Tunku đã ngã bệnh trong khi đang ở tại London vào giữa tháng 6/1965. Lim Kim San, một người đã được Tunku đem theo trong phái đoàn dự Hội nghị cấp Thủ tướng, đã thăm ông ta và viết thư cho tôi hay vào ngày 23/6:

“Ông già đã nằm lì trên giường với căn bệnh zona và tinh thần rất sa sút. Chung quanh ông lúc nào cũng có người, nhưng tôi cũng đã cố xoay xở để nói chuyện được với ông. Ông vẫn nghĩ nên có một cải tổ nhưng chưa biết phải nên theo kiểu nào, cùng lúc đó ông cũng lại nghĩ chẳng có gì phải gấp rút cả và có thể thực hiện điều đó sau khi giải quyết được cuộc chiến đối đầu của Indonesia.

Ông chưa bàn bạc gì về điều này với bất kỳ ai ở đây và tôi hoàn toàn tin tưởng vào ông, bởi khi tôi gặp Arthur Bottomley (Bộ trưởng Bang giao Khối Thịnh vượng Chung) tại Hội nghị Khối Thịnh vượng Chung, ông ta đã nói với tôi rằng báo cáo từ Malaya gửi về cho ông cho thấy mọi chuyện đều êm thắm và người Malay, ngoại trừ một số phần tử cực đoan, những người mà ông cho là Tunku và/hoặc Razak đã kiểm soát chặt chẽ trong tay, giờ đây chẳng còn mấy kích động nữa, và tình hình cũng đã lắng dịu nhiều rồi. Ông ta còn được biết rằng thậm chí những tay quá khích cũng đang chùn tay, và với việc Tunku vắng mặt, không ai trong số họ dám gây ra chuyện gì vì sợ bị kết tội là lợi dụng sự vắng mặt và lúc bệnh tật của Tunku. Tôi đã nói với ông ta (Bottomley) rằng rắc rối thường xảy ra mỗi lần Tunku vắng mặt. Nhưng ông bảo đừng lo… Ông ta tốt bụng và vui là được gặp tôi và mãi cho tới lúc cuộc họp được triệu tập trở lại thì chúng tôi mới chấm dứt chuyện trò với nhau…”

Sau khi từ London trở về vào đầu tháng 7, Kim San đã đến gặp tôi và mô tả tâm trạng của Tunku. Tunku đã nói rằng: “Ông có thể nói với Thủ tướng của ông rằng ông ta có thể độc lập dự Hội nghị Thủ tướng vào kỳ tới.” Tôi có hỏi ông ta nói như vậy là sao. Sẽ có một cuộc cải tổ lại chăng? Singapore sẽ trở thành một tiểu bang đặc biệt trong khối liên hiệp chăng? Kim San hoàn toàn không hiểu hết ý nghĩ có trong đầu của Tunku. Những năm sau này, khi ghi lại chuyện đời tôi vào năm 1981, tôi đã gửi cho ông bản sao bức thư đề ngày 23/6/1965 của ông. Ông đã luận rằng: “Khi hồi tưởng lại, như tôi cũng đã nói với ông nhiều lần, Tunku đã gián tiếp muốn nói rằng ông sẽ để cho Singapore độc lập. Tôi quá chậm tiêu nên không nắm bắt được ý nghĩa của một số nhận xét của ông ta.” Kim San chỉ chú tâm đến khả năng cải tổ nên không để ý đến những ngụ ý lớn hơn trong các phát biểu hàm súc của Tunku. Tại London, ông được gặp Tunku có một lần, điều ấy có nghĩa rằng ngay từ ngày 23/6/1965 đó, Tunku đã nghĩ đến chuyện chia tách hoàn toàn rồi.
Cùng lúc đó Keng Swee đã sang Đức hơn một tháng để chữa bệnh. Vào trung tuần tháng 7, ông đã gặp tôi và nói rằng ông đã gặp Razak tại tư dinh của ông ta và bất ngờ gặp cả Ismail lẫn Ja’afar Albar cũng có mặt ở đó nữa. Ông nói Razak muốn bàn luận một cuộc cải tổ có thể giúp cho cả hai bên thoát khỏi chuyện có thể trở thành một đụng độ tai hại.

