Lúc làn sóng bạo động thứ hai nổ ra vào ngày 2/9, tôi đang ở Brussels dự lễ kỷ niệm Quốc tế Xã hội chủ nghĩa. Tôi có nên bay ngay về để xử trí tình hình không? Tôi quyết định vẫn cứ ở lại. Có vội về thì cũng chẳng thay đổi được gì những biến cố đã xảy ra rồi. Một khi bạo loạn đã nổ ra, chắc chắn phải có động cơ và đà tiến triển, và người ta cần một hành động an ninh kiên quyết để trấn áp nó. Vì vậy tôi cứ ở Brussels.

Vào Chủ nhật 6/9/1964, có một cuộc diễu hành của các đoàn đại biểu Quốc tế Xã hội Chủ nghĩa châu Âu. Tôi thật xúc động trước con số rất đông các cựu chiến binh mặc thường phục, nhiều người đeo huân chương, và dẫn đầu mỗi nhóm đều có một đội kèn đồng diễn những nhạc khúc rõ ràng đã làm cho mọi người lên tinh thần. Đầu óc tôi quay trở lại với tháng 2/1942, lúc hai người thổi kèn đi cuối cùng của binh đoàn Argyle và Sutherland biểu diễn, đầu tiên là thổi cho lính Úc rồi sau đó cho lính thuộc binh đoàn Gordon Highlanders, khi họ tiến qua đường đê để vào Singapore và bị bắt.

Chúng tôi không được phép dùng ban nhạc cảnh sát trong cuộc diễu hành ngày Độc lập Singapore vào tháng 6/1964. Chính phủ liên bang, hiện chỉ huy cảnh sát, đã quyết định cấm chúng tôi. Chúng tôi rất bất mãn nhưng không làm gì được. Nhìn thấy những ban nhạc đông đảo như vậy của nhiều nước khác nhau tại Brussels, tôi quyết định thành lập những đội nhạc như vậy trong các trường học và trong tổ chức Liên hiệp nhân dân (PA) của chúng tôi. Tôi phải giữ vững tinh thần của công chúng.

Lúc trở về, tôi bảo với chủ tịch PA hãy tìm các nhạc công đã về hưu của Trung đoàn Bộ binh Singapore, và mời Kwan Sai Keong, tay chơi violon học cùng thời với tôi hồi ở Đại học lúc ấy là thư ký thường trực của Bộ Giáo dục, tiến hành một chương trình cấp tốc huấn luyện kèn đồng tại tất cả các trường trung học. Kế hoạch của tôi đã thành công. Vào ngày Độc lập Singapore tháng 6/1965, biểu ngữ của PA được giương lên trong cuộc diễu hành, và một vài trường trung học cũng đã có dàn kèn đi theo. Chúng tôi đã cho Kuala Lumpur thấy họ không thể trấn áp được một dân tộc tháo vát và có quyết tâm. Về sau, chúng tôi phát triển chương trình xuống tận các trường tiểu học, và rồi ngược lên tới các trường đại học. Chẳng lâu sau, chúng tôi đã có một dàn giao hưởng trẻ. Tôi tin rằng âm nhạc là một phần cần thiết trong việc xây dựng quốc gia. Nó nâng cao tinh thần của dân chúng.

Không chỉ có chuyện dàn kèn đồng ở Brussels. Phát biểu tại đại hội, tôi nhấn mạnh rằng những người xã hội chủ nghĩa dân chủ tại châu Á chỉ có thể đối phó với sự thách thức do các kỹ thuật tuyên truyền và tổ chức của những người cộng sản gây ra khi họ đạt được hai điều kiện: thứ nhất, mức sống hợp lý, và thứ hai, chính quyền hữu hiệu. Bằng không, họ sẽ chẳng thể nào tồn tại nổi trong những nước mới giành được độc lập. Willy Brandt, thị trưởng thành phố Berlin và là nhân vật nổi tiếng nhất trong số các nhà lãnh đạo xã hội chủ nghĩa tôi gặp ở Brussels, đã nghe bài diễn văn của tôi và rất tán thưởng. Người có phản ứng nồng nhiệt nhất là Anthony Greenwood, Bộ trưởng các vấn đề thuộc địa trong nội các hư quyền của Đảng Lao động, và lúc đó đang phụ trách Phân bộ quốc tế của đảng này.

