Rivière ra phố đi bộ một chút cho tạm nguôi cái nôn nao khó chịu đã trở lại, và ông ta, con người chỉ sống vì hành động, một thứ hành động đầy tính bi tráng, giờ đây đang cảm thấy tấn bi kịch đang dịch chuyển đến kỳ lạ, đang trở thành tấn bi kịch riêng tư. Ông nghĩ bụng rằng xung quanh các quán âm nhạc, những người thị dân bé nhỏ của các thành phố nhỏ bé, đang sống cuộc đời bề ngoài phẳng lặng nhưng đôi khi cũng chất chứa đầy những tấn kịch: bệnh tật, tình yêu, tang tóc, và rất có thể: cơn đau của riêng ông dạy ông vô khối điều: “Nó mở toang một vài cửa sổ”, ông nghĩ trong lòng.

Sau đó, khoảng mười giờ đêm, khi đã thở dễ hơn, ông lại đi bộ về văn phòng. Ông lấy vai từ từ rẽ đám đông tù đọng trước cửa vào các rạp chiếu phim. Ông ngước mắt lên các vì sao long lanh trên con đường hẹp, gần như bị xóa bởi các tấm quảng cáo con tàu thư đang bay, ta trở thành kẻ có trách nhiệm trước cả một vùng trời. Ngôi sao kia là dấu hiệu đang tìm ra trong đám đông này, và nó tìm thấy ta; chính vì vậy mà ta cảm thấy đôi chút xa lạ, đôi chút cô đơn”.

Ông chợt nhớ lại một câu nhạc: vài nốt của bản Xonát ông ta nghe bữa qua cùng bạn hữu. Các bạn ông không hiểu: “Cái nghệ thuật này làm chúng tôi phát ngấy và làm cho anh phát ngấy, có điều là anh không thú nhận”.

– Có thể lắm… – ông ta trả lời vậy.

Bữa qua, cũng như đêm nay, ông thấy mình cô đơn, nhưng ngay lập tức ông nhận ra sự phong phú của một nỗi cô đơn dường ấy. Tín hiệu gửi đi từ thứ âm nhạc đó đã đến được với ông, chỉ đến với riêng ông giữa những con người tầm thường, với vẻ dịu dàng của một điều kín đáo riêng tư. Cái dấu hiệu ngôi sao cũng như vậy. Qua bấy nhiêu cái vai, có ai đó nói cùng ông một ngôn ngữ chỉ riêng ông nghe được.

Trên vỉa hè mọi người chen lấn ông; ông còn nghĩ tiếp: “Ta sẽ không cáu giận. Ta giống một người cha có đứa con ốm, đang đi từng bước ngắn giữa đám đông. Người cha ấy mang trong lòng cái yên lặng lớn lao của cả căn nhà mình”.

Ông đưa mắt ngước nhìn mọi người. Ông cố tìm để nhận ra những người trong bọn họ, những ai đang đi từng bước ngắn và dắt theo họ điều sáng tạo hoặc tình yêu, và ông mơ màng nghĩ đến cảnh xa cách của những người canh đèn biển.

Ông thấy hài lòng trước không khí im ả của các bàn giấy. Ông chậm rãi đi ngang lần lượt từng phòng và tiếng bước chân ông vang lên lẻ loi. Những chiếc máy chữ nằm ngủ yên dưới những túi vai chùm. Những tủ lớn đóng kín che đậy các tập hồ sơ ngăn nắp. Mười năm kinh nghiệm và lao động. Ông chợt nghĩ mình đang đi thăm những căn hầm nhà ngân hàng; đó là nơi chứa nặng của cải. Ông nghĩ bụng, mỗi tập trong đống hồ sơ kia còn tích lũy nhiều hơn cả vàng, một sức mạnh đang sống. Một sức mạnh đang sống nhưng lại ngà ngà ngủ, cũng giống như vàng của các ngân hàng.

Ở đâu đây rồi ông sẽ gặp người nhân viên duy nhất đang trực đêm. Một con người đang làm việc ở đâu đây để cho cuộc sống được liên tục, cho ý chí được liên tục, và cứ như vậy từ trạm dừng này qua trạm dừng khác, để cho từ Toulouse đến Boenos – Aires chuỗi mắt xích không khi nào bị đứt.

“Con người ấy không biết mình cao đẹp”.

