Khi Rivière bước vào, các nhân viên văn phòng công ty ở Buenos – Aries đang gà gật bên các bàn giấy. Ông vẫn mặc áo măng tô và đội mũ, nom ông lúc nào cũng giống một người suốt đời nay đây mai đó và hầu như không bao giờ nổi bật, phần vì vóc người ông nhỏ bé choán chỗ không nhiều, phần vì mái tóc hoa râm và áo quần ông xoàng xĩnh dễ hòa hợp với mọi khung cảnh. Mặc dù vậy, có một vẻ tích cực toát ra làm hoạt động mọi người. Những người thư ký bỗng thấy xúc động, ông trưởng phòng xem xét vội vàng những giấy tờ mới tới, các máy chữ lách cách.

Người giữ điện thoại cắm các phích vào tổng đài và ghi các bức điện báo vào một cuốn sách dày cộp.

Rivière ngồi xuống và đọc.

Sau cuộc thử thách ở Chile, ông đọc lại lịch sử một ngày hạnh phúc trong đó mọi chuyện tự thu xếp ổn thỏa và các bức điện lần lượt gửi cho nhau từ các sân bay là những bản tin thắng trận ngắn gọn. Cả tàu thư Patagonie cũng tiến bộ nhanh, nó đang bay về đích sớm hơn thời gian biểu, vì gió từ Nam lên Bắc đang đẩy mạnh lớp sóng dồi thuận lợi.

– Đưa cho tôi các bản tin khí tượng.

Mỗi sân bay đều khoe thời tiết đẹp, trời trong gió hiu hiu nhẹ. Một buổi chiều rực vàng choàng áo lên châu Mỹ. Rivière thấy sảng khoái trước các sự vật diễn ra tích cực. Vào lúc này, con tàu thư ấy hẳn đang vật lộn ở một nơi nào đó trong màn đêm phiêu lưu, nhưng vật lộn với những cơ may tuyệt hảo.

Rivière gạt cuốn vở ra.

– Tốt.

Và ông bước ra, đưa mắt nhìn một lượt những bộ phận phục vụ trong tư cách người canh đêm đang đứng thức canh nửa phần thế giới.

Đến trước một khung cửa sổ ngỏ, ông dừng lại và bao quát cảnh đêm. Đêm tối chứa đựng cả Buenos – Aires và giống như một mái vòm lớn nơi giáo đường, đêm tối chứa đựng cả châu Mỹ. Ông không thấy ngạc nhiên vì cảm giác lớn lao cao cả đó: bầu trời Santiago ở Chile, một bầu trời xa lạ, nhưng một khi con tàu thư lên đường về hướng Santiago ở Chile, từ đầu này đến đầu kia tuyến bay, con người sống chung dưới cùng một mái vòm sâu thẳm. Con tàu thư kia, vào lúc ngày mọi người đón đợi tiếng nó trong các ống nghe vô tuyến điện, ngư dân Patagonie đang thấy nó bật sáng các ngọn đèn hiệu. Nỗi lo âu kia của một con tàu đang bay khi nó đè nặng lên Rivière thì cũng đè nặng lên các kinh thành và các tỉnh với tiếng động cơ nổ rền.

Sung sướng vì cái đêm khá thanh thản kia, ông hồi tưởng đến những đêm nhộn nhạo khi ông tưởng như con tàu bị ngập sâu nguy hiểm và khó lòng cứu nổi. Từ trạm vô tuyến điện Boenos – Aires, mọi người theo dõi tiếng nó than vãn xen lẫn tiếng những cơn dông lao xao. Dưới cái vỏ quặng câm đặc đó, tiếng vang của sóng âm nhạc mất hút đi. Xiết bao thảm thiết chứa đựng trong tiếng ca nhỏ bé của con tàu thư mắt không thấy gì vẫn lao vùn vụt về phía trước tới những trở ngại của đêm tối!

Rivière cho rằng vào một đêm phải canh chờ tàu thư, vị trí của viên thanh tra là ở văn phòng.

– Gọi Robineau lại đây cho tôi.

