muốn nghe nó giải thích. Lão luôn luôn hầm hừ khinh bỉ và cuối cùng, không chịu nổi, lão lầu bầu:

– Ta không bao giờ tin vào những lời nói của mi một khi ta chưa được chứng kiến tại chỗ những điều mi nói.

– Ông nói “tại chỗ” nghĩa là làm sao? – Vônca ngạc nhiên. – Hay là ông tính bay lên tận mặt trăng để thấy cho rõ rằng đó chẳng phải là cái đĩa nhỏ, mà là một quả cầu lớn?

– Tại sao tại không bay được? – Ôma Iuxúp vênh váo hỏi. – Ta sẽ bay ngay lập tức cho mi xem.

– Nhưng mặt trăng ở xa lắm đấy?

– Ôma Iuxúp này không bao giờ ngán những khoảng cách lớn cả. Vả lại mi hãy tha lỗi cho ta, ta rất nghi ngờ sự đứng đắn của những lời mi nói.

– Nhưng đường bay tới mặt trăng lại nằm trong khoảng không, chẳng có không khí đâu? – Vônca một mực phản đối.

– Chẳng có không khí, ta vẫn sống được như thường.

– Cứ để cho lão ấy bay đi! – Giênia tức tối bảo nhỏ Vônca. – Nếu không, bọn mình còn khốn khổ với lão.

– Dĩ nhiên nếu lão muốn bay đi thì cũng mặc lão thôi. – Vônca đáp khẽ. – Nhưng dẫu sao mình vẫn có bổn phận báo trước cho lão biết những gì chờ đón lão trên đường… Ông Ôma Iuxúp. – Vônca lại nói tiếp với lão thần kiêu ngạo. – Ông phải chú ý rằng ở trên ấy lạnh lắm đấy.

– Ta cóc sợ lạnh! Mong chóng gặp lại nhau. Ta đi đây!

– Vậy ông đã quyết định dù thế nào cũng bay lên mặt trăng thì ông hãy nghe lời tôi dù chỉ một lần mà thôi. Ông có lứa sẽ nghe lời tôi vô điều kiện không?

– Thôi được, ta hứa! – Lão thần đáp với giọng trịch thượng vì lão đã bắt đầu thoát khỏi ảnh hưởng của Vônca.

– Ông phải bay khỏi trái đất với vận tốc không dưới 11 kilômét trong một giây. Trong trường hợp ngược lại, tôi xin cam đoan với ông rằng, ông sẽ chẳng bay tới được mặt trăng đâu.

– Rất lấy làm sung sướng và vui lòng? – Ôma Iuxúp mím chặt đôi môi mỏng dính của mình. – Thế một kilômét dài chừng nào hả?

– Chà, làm sao có thể giải thích cho ông được nhỉ… – Vônca suy nghĩ. – Thế này nhé: một kilômét dài khoảng 1.400 bước.

– Bước của mi ấy à? – Lão thần hỏi. – Thế có nghĩa là nếu tính theo bước của ta thì một kilômét không quá 1.200 bước, có khi lại còn ít hơn một chút nữa.

Ôma Iuxúp thường hay phóng đại tầm vóc của mình. Lão chẳng cao hơn Vônca, nhưng không thể nào làm cho lão thay đổi ý kiến được.

– Coi chừng, kẻo va vào vòm trời thì tan xác đấy, chú ạ (3)! – Ông Khốttabít ân cần dặn dò ông em, vì ông chẳng tin lắm vào những điều mà Vônca kể về cơ cấu của vũ trụ.

– Được rồi, khỏi phải dạy khôn nhà thông thái! – Ôma Iuxúp lạnh lùng đáp và lao vút lên trời với tốc độ ghê gớm.

Trong chớp mắt, lão đã bị nung trắng và biến mất hút, để lại đằng sau một vệt lửa dài.

– Chúng ta đợi chú ấy quay về nhé, hỡi các cậu bạn của ta! – Ông Khốttabít rụt rè đề nghị, ông cảm thấy mình có lỗi về những chuyện khó chịu mà Ôma Iuxúp gây ra.

– Không, bây giờ ông có đợi mấy đi nữa thì cũng chẳng gặp lại ông ấy được đâu! – Vônca phản đối. – Ông ấy chẳng chịu nghe lời khuyên của cháu, một lời khuyên dựa trên các số liệu khoa học, và ông ấy sẽ chẳng bao giờ quay về được trái đất. Nếu ông Ôma của ông bay đi với vận tốc dưới 11 kilômét trong một giây thì bây giờ ông ấy cứ quay suốt xung quanh trái đất. Nếu ông muốn biết thì cháu xin nói là bây giờ ông ấy đã biến thành một vệ tinh của trái đất rồi.

– Dẫu sao thì các cậu cũng cứ cho phép ta đứng đợi chú ấy một lát… – Ông Khốttabít buồn bã nói nhỏ.

Vào lúc đêm khuya, ông già bí mật lẻn vào phòng Vônca và sau khi biến thành một con cá vàng nhỏ, ông nhảy khẽ vào bể nuôi cá. Bao giờ buồn phiền vì một chuyện gì đó, ông thường nghỉ đêm trong bể nuôi cá chứ không phải ở dưới gầm giường. Lần này, ông buồn hết sức. Ông đã đợi Ôma Iuxúp hơn 5 tiếng đồng hồ liền, nhưng vẫn không thấy ông em quay về…

Đến một lúc nào đấy, các nhà bác học sẽ sáng chế ra những chiếc máy đo chính xác tới mức có thể tính được sức hút nhẹ nhất mà trái đất phải chịu khi các thiên thể nhỏ nhất đi qua gần nó. Và một nhà thiên văn nào đó lúc còn bé có thể đã đọc cuốn truyện này của tôi, sau một thời gian tính toán lâu dài và cẩn thận, sẽ phát hiện ra rằng ở một nơi nào đó khá gần trái đát có một thiên thể nặng 63 kilôgam rưỡi. Khi ấy, trong tập danh mục thiên văn dày cộp sẽ được ghi thêm dưới con số có nhiều chữ số cái tên Ôma Iuxúp, một lão thần hãy gây gổ và thiển cận. Lão đã biến thành vệ tinh của trái đất vì cái tính khó chịu và thái độ coi thường ngu ngốc của lão đối với các số liệu khoa học.

Một người nào đó, sau khi nghe tôi kể lại câu chuyện có tính chất giáo huấn xảy ra với em ông Khốttabít, đã quả quyết một cách nghiêm túc rằng một dêm, hình như ông đã thấy trên trời một thiên thể vụt qua; thiên thể này có hình một ông già có bộ râu dài phất phơ. Còn về phần tác giả cuốn truyện này thì ông không tin vào lời tuyên bố đã nêu trên: Ôma Iuxúp là một sinh vật quá nhỏ bé.

—

(1) Lúc bị nhốt trong bình, Ôma Iuxúp chỉ là một lượng khói – N.D.

(2) Giênia là tên gọi tắt, có tính chất thân mật. Nếu không thân và tỏ ý muốn kính trọng thì phải gọi nguyên tên và phụ danh: Épghêni Nicôlaêvích – N.D.

(3) Theo quan niệm của ông Khốttabít thi vòm trời cấu tạo bằng phalê, rất rắn – N.D.