Rivière nhìn Pellerin. Hai mươi phút nữa, khi anh ta bước xuống khỏi xe, hẳn anh sẽ hòa trộn vào đám đông với một cảm giác mệt mỏi và ì ạch. Hẳn anh sẽ nghĩ bụng: “Mình mệt thật… cái nghề khốn khổ!” Và hẳn anh sẽ thổ lộ với vợ đại khái như: “Ở đây sướng hơn nhiều lắm như không như ở bên trên dãy Andes”. Mặc dù vậy, mọi cái gì con người bấu víu mạnh mẽ đến thế hầu như vẫn đã tách ra khỏi anh: mới đây thôi anh đã được biết thế nào là sự thiếu thốn chúng đến mức khốn cùng. Mới đây thôi anh đã sống mấy giờ đồng hồ ở phía bên kia khung cảng, mà chẳng biết nổi liệu mình còn được phép hồi phục cho riêng mình cái thành phố chói chang ánh đèn này chăng. Liệu chăng còn tìm thấy lại mọi cái gì què quặt dễ thương cảm con người, đó là những người thân tình từ thuở ấu thơ ngán ngẩm mà thân thiết. “ Trong mọi đám đông, Rivière nghĩ bụng, đều có những con người vốn giống hệt mọi người nhưng lại là những sứ giả diệu kỳ. Và chính bản thân họ cũng không biết điều đó. Trừ phi…”. Rivière e ngại những kẻ chiếm ngưỡng nào đó. Bọn họ không hiểu được tính cách thiêng liêng của phiêu lưu, những điều biểu cảm họ thốt ra làm sai lạc ý nghĩa phiêu lưu, làm bé nhỏ con người đi. Nhưng ở đây, Pellerin vẫn giữ được tất cả dáng vẻ lớn lao vĩ đại, chỉ vì anh đã biết rõ hơn ai hết cái thế giới này một khi hé nhìn nó dưới một góc độ nào đó sẽ có giá trị gì, và anh biết gạt bỏ những lời tán tụng thô thiển bằng một vẻ khinh thị vụng về. Vì vậy mà Rivière đã ngợi khen anh ta: “Anh làm cách nào mà thành công?” Và Rivière thấy yêu anh ta khi anh chỉ nói chuyện thuần túy nghề nghiệp, khi anh ta nói về chuyến bay của mình như người thờ rèn nói về chiếc đe.

Trước hết Pellerin diễn giải chuyện không có đường tháo lui. Hầu như anh biện bạch: “Thế là tôi chẳng còn con đường nào khác”. Sau đó anh chẳng nhìn thấy gì hết: tuyết làm anh mù đặc. Nhưng có những dòng không khí mãnh liệt nâng anh lên cao tới bảy nghìn mét đã cứu anh, “Hẳn là tôi đã giữ độ cao sát các mỏm núi trong suốt chuyến bay”. Anh cũng nói về cái máy đo hồi chuyển mà có lẽ ta cần đổi vị trí bộ phận hút gió: tuyết đã bịt kín nó: “Tuyết đóng thành băng, ông ạ”. Về sau lại có những dòng không khí khác xô đẩy Pellerin, và khi tụt xuống độ cao ba nghìn mét thì anh không còn hiểu vì sao mình chưa bị xô đụng vào đâu cả. Chẳng qua là vì khi đó anh đã bay trên đồng bằng. “Khi bay lọt vào khoảng trời xanh trong, tôi bất chợt nhận ra điều đó”. Và anh nói rõ vào lúc đó anh có cảm giác vừa từ một hang đá chui ra.

– Ở Mendoza cũng có bão?

– Không. Tôi hạ cánh lúc trời trong, không có gió. Nhưng sát sau lưng là bão đuổi theo.

Anh mô tả cơn bão đó vì, anh nói, “dẫu sao chuyện đó thật lạ kỳ”. Ngọn cơn bão mất hút rất cao trong những đám mây tuyết, còn đáy cơn bão trôi trên đồng bằng như dung nham đen. Lần lượt các thành phố bị nuốt chửng. “Tôi chưa từng thấy thế bao giờ…”. Và sau đó anh nín lặng, đắm mình trong hồi tưởng nào đó.