Robineau đang sắp sửa biến được một phi công thành bạn mình. Ở khách sạn, ông đã mở tung va li ra trước mặt: trong va li có đủ thứ vặt vãnh khiến cho các viên thanh tra gần gũi với tất cả mọi người; vài chiếc sơ mi không biết chọn, bộ đồ trang điểm cá nhân, và một tấm hình đàn bà gầy gò được ông thanh tra treo tường. Bằng cách đó ông nhũn nhặn xưng tội với Pellerin về các nhu cầu, những tình cảm thiết tha, và những điều nuối tiếc. Khi ông xếp giăng hàng các vật báu ra theo một trật tự thảm hại, ông cũng phơi bày cảnh khốn cùng ra trước mắt người lái máy bay. Một mụn ghẻ dị ứng trong tâm hồn. Ông trưng ra cái nhà tù giam nhốt mình.

Nhưng với Robineau, cũng như với mọi người, vẫn còn chút ánh sáng. Ông tỏ ra vô cùng dịu dàng khi lôi từ đáy va li ra một cái túi con con được bọc kỹ lưỡng. Ông vỗ nhẹ vào cái túi rất lâu chẳng nói một lời. Rồi ông mở hai bàn tay ra.

– Cái này tôi đem từ Sahara về.

Ông thanh tra thấy thẹn chín cả người khi cả gan bộc bạch điều sâu kín đến thế. Bằng những viên cuội nhỏ màu nhờ nhờ đen mở một tấm cửa vào huyền bí, ông đã được an ủi khỏi những đăng cay, khỏi nỗi bất hạnh trong cuộc sống vợ chồng.

Thẹn thùng thêm chút nữa:

– Những thứ này cũng có ở Brazin…

Và Pellerin đã vỗ về lên vai người thanh tra có thiên hướng đi tìm báu vật cổ xưa nay chìm sâu dưới Đại Tây Dương.

Vẻ e dè ý tứ, Pellerin hỏi:

– Ông thích môn địa chất?

– Đó là niềm đam mê của tôi.

Trong cuộc đời chỉ có những hòn đá là tỏ ra hiền dịu với ông.

Khi được gọi, Robineau thấy buồn, nhưng lấy lại ngay cái vẻ đàng hoàng chững chạc.

– Tôi phải tạm biệt anh, ông Rivière cần đến tôi để có một vài quyết định hệ trọng.

Khi Robineau bước vào văn phòng, Rivière đã quên khuấy mất ông ta rồi. Ông đang trầm ngâm trước tấm bản đồ treo trên tường có vẽ màu đỏ toàn bộ tuyến bay của công ty. Ông thanh tra chờ lệnh. Giây lâu sau, vẫn không quay đầu lại, Rivière hỏi ông ta:

– Ông Robineau, ông nghĩ gì về tấm bản đồ này?

Đôi khi từ trong mộng bước ra, ông vẫn hỏi như thách đố.

– Tấm bản đồ này, thưa ông giám đốc…

Nói của đáng tội, ông thanh tra chẳng nghĩ ngợi gì về tấm bản đồ ấy, nhưng con mắt nghiêm khắc vẫn chăm chú dán vào đó, ông xem xét qua một lượt cả châu Âu lẫn châu Mỹ. Vả chăng Rivière vẫn tiếp tục suy tưởng, nhưng không thể lộ ra với Robineau: “Khuôn mặt của toàn tuyến bay thật đẹp nhưng khắc nghiệt. Nó đã bắt chúng ta trả giá bằng nhiều con người, và là những con người trẻ trung. Với uy quyền của những sự vật đã xây dựng được, tuyến đường ở đây đã có thể đứng buộc mọi người chấp nhận, nhưng nó cũng đặt ra biết bao vấn đề”. Song đối với Rivière, mục đích là cái ngự trị bên trên tất cả.

Đứng ngay người gần Rivière, mắt luôn luôn nhìn thẳng phía trước vào tấm bản đồ, Robineau dần dần sửa cho thẳng lại dáng đứng của mình. Ông không trông chờ một chút thương tình nào từ phía Rivière.

Một lần, định cầu may, Robineau thú nhận cuộc đời mình phí hoài chỉ vì cái tật bệnh nhố nhăng, Rivière đáp lại ông bằng câu đùa: “Nếu cái đó làm ông mất ngủ, thì nó sẽ kích thích ông hoạt động”.

Đó chỉ là một câu nửa đùa nửa thật. Rivière quen khẳng định: “Một nhạc sĩ mất ngủ mà ra nhiều tác phẩm hay, thì đó là những cơn mất ngủ đẹp đẽ”. Một bận Rivière đã trỏ vào Leroux nói với Robineau: “Ông coi thử hộ tôi xem thật đẹp biết bao, con người xấu xí khước từ tình yêu này…”. Mọi cái gì là vĩ đại đã có được ở Leroux hẳn có lẽ là do điều thất sủng ấy khiến đời bác thu lại chỉ còn trong công việc.