Tôi đã thảo luận với Keng Swee về mọi khả năng có thể có được và quyết định rằng nên cố gắng làm bất kỳ việc gì nếu nó giúp ta tránh được chuyện xung đột chủng tộc. Keng Swee đã gặp Razak và Ismail lần nữa tại Kuala Lumpur vào ngày 20/7. Ông bảo với họ rằng chỉ có tôi, Lim Kim San và Eddie Barker biết những cuộc nói chuyện của ông với Razak mà thôi. Chin Chye và Raja quá bận bịu với Hội nghị Đoàn kết Malaysia nên chẳng để ý gì đến bất kỳ chuyện cải tổ nào. Ông quả quyết với Razak rằng tôi có khả năng dẫn dắt PAP nếu như công việc được xử trí đúng đắn, nhưng nếu thông tin bị tiết lộ sớm thì sẽ làm hỏng chuyện.

Thế rồi Keng Swee yêu cầu tôi viết cho ông một giấy ủy quyền để tiếp tục thương lượng và thỏa thuận những cải tổ mà ông có thể đạt được, kể cả chuyện, theo như ông nói, “độc lập” khỏi liên bang. Tôi sợ sẽ có rắc rối nếu như các cuộc hội đàm bị lộ sớm, nhất là với người Anh, họ chống bất kỳ sự cải tổ nào, và kế đến Raja, Chin Chye và Pang Boon, vốn sẽ không bằng lòng với bất kỳ sự thoát ly nào khỏi sinh hoạt chính trị tại bán đảo Malaya, nơi chôn nhau cắt rún của họ và có gia đình của họ đang ở. Tôi đã viết một công hàm ủy quyền cho Keng Swee thảo luận với Razak, Ismail và những Bộ trưởng liên bang khác có thẩm quyền tương đương liên quan tới các vấn đề này, về bất kỳ đề xuất nào cho mọi sự cải tổ hiến chế của Malaysia.

Keng Swee trở về và báo cáo rằng Razak muốn có một sự ly khai hoàn toàn. Razak nêu ra hai điểm: thứ nhất, ông ta muốn Keng Swee xác nhận rằng tôi đồng tình. Keng Swee đã trả lời rằng: “Vâng, nếu như điều đó được thực hiện nhanh, trước khi ông Lee có cam kết và tham dự sâu đậm vào Hội nghị Đoàn kết khiến ông ta không thể rút ra được.” Ismail đồng ý về điểm này. Razak có vẻ vừa nhẹ người vừa hoài nghi bởi, theo lời Keng Swee kể, ông bán tin bán nghi là tôi có thể phản đối ý tưởng đó. Keng Swee nói rằng tôi đủ thực tế để thấy rằng chuyện xung đột đang rất dễ xảy ra và các hậu quả thì thật khó lường.

Điểm thứ hai Razak nêu ra là việc độc lập khỏi khối Malaysia phải là một bước đi có phối hợp. Nói khác đi, PAP phải ủng hộ chuyện này. Ông ta đề nghị Liên bang và Singapore cùng cho người Anh biết ý định của cả hai bên. Ông ta cảm thấy họ sẽ đồng tình nếu chúng ta cùng kiên định với nhau. Keng Swee vạch ra rằng cách làm như vậy là sẽ thất bại. Người Anh sẽ nhất quyết chống lại chuyện chia tách. Ông ta đã nhắc cho họ nhớ là Antony Head và nhóm của ông ta đã cản trở đến mức nào đối với chuyện cải tổ kém triệt để lắm mà chúng tôi đã đồng ý với Tunku hồi tháng 2. Keng Swee hối thúc rằng phải thông báo cho người Anh biết chuyện ly khai như một sự đã rồi khi quốc hội tái nhóm vào ngày 9/8. Trước tiên phải có các tu chính hiến pháp cần thiết chấp nhận cho Singapore độc lập, với ba vòng thảo luận tiến hành trong cùng ngày đó. Ismail sẵn lòng đồng ý về chuyện này. Razak thì rất vui và nói rằng chiến thuật của PAP có lẽ là tốt nhất. Keng Swee nói thêm rằng ông thấy không có gì bất tiện nếu như Ngài Head, với tư cách cao ủy Anh tại Malaysia, được thông báo về những ý định của chúng ta vào lúc 9 giờ 30 sáng ngày hôm đó, đúng nửa giờ trước khi dự luật độc lập được trình ra trước quốc hội. Mọi người đều đồng tán thành ý kiến này.