Rivière quay lại phía thanh tra.

– Đó là một trận gió xoáy Thái Bình Dương, chúng ta được thông báo quá muộn. Những trận gió xoáy đó không khi nào vượt qua dãy Andes.

“Lúc ấy không thể đoán biết là cơn gió xoáy đó tiếp tục đi về hướng đông”.

Viên thanh tra chẳng biết mô tê gì chuyện đó, gật đầu tán thành.

Viên thanh tra có vẻ ngập ngừng, quay lại phía Pellerin, và cục yết hầu ông ta động đậy. Nhưng ông không nói gì. Sau một chút đắn đo, ông đã lấy lại vẻ đĩnh đạc âu sầu, mắt nhìn thẳng về phía trước.

Như một hành trang, ông luôn luôn mang theo cái vẻ âu sầu ấy. Được Rivière triệu tập đến để làm những công việc mơ hồ, chiều qua ông mới tới Argentina, ông đang còn lúng túng vướng víu trong quyền lực to lớn và trong vẻ đĩnh đạc ngai thanh tra. Ông không có quyền thán phục cả thói phóng túng lẫn tính nhiệt thành: theo chức năng, ông chiêm ngưỡng cái gì đúng đắn chính xác. Ông không có quyền cùng uống ly rượu với mọi người, không được mày tao chi tớ với anh em, và chỉ được buột mồm nói đùa khi vô cùng bất ngờ, cùng trong một trạm dừng, ông bắt gặp một viên thanh tra khác.

“Phải làm người phán xử thật là khó khăn nằng nhọc” – ông nghĩ.

Thực ra thì ông không phán xử, ông chỉ gật gù cái đầu. Lờ tịt hết thảy mọi chuyện, ông chậm chạp gật gù đầu khi bắt gặp bất cứ chuyện gì. Điều đó làm cho những ai bụng dạ đen tối bị xao xuyến và góp phần bảo dưỡng tốt vật tư. Ông chẳng được mấy ai yêu mến, vì chức thanh tra không phải dựng ra để làm chuyện yêu đương ngọt ngào, mà để làm báo cáo. Trong các báo cáo đó ông đã thôi không đưa ra đề nghị những phương pháp mới và những giải pháp kỹ thuật kể từ khi Rivière viết: “Yêu cầu ông thanh tra Robineau cung cấp báo cáo cho chúng tôi chứ đừng làm thơ. Mong rằng ông thanh tra Robineau sẽ sử dụng đúng chỗ khả năng của mình bằng cách thúc đầy nhân viên làm việc tích cực”. Từ đó ông vồ lấy những sai sót của con người như vồ lấy miếng ăn hàng ngày. Vồ lấy anh thợ máy nốc rượu, vồ lấy anh chỉ huy bãi bay thức chơi trắng đêm, vồ lấy anh phi công hạ cánh không êm để máy bay bị xóc.

Rivière nói về ông ta: “Ông ấy không thông minh lắm, vì vậy mà rất được việc”. Một điều lệnh do Rivière đặt ra, về phía Rivière là sự hiểu biết con người; nhưng về phía Robineua thì chỉ là sự hiểu biết điều lệnh.

– Ông robineau, một bận Rivière bảo ông ta – ông phải cắt các món thưởng đúng giờ đối với tất cả các chuyến bay xuất phát muộn.

– Ngay cả trong trường hợp có nguyên nhân khách quan? Ngay cả khi có sương mù?

– Ngay cả khi có sương mù.

Và Robineau thấy hãnh diện vì có một cấp trên mạnh như vậy khiến ông chẳng còn lo mình hành động bất công. Và bản thân Robineau hẳn cũng có chút oai trong một quyền lực xúc phạm con người đến thế.

– Các ông đã hạ lệnh xuất phát lúc sáu giờ mười lăm, sau này ông nói lại cho các viên chỉ huy sân bay, chúng tôi không thể chi tiền thưởng cho các ông.