Greenwood là một người dong dỏng cao, đang bước vào độ tuổi 50, ăn mặc tươm tất và rất chú trọng đến bề ngoài của mình, nhưng thân tình và dễ mến, không trịch thượng. Ông đúng là mẫu người phát ngôn nhân về các vấn đề thuộc địa, bởi tự bản chất ông rất thiện cảm với những người bị thua thiệt. Thân sinh của ông, Arthur Greenwood, khởi nghiệp là một đại biểu nghiệp đoàn, cuối đường sự nghiệp là đại biểu Thượng viện Anh, và rất tự hào về tổ tiên của mình. Bản thân Anthony từng học trường công, rồi Oxford, điều giúp ông trở thành một nhân vật trong giới quyền thế, nhưng ông chưa bao giờ cảm thấy hối tiếc về quá khứ hàn vi của mình. Ông là một con người dễ gần gũi, có tâm hồn lớn. Tôi mến ông ấy.

Ông đã dành một số thời giờ ra để nói chuyện với tôi về các vụ bạo loạn chủng tộc tại Singapore, và hỏi tại sao tôi không bay gấp về nhà. Tôi nói ngụ ý rằng đằng sau những vụ lộn xộn này là những người Malay xách động có mối quan hệ với cấp chính quyền cao nhất. Ông hiểu và bày tỏ sự đồng tình với quan điểm bình tĩnh và có suy nghĩ của tôi. Ông đã mời tôi đến gặp các nhà lãnh đạo của đảng Lao động Anh và dự bữa tối tại Hạ viện vào ngày 11/9, lúc ấy tất cả các dân biểu và ứng viên của đảng Lao động đều sẽ có mặt. Đó là bữa ăn tối thường niên của Hiệp hội Nghị viện của họ và được tổ chức vào hôm trước ngày công bố danh sách ứng cử viên. Tôi nhận lời và bay đến London.

Trước đó, hồi tháng Giêng, tôi đã có gặp Bộ trưởng Quốc phòng của đảng Bảo thủ, Peter Thorneycroft, tại Singapore và nói rằng mặc dù chính phủ của ông có cứng rắn đến đâu đi nữa thì người Indonesia cũng biết là đảng Lao động có thể nắm chính quyền sau cuộc tổng tuyển cử vào mùa thu. Tôi nói rằng nếu Harold Wilson, chủ tịch đảng, nói rõ rằng ông sẽ tán thành hết lòng các cam kết phòng thủ của Anh, Sukarno sẽ không còn có chút hy vọng nào để nghĩ chính phủ Lao động chịu không nổi trước một chiến dịch quấy rối dai dẳng, và sẽ bỏ cuộc. Thorneycroft đồng ý nói lại với Harold Wilson khi quay về nước, và với sự đồng tình của ông ta, tôi đã viết thư gửi Wilson về những điều này.