Ismail nói có hai văn kiện cần phải được thảo ra: một tu chính hiến pháp cho phép Singapore có thể rút ra khỏi Liên bang, và một đạo luật dựa theo bản tu chính đó cho phép Singapore được độc lập. Vì lợi ích an ninh, không nên cho phép các công chức can dự vào việc này, và ông ta hỏi chúng tôi có thể làm được không. Ismail và Razak sẽ phải suy nghĩ kỹ về những thủ tục hiến định cần thiết. Keng Swee đã nói rằng Eddie (Bộ trưởng tư pháp của Singapore) sẽ cố gắng thảo chúng trong vòng một tuần đến mười ngày, điều đó cũng được họ đồng ý. Keng Swee nhấn mạnh cho họ nhớ sự cần thiết phải giữ bí mật, và nói thêm riêng với Ismail rằng không được hé bất cứ điều gì về chuyện này, nhất là đối với các công chức ngoại kiều của ông ta.

Keng Swee có cảm giác rằng Razak cảm thấy rất nhẹ nhõm và cám ơn riêng ông ta về việc ủng hộ giải pháp này. Ông thực sự tin tưởng điều này sẽ không chỉ ngăn chặn được tai họa, vốn giờ đây đang cứ như chỉ mành treo chuông, mà nó còn giúp chấm dứt sự căng thẳng và nỗi khốn khổ mà ông ta đã phải chịu đựng suốt mấy tháng nay. Chuyện này diễn ra trong chỉ có nửa giờ đồng hồ, nhưng sau đó họ còn dành ra thêm 20 phút để chuyện phiếm với nhau, bởi Razak đã yêu cầu Keng Swee không nên về quá sớm như vậy. Ông ta cũng cho một xe cảnh sát đưa Keng Swee đến tận phòng đợi của sân bay để tránh các ký giả.

Ngay sau khi Keng Swee báo cáo cho tôi cuộc họp đó, tôi đã gặp Eddie tại văn phòng của mình. Công việc cần được xử trí hết sức cẩn thận đến độ tôi không dám chắc ông Bộ trưởng Tư pháp của chúng tôi có phải là người xứng đáng nhất để làm chuyện này không. Có thể ông ta không giữ kín được. Đích thân Eddie đến thư viện luật của trường Đại học Singapore để tra tìm các án lệ, và gặp được một trường hợp ly khai trong Liên bang West Indies. Để giới hạn số người cần biết, ông không dùng đến trợ lý riêng của mình, mà đọc các phác thảo cho Wong Chooi Sen, thư ký của nội các, chép. Đó là một người trung thành và kín đáo không ai nghi ngờ được. Chỉ có vài người khác được biết chuyện này là Stanley Stewart, giám đốc Sở Dân sự vụ, và George Bogaars, giám đốc Sở đặc vụ. Tôi đã cho gọi Bogaars để biết chắc ông ta có bảo đảm ngăn chặn được bất kỳ mối đe dọa nào của những người cộng sản trong một Singapore độc lập hay không, một khi chúng tôi không cho phép họ tái lập lại tổ chức. Ông quả quyết chúng tôi có thể làm được.