Những con tàu thư đang vật lộn ở đâu đây. Ban đêm kéo dài như bệnh tật: cần phải thức canh. Cần phải hỗ trợ những con người kia đang dùng bàn tay và đầu gối, ngực kề ngực, đương đầu với bóng tối, và họ chẳng biết gì nữa, họ chẳng biết gì hết ngoài những sự vật nổi trội, vô hình; và phải dùng sức mạnh những cánh tay mù đặc tự kéo mình thoát ra như ra khỏi biển. Đôi khi có những lời thú nhận khủng khiếp biết bao: “Tôi phải rọi sáng vào hai bàn tay để nhìn thấy chúng…” Chất nhung những bàn tay chỉ hiện hình khi tắm ánh sáng màu đỏ thợ ảnh. Đó là chút gì còn lại của thế giới này và phải cứu vãn lấy.

Rivière đẩy tấm cửa mở vào phòng khai thác. Độc một ngọn đèn thắp sáng ở một góc tạo thành một bãi biển sáng. Tiếng lách cách của chiếc máy chữ duy nhất làm cho cái yên lặng càng nổi bật, cái yên lặng vẫn chẳng bị lấp đầy. Thỉnh thoảng chuông điện thoại rung lên; người nhân viên trực đứng dậy, đi tới tiếng gọi gấp gáp, dai dẳng, buồn bã ấy. Người nhân viên trực nhấc ống nghe lên và nỗi lo âu vô hình cũng dịu đi: đó là một cuộc chuyện trò rất êm dịu ở một góc bóng tối. Sau đó, vẫn thản nhiên, người đó trở lại bàn giấy, khuôn mặt khép kín vì cô đơn và buồn ngủ, che giấu một điều bí mật không sao phân giải nổi. Một tiếng gọi vọng tới từ bóng đêm ngoài kia, khi có hai con tàu thư đang bay, đem lại một cái gì đe dọa? Rivière nghĩ tới những tờ điện tín đến với các gia đình vào lúc đã lên đèn, rồi nghĩ tới nỗi tai họa trong những giây đồng hồ hầu như thành vĩnh viễn, đọng lại thành một bí ẩn trên gương mặt người cha. Chỉ có làn sóng điện thoại đầu chẳng có một ly sức mạnh, yên tĩnh đên thế, xa xăm đến thế so với tiếng kêu đã bật lên. Vậy mà mỗi lần Rivière đều nghe được âm vang yếu ớt của nó trong tiếng chuông điện thoại kín đáo kia. Và, mỗi lần, nhìn những cử động của người nhân viên trực mà cảnh cô đơn đã làm cho thành chậm chạp như người bơi giữa hai luồng nước, rồi sau đó từ vùng tối trở lại chỗ có ánh đèn như người hụp lặn ngoi lên, Rivière đều thấy những cử động của anh ta như thể nặng trĩu những bí mật.

– Cứ ngồi đó. Để tôi nghe.

Rivière nhấc ống nghe, nhận lấy tiếng vo ve của đời.

– Rivière đây.

Một vài tiếng xôn xao nho nhỏ, rồi một tiếng nói rành rọt:

– Ông nói chuyện với chạm vô tuyến điện.

Lại xôn xao nữa, tiếng xôn cao của cái phích cắm vào tổng đài, rồi một tiếng nói khác:

– Trạm vô tuyến điện dây. Chúng tôi thông báo tới ông các bức điện.

Rivière ghi lại và gật gật đầu.

– Được… được…

Không có chuyện gì quan trọng. Những bức điện định kỳ về công việc. Rio-de-Janeiro hỏi xin một chỉ dẫn. Montevideo báo cáo thời tiết, và Mendoza về vật liệu. Đó là những tiếng ồn quen thuộc trong công ty.

– Còn các tàu thư?

– Trời đầy dông. Chúng tôi không nghe thấy các máy bay.

– Được.

Rivière mơ màng nghĩ, ở đây trời đêm quang quẻ, sao lấp lánh, vậy mà những người nhân viên điện tín – điện báo vẫn thấy ở đó hơi thở của những cơn dông nơi xa xăm.

– Lát nữa gặp lại.

Rivière đứng lên, người nhân viên đến gần ông:

– Thưa ông, công văn để xin ông ký…

– Được rồi.

Rivière cảm thấy vô cùng thân thiết với con người ấy, con người cũng đang gánh nặng bóng đêm trên vai. “Một người bạn chiến đấu, ông nghĩ bụng. Hẳn không khi nào anh ta biết rằng đêm trực này gắn bó chúng ta biết bao.”