Chuyện này giờ đây đã có kết quả. Trước bữa tối ngày 11/9, tôi gặp Wilson tại văn phòng của ông ở Hạ viện với tư cách lãnh tụ phe đối lập. Chúng tôi đã nói chuyện với nhau suốt 40 phút. Cuộc chiến Đối đầu của Indonesia chống Malaysia, cũng như các vụ bạo loạn Malay – Hoa tại Singapore là những bận tâm lớn của ông. Quân đội Anh đang giúp phòng thủ Malaysia và ông muốn biết Liên bang mới này liệu về lâu về dài có tồn tại nổi hay không. Chúng tôi đã từng gặp nhau trước đấy và, mặt đối mặt, tôi có thể thẳng thắn phân tích những vấn đề của chúng tôi. Tôi nói với ông rằng ngoài cuộc chiến Đối đầu, vốn đã khiến cho Tunku cảm thấy bất an, ông ta cùng các đồng sự còn thấy khó mà từ bỏ chính sách xây dựng sự thống trị tuyệt đối của người Malay để đổi lấy một thế cân bằng hơn giữa các chủng tộc, mặc dù điều này giờ đây không cần thiết khi thành phần cử tri đã thay đổi do sự có mặt của Singapore, Sabah và Sarawak. Tôi nói rằng các cộng sự của tôi và tôi chấp nhận rằng sẽ phải mất thời gian mới thay đổi được điều này, nhưng chúng tôi cũng không mường tượng được chuyện một đảng không ủng hộ đường lối đa chủng tộc nắm quyền tại Malaysia trong vòng 20 năm tới. Tôi nói thêm rằng chúng tôi không thể và sẽ không chấp nhận một Malaysia thống trị bởi người Malay, trong đó những dân tộc không phải Malay phải ở thế chịu đựng. Điều đó trái ngược với hiến pháp mà chúng tôi đã thỏa thuận với Tunku. Cũng như Greenwood, ông ta thấy an tâm với giải pháp hợp lý và khách quan của tôi.

Wilson đang rất phấn chấn. Ông hy vọng sẽ thắng trong cuộc tổng tuyển cử, và xác quyết với tôi rằng chính phủ Lao động sẽ tiếp tục ủng hộ Malaysia chống lại cuộc chiến đối đầu của Indonesia. Ông mong tôi và PAP ở Singapore góp phần khiến chính sách này được các dân biểu thuộc đảng Lao động trong Hạ viện Anh ủng hộ. Đó là một buổi họp mặt nồng thắm và thân hữu. Ông đã tự rót cho mình một ly whisky đúp. Tôi chỉ uống một ly đơn, và hôm đó là một buổi chiều tháng 9 tuyệt đẹp, khoảng 6 giờ 30 mà trời hãy còn sáng, chúng tôi thả bộ ra sân thượng nhìn qua bên kia sông Thames và thưởng thức ly rượu. Ông cởi mở và sôi nổi nói về việc ông định điều hành chính phủ mới của mình ra sao. Ông đã có trong tay những con người giỏi giang nhất của thế hệ mình. Ông sẽ đưa nước Anh vươn cao trở lại bằng cách khai thác thế mạnh của nó trong khoa học và công nghệ.

Đó là một trong những cuộc họp quan trọng nhất trong đời tôi. Nếu đảng Lao động thắng trong kỳ tuyển cử và Wilson trở thành Thủ tướng, tôi tin tưởng Tunku sẽ biết ông phải làm dịu bớt các chính sách kỳ thị chủng tộc chống lại PAP. Với Alec Douglas Home, vốn là Bá tước thứ 14 của xứ Home, người đã kế nhiệm Harold Macmillan làm Thủ tướng, Tunku cảm thấy có một sự thân tình chắc chắn như giữa hai nhà quý tộc. Ông ta chắc chắn Douglas Home sẽ hiểu nhu cầu và kiểu cách chính quyền của ông. Nhưng Tunku sẽ phải e rằng Harold Wilson và nhóm đầu não của ông ta gồm những tay giảng viên đại học Oxford cấp tiến sẽ coi ông ta là kẻ lỗi thời, không khác gì các tù trưởng ở châu Phi. Do đó tôi rất quan tâm đến kết quả cuộc bầu cử sẽ xảy ra vào tháng 10.