Eddie thảo ra hai văn kiện, nhưng tôi yêu cầu ông thảo thêm một văn kiện thứ ba, bản tuyên ngôn độc lập. Tôi trao các bản phác thảo này cho Choo. Tôi vẫn chưa ưng ý về chúng lắm. Tôi muốn thỏa thuận của chúng tôi với bang Johor mà chúng tôi phụ thuộc rất nhiều về nguồn cung cấp nước, được đưa vào trong các văn kiện này và được cả hai chính phủ chuẩn y như một thỏa ước chính thức. Tôi thì quá căng thẳng, và đã bảo Choo, một luật sư giỏi về hợp đồng chuyển nhượng, tìm ra một phương cách êm đẹp để đạt được

chuyện này. Sau khi cô làm xong, tôi duyệt các bản phác thảo trao cho Eddie để trình cho Razak. Mặc dù chưa có gì là chắc chắn, tôi vẫn quyết định đi nghỉ như đã định và chờ xem Tunku có muốn tiếp tục trong chuyện ly khai hay không, hay rồi ông sẽ thay đổi ý định.

Có những lý do để nghi ngờ điều ấy. Ngay mới tuần trước đây, Tan Siew Sin đã đến thăm Singapore để dự cuộc họp của Hội Liên hiệp Sinh viên Đại học và phát biểu rằng chính quyền trung ương sẽ thi hành quyết định đóng cửa Ngân hàng Trung Quốc tại Singapore vào tháng sau. Bất chấp những phản kháng bán chính thức trên Đài truyền thanh Bắc Kinh, ông phủ nhận chuyện đóng cửa này sẽ ảnh hưởng đến mậu dịch giữa Malaysia và Trung Quốc. Điều đó cho thấy chẳng có ý hướng nào về chuyện chia tách cả, huống chi là chuyện cho Singapore ly khai hẳn ra khỏi Malaysia. Kế đó là Razak, trong chuyến du lịch các đảo miền Nam vào ngày 25/7, đã đưa ra những phát biểu thiên vị có tính toán nhằm khuấy động tinh thần của người Malay chống lại PAP, khi nói rằng tinh thần thiếu hợp tác của chính phủ chúng tôi đã khiến cho Kuala Lumpur khó lòng triển khai được chương trình phát triển nông thôn đến tận người dân Malay ở đây. Nước đi ác ý không cần thiết này cũng khiến tôi lo âu tự hỏi không biết Keng Swee có hiểu và báo cáo đúng về Razak trong chuyện ông ta thật sự muốn Singapore tách ly hoàn toàn ra khỏi Malaysia hay không. Có điều gì đó đang xảy ra. Thực ra, có thể biết đâu họ đang thăm dò phản ứng của quần chúng với ý định đình chỉ hiến pháp và chỉ định một thống đốc thì sao? Hoặc đang tính toán điều gì đó bất lợi cho chúng tôi?

Keng Swee cũng lo. Ông không an tâm trước cả một gánh nặng và trách nhiệm mà ông ta phải chịu nếu như kế hoạch bị tiết lộ hay hủy bỏ. Khi tôi chuẩn bị quyển sách này vào năm 1994, ông có cho phép tôi được nghe các cuộn băng ghi âm của ông trong thời điểm 1980–81, và tôi biết được rằng ông chưa hề hối thúc Razak phải có một sự dàn xếp lại có tính chất nới lỏng hơn như tôi đã yêu cầu ông ta. Ông biết họ muốn gạt Singapore ra khỏi quốc hội của họ, và đi tới cùng ý muốn của họ là chúng tôi phải ly khai. Keng Swee cũng nói rằng ông muốn tôi viết ủy quyền bởi ông sợ tôi sẽ ngần ngại chuyện ly khai.

Keng Swee đã đến thăm Razak tại Nhà khách Liên bang ở Singapore vào ngày 27/7 và khám phá ra rằng ông ta đã suy nghĩ lại về chuyện ly khai. Keng Swee một lần nữa lại thấy ông ta ngần

ngừ và thay đổi quan điểm liền liền. Ông than là bị chứng mất ngủ và có vẻ rầu rĩ lẫn nản chí. Trong cuộc chuyện trò dông dài trong 90 phút, ông ta nói đã viết cho Tunku biết về các bàn bạc của họ ba ngày sau cuộc họp sau cùng của họ, và giờ đây chuyện quyết định là tùy ở Tunku, nhưng phải mãi tới ngày 4/8 thì Tunku mới về nước. Razak không nghĩ là Tunku sẽ nhanh chóng thông qua vấn đề, và nghi ngại không biết có thể sắp xếp được chuyện dự luật độc lập được hay không vào ngày 9/8 đó – bởi một lẽ, còn phải tham khảo ý kiến của nhiều người khác nữa, như các tiểu vương chẳng hạn.