– Nhưng, thưa ông Robineau, lúc năm giờ ba mươi, cách mười mét chúng tôi chẳng nhìn thấy gì?

– Điều lệnh là như vậy.

– Nhưng, thưa ông Robineau, chúng tôi không thể quét được sương mù!

Thế rồi Robineau thu người lại trong vẻ bí ẩn. Ông là một người trong bộ máy chỉ đạo. Giữa đám người ngoan ngoãn dễ bảo ấy, một mình ông hiểu vì sao trừng phạt con người lại cải thiện được thời tiết?

“Ông ấy chẳng suy tư gì hết, Rivière nhận xét, như vậy lại tránh cho ông ấy suy tư sai”.

Nếu một phi công làm hư hỏng máy bay, phi công đó sẽ bị mất tiền thưởng giữ gìn máy tốt.

– Những khi máy bay hỏng hóc trên một khu rừng thì sao? – Robineau xin ý kiến.

– Trên một khu rừng cũng vậy.

Và Robineau cứ giữ y lời.

Rất đáng tiếc, sau này ông nói với các phi công với vẻ say sưa mãnh liệt, có thể nói là vô cũng đáng tiếc, thế nhưng đáng lẽ phải hỏng hóc ở nơi khác.

– Nhưng thưa ông Robineau, mình đâu có chọn lựa được!

– Điều lệnh là như vậy.

“Điều lệnh, Rivière suy nghĩ, nó giống như các nghi thức tôn giáo, chúng có vẻ vô lý nhưng lại đào luyện được con người”. Rivière không quan tâm đến vấn đề có vẻ công bằng hay bất công. Thậm chí những từ đó với ông rất có thể là vô nghĩa. Bọn thị dân nhỏ của những thành phố nhỏ tối tối lại quẩn quanh bên quán nghe nhạc, và Rivière nghĩ bụng: “Công bằng hoặc bất công với bọn họ, đều đó là vô nghĩa: họ có là gì đâu?” Đối với ông, con người là một cục sáp tinh khôi còn cần phải nhào nặn. Còn cần phải đem lại một tâm hồn cho vật liệu ấy, tạo cho nó một ý chí. Ông không nghĩ rằng dùng cái cứng rắn đó là để nô dịch họ, mà là để đẩy những con người ấy vượt ra khỏi bản thân. Nếu như vì thế ông đã trừng phạt mọi sự chậm trễ, thì ông đã hành động bất công, nhưng ông đã phát động được ý chí của mỗi trạm dừng hướng vào việc khởi hành đúng giờ; ông tạo ra cái ý chí ấy. Ông không cho phép mọi người hân hoan khi gặp trời xấu, coi đó như một dịp nghỉ ngơi, ông bắt họ hồi hộp đợi chờ, và sự đợi chờ làm nhục mà ngấm ngầm cho đến tận người lao công vô danh tiểu tốt. Thế là người ta lợi dụng ngay khi bầu trời rách vỡ ra một mảng nhỏ: “Cất cánh về hướng bắc, lên đường!” Nhờ ở Rivière, trên suốt mười lăm nghìn kilomet, quyền ưu tiên được dành cho tinh thần sùng bái con tàu thư.

Đôi khi Rivière nói:

“Những con người ấy hạnh phúc vì họ yêu mến điều họ làm, và họ yêu như vậy, bởi vì tôi cứng rắn.”

Có thể ông đã làm cho mọi người đau khổ, nhưng cũng bằng cách đó ông đem lại cho họ những niềm vui mạnh mẽ.

“Phải đẩy họ tới một cuộc đời mạnh mẽ, ông nghĩ bụng, một cuộc đời có cả đau khổ lẫn niềm vui nhưng là cuộc đời duy nhất đáng kể”.

Khi xe vào thành phố, Rivière bảo họ chở ông đến văn phòng công ty. Còn lại một mình với Pellerin, Robineau nhìn anh ta và bắt đầu mở miệng.