Có 600 dân biểu thuộc đảng Lao động và các ứng cử viên tương lai dự buổi ăn tối đó. Wilson, qua lời nhắc của Greenwood, đã yêu cầu tôi phát biểu lúc ăn tráng miệng. Tôi điểm lại các vấn đề về cuộc chiến Đối đầu của Indonesia nhằm chống lại Malaysia và sự ổn định trong khu vực cùng sự tồn tại của Malay tùy thuộc thế nào vào giải pháp của nước Anh trong việc ngăn chặn một nước lớn đừng nuốt chửng láng giềng nhỏ bé của mình bằng vũ lực. Nếu đảng Lao động thành lập chính phủ mới trong nhiệm kỳ tới, tôi hy vọng chính phủ đó sẽ tiếp nhận những nghĩa vụ mà chính phủ Bảo thủ đã thi hành. Tôi nói rằng nếu có thời gian, các dân tộc tại những nước đang phát triển sẽ vươn tới được một xã hội công bằng và chính đáng hơn, y như xã hội Anh mà họ đã được biết. Chủ đề này đã gây được ấn tượng nơi các ứng cử viên tương lai của đảng Lao động và củng cố thêm chỗ đứng của tôi với Wilson. Điều đó sẽ tác động rất lớn đến những biến cố trong những năm về sau này tại Singapore. Cuối buổi tối hôm đó, Greenwood đã nói với tôi rằng ông đã dành cho tôi số khán giả chịu ngồi nghe và tôi đã thật tuyệt vời trong việc giành được sự ủng hộ của họ đối với Malaysia.

Tôi trở về nước vào ngày 13/9, trong sự an tâm rằng nếu đảng Lao động cầm quyền, tôi sẽ có được những người bạn trong đảng đó, trong đó có cả những bạn cũ từ thời còn học ở Cambridge vào thập niên 1940. Hầu hết các dân biểu Lao động đều có nghe tôi phát biểu vào tối hôm đó, và tôi hy vọng họ sẽ nhớ đến tôi. Tôi thấy an lòng qua chuyến viếng thăm London. Nhưng khi máy bay hạ cánh xuống Singapore, tôi lại bước vào một bầu không khí khác hẳn. Quanh phi trường là vòng vây cảnh sát chống bạo loạn, vũ trang bằng hơi cay và súng, trong lúc nhiều nhân viên thường phục trà trộn vào đám đông đang xếp hàng dài trên đường đến phi trường. Trước đó một ngày, Barisan đã tính tiến hành một cuộc biểu tình với khoảng 7.000 thanh niên tham dự, nhưng cảnh sát đã giải tán họ trước khi có thể tụ tập lại với nhau được, và 77 người, trong đó có cả một dân biểu Barisan, sau đó đã bị kết tội gây rối. Cuộc biểu tình đó dự định là dành cho tôi một sự đón tiếp đầy phẫn nộ.

Không chỉ như thế, tôi còn thấy bực bội ngay trong nội các của mình nữa. Một số Bộ trưởng, từng vị một, đến gặp tôi để nói cho tôi biết họ khó chịu ra sao với phương cách xử lý những chuyện rắc rối lúc tôi vắng mặt. Chin Chye, lúc ấy là Thủ tướng nhiệm quyền, đã rất bức xúc và ra lệnh giới nghiêm ngay, không có thời gian cho người ta kịp chuẩn bị, trong lúc người ta còn đang làm việc, học sinh đang ở trường, làm tăng hoảng hốt và gây nên hỗn loạn khi người ta phải lao nhanh về nhà. Tôi ghi nhận những nghi ngại của họ, nhưng quyết định cứ để yên như vậy. Tôi hết sức nản chí, nhưng quyết định không cho phép tình huống trở nên tệ hơn bằng cách khỏa lấp mọi dấu hiệu thất vọng. Nếu chúng tôi phải chiến đấu và chiến thắng trận chiến này, thì tinh thần của dân chúng và ý chí kháng cự của họ là điều tối quan trọng.

Một tuần sau khi về nước, tôi sẽ phải dự lễ khánh thành tòa nhà mới của Phòng thương mại Hoa kiều ở Singapore tại đường Hill. Các thương nhân người Hoa đều đang rất thất vọng và Ko Teck Kin vào

một buổi tối đã đến gặp tôi ở Sri Temasek, vẻ mặt rất lo âu. Từng kêu gọi người Hoa bỏ phiếu cho phương án A trong cuộc trưng cầu dân ý gia nhập Malaysia, ông cảm thấy có trách nhiệm rất lớn trước tình trạng khó khăn hiện nay của họ, tình trạng cô thế của họ khi bị lọt giữa những tay gây rối người Malay và một lực lượng cảnh sát cũng như quân đội người Malay mang tư tưởng bài Hoa công khai. Phải làm gì bây giờ đây?