– Ông rất thân tình với Pellerin?

– Dạ!…

– Tôi không trách cứ ông chuyện đó.

Rivière quay lại và đầu hơi cúi, ông đi từng bước ngắn, kéo theo sau Robineau. Một nụ cười buồn hiện trên môi ông ta, Robineau không hiểu được.

– Có điều là… có điều ông là người chỉ huy.

– Vâng – Robineau nói.

Rivière nghĩ rằng như vậy, mỗi đêm có một hành động diễn ra trên trời như một hành động kịch. Mềm yếu ý chí có thể kéo theo thất bại, vì vậy mà từ giờ phút này cho tới lúc sáng ngày có lẽ còn phải đấu tranh nhiều lắm.

– Ông cần phải làm đúng vai trò.

Rivière nói cân nhắc từng lời:

– Có thể đêm mai ông sẽ ra lệnh cho người lái đó thực hiện một chuyến xuất hành nguy hiểm: anh ta sẽ phải tuân lệnh.

– Vâng…

– Hầu như ông nắm trong tay sinh mệnh nhiều con người, và là những con người có giá trị hơn ông…

Xem chừng ông ngập ngừng:

– Nếu họ tuân lệnh ông vì tình bạn, đó là ông lừa dối họ. Bản thân ông không được quyền bắt một ai hy sinh cho ông cả.

– Vâng… chắc chắn là thế.

– Và nếu họ tin rằng vì tình bạn với ông họ sẽ tránh được một số việc cực nhọc cũng là ông lừa dối họ; họ cần thiết phải tuân lệnh. Ông ngồi xuống đây.

Rivière lấy tay khẽ đẩy Robineau tới bàn giấy của ông ta.

– Ông Robineau, tôi sắp đặt ông đúng vị trí đây. Nếu ông mệt mỏi, ông chớ dựa vào những con người đó để họ nâng đỡ tinh thần ông. Ông là người chỉ huy. Ông yếu đuối và lố bịch. Viết đi.

– Tôi…

– Viết đi: “Thanh tra Robineau phạt phi công Pellerin như sau vì lý do như sau…”. Ông sẽ tìm được một lý do nào đó.

– Thưa giám đốc!

– Ông Robineau, hãy hành động như thể ông đã hiểu ý tôi rồi. Hãy yêu mến những người dưới quyền ông chỉ huy. Nhưng không nói với họ điều đó.

Robineau lấy lai được tính tích cực như cũ sẽ bắt mọi người lau chùi sạch sẽ các trục cánh quạt.

Một bãi đậu cấp cứu thông bao về bằng vô tuyến điện: “Nhìn thấy máy bay. Máy bay phát tín hiệu chế độ máy giảm, xin hạ cánh”.

Thế là lại có thể bị mất nửa giờ. Rivière biết rõ trạng thái cáu kỉnh khi con tàu hỏa tốc nằm ềnh trên đường và các giây phút trôi đi không còn đem dân cả loạt động bằng nữa. Chiếc kim dài trên mặt đồng hồ đây vạch lên một không gian chết: biết bao nhiêu biến cố có thể chứa đựng trong cái độ mở compa này. Rivière ra ngoài cho nguôi nỗi đợi chờ, và đêm tối trước mặt ông hiện ra trống rỗng như một nhà hát không có diễn viên. “Một đêm như thế này lại đang mất toi!” Qua cửa sổ, ông hằn học nhìn bầu trời quang đầy sao, đầy những cọc tiêu của thiên thần, nhìn mặt trăng vàng của một đêm như thế sẽ để phí hoài.

Nhưng liền sau khi chiếc máy bay cất cánh, đêm đó đối với Rivière vẫn cồn cảm động và đẹp. Nó mang sự sống trong bụng. Rivière cẩn thận chăm sóc nó:

– Thời tiết ra sao? – Ông ra lệnh hỏi tổ bay.

Mười giây trôi đi.

“Rất đẹp!”

Tiếp đó là vài tên thành phố họ bay qua và đối với Rivière, trong cuộc chiến đấu này, đó là những thành phố đã kéo cờ hàng.