Ông nhìn tôi chăm chú và nói: “Chúng ta không thể bỏ mặc dân chúng người Hoa.”

Tôi nói với ông rằng các quyền lợi của chúng ta được hiến pháp bảo vệ, và tôi không có ý định cho phép người ta quên lãng điều đó. Công việc của chúng ta là đoàn kết và động viên dân chúng để bảo đảm hiến pháp phải được tôn trọng, sẽ không còn có phân biệt đối xử gì về mặt chủng tộc, ngoại trừ những gì đã có trong hiến pháp, vốn cho người Malay được hưởng những chỉ tiêu đặc biệt về giáo dục, công ăn việc làm, giấy phép và hợp đồng chỉ trên bán đảo Malaya mà thôi.

Ông nói: “Ngài đang có những mối giao hảo tốt đẹp với đảng Lao động Anh, liệu ngài có thể giúp chúng tôi thoát ra khỏi tình trạng khó khăn này không? Chúng ta phải được sống theo ý mình. Thật là khủng khiếp khi phải sống như thế này.”

Ông cảm thấy nếu đảng Lao động cầm quyền, họ sẽ có cảm tình với một đảng xã hội chủ nghĩa phi sắc tộc tại Singapore, hơn là một đảng Malay cánh hữu đậm màu sắc tộc tại Kuala Lumpur. Ông cùng chung tâm trạng với cộng đồng nói tiếng Hoa vốn đang cảm thấy không thể chịu nổi tình trạng phải thường xuyên sống trong lo âu. Những cuộc bạo loạn sắc tộc đầu tiên đã được dàn dựng, với những cảm xúc đã được nhen nhúm qua nhiều tháng, và rồi nổ bùng lên qua bàn tay của những nhóm võ thuật người Malay bên bán đảo Malaya qua. Một khi những chuyện đánh đập và giết chóc điên rồ những người qua đường vô tội xảy ra, thì rất dễ khiến nó xảy ra lần thứ hai. Mọi người đều cảm nhận được điều đó. Nọc độc nghi kị chủng tộc lan tràn. Quan hệ trở nên căng thẳng và người ta sẽ chẳng khó khăn gì khi làm cho nó phụt cháy trở lại.

Khi khánh thành trụ sở Phòng thương mại Hoa kiều tại Singapore mới này, tôi đã cố động viên tinh thần cho họ. Tôi đã bày tỏ sự tự tin để giúp cho họ có được niềm tin. Tôi quả quyết đang có một tương lai dành cho người Hoa tại Malaysia “nếu chúng ta là người Malaysia và miễn là có một nước Malaysia”, tôi nói. Tôi đối chiếu hai vụ bạo động – vào tháng 7 và vào tháng 9. Trong lần bạo động đầu, các nhà lãnh đạo ở Kuala Lumpur có thể không hành động ăn ý với các nhà lãnh đạo ở Singapore được, thế nhưng trong lần thứ hai, chúng tôi đã làm việc phối hợp để đấu tranh chống chủ nghĩa phân biệt sắc tộc.

Cùng ngày hôm đó, Tunku lên tiếng phát biểu tại một cuộc tiếp đón của đảng Liên hiệp Singapore. Trong phần lớn những dịp như vậy, ông đều phát biểu rất đúng chuyện, và bây giờ ông đang thúc giục các nhà lãnh đạo Singapore hãy tìm cách làm giảm đi những dị biệt giữa các cộng đồng, và gắn bó với đảng Liên hiệp “để chiến đấu trên mảnh đất này của chúng ta,” chống lại kẻ thù chung. Ông sẽ thiết lập các ủy ban hòa giải, bởi các ủy ban thiện chí hiện thời đã hoạt động kém hữu hiệu. Tôi tự hỏi làm sao sự thay đổi này có thể đưa đến khác biệt nào – tôi không biết những gì ông có thể làm được đó sẽ hiệu quả đến đâu, nếu như không có chuyện tống giam những tay cực đoan. Nhưng đó là cách của ông. Ông đang cố đóng vai trò của một vị cha già dân tộc. Tôi phải giúp ông đến hết sức mình.

Vào ngày 25/9, tôi cùng với Chin Chye và Kim San đến Kuala Lumpur để hội kiến với ông. Chúng tôi gặp nhau và trò chuyện vào buổi sáng, và các cuộc bàn luận đã diễn ra tiếp vào buổi tối lúc Tunku mời chúng tôi dùng bữa tối. Chin Chye nói rằng cả ủy ban thiện chí lẫn ủy ban hòa bình đều không đủ sức duy trì luật pháp và trật tự nếu như những đám thanh niên võ thuật cứ tiếp tục hoành hành. Ông nói thêm: “Trong trường hợp như vậy, hành động kiên quyết của cảnh sát là cần thiết. Chúng tôi tin tưởng phải có hành động chống lại tất cả những ai dính dáng đến việc khiến cho cộng đồng này chống lại cộng đồng kia. Đây là điểm then chốt của vấn đề. Nếu cảnh sát hành động kịp thời và công bình, không kỳ thị chủng tộc, bọn gây rối sẽ khó có thể nào ra tay được.”

Ngày hôm sau, Chin Chye đã phát biểu với giới báo chí rằng đã có sự nhất trí hoàn toàn giữa chính phủ trung ương và chính phủ bang sau những hiểu lầm gần đây. Trong hy vọng hơn là tin tưởng, ông phát biểu rằng các cuộc thảo luận đã giúp đánh tan mọi nghi ngờ và lo âu về khả năng chung sức của hai bên để xây dựng thành công một nước Malaysia. Các bất hòa về đảng phái sẽ được đẩy xuống hàng thứ yếu; lợi ích của nước Malaysia phải là hàng đầu. Tôi nói rằng cả hai bên đã cam kết tránh những vấn đề tế nhị liên quan đến vị trí của các cộng đồng tại Malaysia, và sẽ có những nỗ lực hết sức để động viên dân chúng chống lại âm mưu xâm lược và lật đổ của Indonesia. Tôi đề nghị, và Tunku cũng đồng tình, là sẽ có một cuộc hưu chiến hai năm giữa Liên hiệp và PAP, để không làm xấu thêm tình hình, cả hai bên chúng tôi sẽ không mở rộng các chi bộ đảng và các hoạt động của mình. Tôi mong có những sự đình chỉ các vận động chính trị.

Vào lúc 5 giờ 30 sáng ngày 17/10, tôi tỉnh giấc tại Dinh Singapore ở Kuala Lumpur để nghe đài BBC. Kết quả bầu cử đã được công bố: đảng Lao động thắng phiếu. Tôi thở phào nhẹ nhõm. Harold Wilson trở thành Thủ tướng. Vị trí của tôi đã khá hơn. Tunku sẽ phải giao tiếp với một chính phủ Lao động Anh chẳng mấy cảm tình với những lãnh tụ phong kiến đàn áp một phe đối lập dân chủ phi bạo động.

Mọi việc có vẻ khá hẳn lên. Nhưng sự lạc quan của tôi cũng sớm tàn. Cùng ngày hôm đó, tại bữa tiệc do Bang Hokkien chiêu đãi, Tan Siew Sin phát biểu rằng Singapore không thể ly khai khỏi Malaysia được vì hiến pháp không dự trù điều đó. Ông ta tin rằng hòn đảo này sẽ tiến bộ và thịnh vượng, nhưng nó không thể là “ốc đảo thịnh vượng lẻ loi giữa sa mạc nghèo đói”. Ly khai? Lúc trở về Singapore, tôi đã bác bỏ nhận định của ông ta và phát biểu rằng nhân dân Singapore rất quan tâm đến việc xây dựng thành công một nước Malaysia, và thật không may là ông đã nói đến ly khai khi chúng ta đã đồng ý có một cuộc hòa hoãn hai năm để ngăn chặn sự lạc hướng có thể làm cho cộng đồng tan vỡ. Tan trả lời rằng ông đưa ra phát biểu đó là để đánh tan lời đồn đại mạnh mẽ rằng Singapore đang tính đến chuyện ly khai. Chúng không chỉ là những đồn đại duy nhất; chính vì một sự nghi ngờ như vậy mà tôi phải hóa giải một lời đồn khác là tôi đã bị chính phủ liên bang câu lưu ở Kuala Lumpur.

Một tuần sau, Khir Johari loan báo về một sự cải tổ quan trọng trong đảng Liên hiệp Singapore, nhằm chấm dứt sự thống trị của PAP trong kỳ tuyển cử sắp tới của bang, dự định vào năm 1967. Chin Chye lập tức yêu cầu Liên hiệp phải nói rõ lập trường của họ về cuộc hòa hoãn hai năm, và nhấn mạnh điều này không chỉ có áp dụng cho phía PAP. Khir chối là không hề biết gì về vụ hòa hoãn, và sau một cuộc họp với Tunku vào ngày hôm sau, Liên hiệp Singapore đã đưa ra lời tuyên bố nói rằng thỏa thuận đình chỉ công việc chính trị đảng phái trong hai năm là chỉ liên quan tới các vấn đề sắc tộc mà thôi; điều đó không có nghĩa là Liên hiệp không được tái tổ chức để trở nên hiệu năng hơn. Điều này quả là phiền phức. Tunku muốn rằng mọi thỏa thuận phải được diễn giải theo hướng có lợi cho ông. Chin Chye giận dữ và cay đắng. Nhưng bởi vì Khir và Tunku trong thực tế đã nói rằng chúng tôi được tự do mở rộng đảng phái chính trị của mình, nên Chin Chye, Raja, Pang Boon và Khoon Choy khởi sự tiếp xúc với bạn bè trong các tỉnh nhà của họ ở nội địa để xây dựng cơ sở quần chúng, và Chin Chye cũng tuyên bố sẽ định hướng lại PAP để có thể động viên sự ủng hộ của quần chúng tại Malaya; đảng có thành viên trên khắp bán đảo, và khi thời cơ đến, ông sẽ tổ chức họ thành các chi bộ.

Tình báo Indonesia tiến hành khai thác sự căng thẳng này, và tìm cách thăm dò tôi thông qua các nhà buôn người Hoa của chúng tôi, và hứa hẹn rằng Indonesia sẽ buôn bán trở lại với Singapore nếu như chúng tôi rút ra khỏi Malaysia. Để chấm dứt những cố gắng nhằm chia rẽ chúng tôi như vậy, tôi công bố những lời chào mời của Jakarta tại Hội đồng lập pháp Singapore vào ngày 12/11 và bác bỏ lời chào mời đó bằng cách nói rằng người Indonesia sẽ dần dần hiểu ra rằng Malaysia sẽ không dễ dàng bị tan rã đâu, và họ phải học cách sống và buôn bán với nó.

Nhưng tinh thần của dân chúng ở Singapore cũng đang sa sút. Thành phố trông thật lôi thôi lếch thếch. Với sự lơ là trong thi hành pháp luật, những tay chăn nuôi người Ấn đã để cho bò và dê của họ gặm cỏ tràn lan ở những sân banh và thậm chí ngay cả cỏ ở các tiểu đảo tại vòng xoay giao thông. Một buổi tối, một luật sư lái xe tông phải một con bò tại một nơi chỉ không xa trung tâm thành phố và bị thiệt mạng. Từ cửa sổ văn phòng, tôi có thể thấy được trâu bò ở Esplanade. Sau hai vụ bạo loạn, nơi ấy trở nên bẩn thỉu, đầy rác rến, bò và dê lang thang khắp nơi, rồi chó hoang, ruồi muỗi và cả ăn mày cũng nhiều hơn. Ngay cả khuôn viên Bệnh viện Đa khoa Singapore cũng bẩn thỉu. Tôi quyết định chấn chỉnh tình trạng sa đà này. Tôi triệu tập một cuộc họp tại Nhà hát Victoria gồm tất cả các viên chức liên quan đến y tế công cộng, với sự có mặt của đông đủ báo chí và truyền hình, và đề nghị họ phải lặp lại cho bằng được sự ngăn nắp và sạch sẽ. Chúng tôi dành cho những người chăn nuôi mấy ngày để nhốt bò và dê vào chuồng; bất kỳ gia súc nào bị bắt gặp đi lang thang sau đó sẽ bị làm thịt cung cấp cho các nhà tế bần. Điều này đã có hiệu quả như mong muốn. Thành phố gọn gàng, sạch sẽ hẳn lên.

Thế rồi Tan Siew Sin lại gây sốc thêm lần nữa. Trong bài phát biểu về ngân sách vào ngày 25/11, ông công bố những biện pháp cứng rắn mới để tăng thu ngân sách, bao gồm một sắc thuế doanh thu 0,5% tính trên tổng thu nhập và một sắc thuế 2% tính trên tổng quỹ lương của tất cả các hộ kinh doanh. Điều này sẽ ảnh hưởng đến Singapore nhiều nhất. Chúng tôi đang cần tạo ra thêm nhiều công ăn việc làm, và việc làm tăng chi phí nhân công như vậy sẽ gây bất lợi cho những ngành cần dùng nhiều lao động. Tôi đã vạch rõ là những biện pháp như vậy sẽ không giúp gì cho công cuộc công nghiệp hóa Malaysia, và rất có thể còn làm cho sự cách biệt giàu nghèo thêm lớn hơn. Trong bài diễn văn đầu tiên của mình tại nghị viện liên bang, Keng Swee cũng nói rằng các sắc thuế đang có tác dụng ngược và việc ban bành đã không đúng lúc. Singapore sẽ phải nộp ngân sách tới 20% thuế thu nhập quốc gia và 40% thuế tiền lương, một điều rõ ràng là không cân xứng với dân số và nền kinh tế của nó. Và khi Đại hội Công đoàn Singapore, với những lý lẽ hợp lý, phản đối các sắc thuế mới là bất lợi cho người lao động, Tan lại buộc tội chính quyền chúng tôi là dùng mọi cơ chế có trong tay để kích động công chúng chống lại những sắc thuế đó.

Tan nói rằng ông muốn xem xét lại ngay những thỏa thuận về tài chính giữa hai bên, và tuyên bố rằng gánh nặng ngân sách của Singapore là nhẹ nhất trong toàn Malaysia. Ông mong có lúc Singapore sẽ nộp 60% thay vì 40% thu nhập của nó cho chính quyền trung ương.

Chính Tunku cũng phát biểu rất đáng ngại tại bữa tiệc tối ở trường Đại học Y khoa Singapore ngày 9/12 khi cho rằng Singapore “đầy những chuyện chính trị. Tại Singapore chẳng hạn, bạn sẽ thấy là ít có chuyện hòa đồng so với bất cứ nơi nào khác trên đất nước Malaysia… Đó là lý do tại sao tôi không sốt sắng với việc đưa Singapore vào Liên bang.” Những chỉ trích của chúng tôi về thuế doanh thu và thuế quỹ lương đã có tác động trong nước, bởi ông có nói thêm:

“Nếu chúng ta thấy bất kỳ sắc thuế nào đó có vẻ không khả thi và dễ bị phản đối, chúng ta có thể sửa đổi… Nếu các chính khách thuộc các chủng tộc, màu sắc chính trị và tia chớp khác nhau tại Singapore (tia chớp là biểu tượng của PAP) bất đồng với tôi, giải pháp duy nhất là ly khai, nhưng đó sẽ là thảm họa lớn biết bao cho Singapore và Malaysia.”