Thế rồi ông ta bày tỏ những lo lắng về hậu quả của chuyện Singapore độc lập – giả sử chẳng hạn chính phủ nước này giao du với Bắc Kinh thì sao? Razak cũng nêu những ý kiến hoàn toàn không thể chấp nhận được về chuyện quốc phòng, khi ông ta nói rằng người Malaysia sẽ phải chỉ huy quân đội Singapore. Keng Swee đã nói với ông ta là điều này không thể được. Chúng tôi sẽ tuyển mộ và duy trì quân đội riêng của mình, nhưng vì mục đích hành động, nó sẽ được đặt dưới quyền của bất kỳ ai nắm quyền chỉ huy toàn bộ các lực lượng Malaysia chống lại Indonesia. Razak nói: “Ồ. Vậy thì hệ thống hiện nay sẽ được duy trì, tức là chúng tôi chỉ huy quân đội của các ông, có phải không nào?” Để ông ta không phải nghi ngại thêm về chuyện này, Keng Swee không nói rõ ra rằng cách dàn xếp này sẽ chỉ có giá trị trong thời kỳ xảy ra cuộc chiến đối đầu mà thôi.

Kế đó Razak đã nói rằng độc lập cho Singapore có nghĩa là một thắng lợi lớn của Sukarno. Có phải chúng ta đang muốn giúp cho Sukarno lên tinh thần không? Tại sao không có một sự tách ly từng phần? Keng Swee nói với ông ta rằng chúng tôi sẵn lòng làm theo ý ông, ngay cả việc tiếp tục y như hiện nay. Keng Swee nói rằng vị trí của Singapore đang ngày càng mạnh lên với sự ủng hộ của các nước trong Khối Thịnh vượng chung. Điều này khiến Razak không vui thêm, và ông ta chuyển sang nói rằng không còn có giải pháp nào khác hơn là chia tách hoàn toàn – nhưng rồi bỏ ý đó và nói về một dạng liên bang nào đó trong đó Kuala Lumpur kiểm soát quốc phòng và ngoại giao.

Keng Swee nhấn mạnh rằng phải có một quyết định sớm, trước khi việc can dự của chúng tôi vào Hội nghị Đoàn kết Malaysia trở thành điều không thể đảo ngược được, nhưng tuy đã đồng ý về điều này, Razak vẫn tiếp tục lặp lại những ý kiến phản bác đối với toàn bộ kế hoạch: Tan Siew Sin thì chống đối chuyện tách ly, và sự ủng hộ nói

chung của UMNO về chuyện này cũng không thể tự nhiên mà có được. Ông ta lo ngại chuyện chống đối. Nhưng mặt khác lực lượng quân đội và cảnh sát hiện nay lại chẳng đủ để khống chế được các cuộc rối loạn nếu như Singapore vẫn còn trong khối Malaysia, do vậy, tốt hơn hết, ly khai có lẽ là giải pháp duy nhất. Ông ta hỏi Keng Swee xem ông ta có thể đề nghị một phương cách khác có được không. Keng Swee trả lời rằng không.

Thế nhưng, qua báo chí, Razak lại kêu gọi chính phủ Singapore hãy cộng tác chặt chẽ với Kuala Lumpur để thực thi các kế hoạch phát triển dành cho người Malay. Tôi bắt đầu lo ngại lại sẽ có chuyện xung đột lần nữa.

Tôi vẫn không chắc chắn lắm về chuyện gì sẽ xảy ra, cho dù đó là một cuộc cải tổ, một cuộc ly khai, hay một cuộc xung đột, lúc Philip Moore đến thăm từ biệt tôi vào ngày 30/7; ông về nhậm chức Bộ trưởng Quốc phòng tại London. Đó là một buổi giã từ xúc động và đầy ý nghĩa. Trước hết phải giữ kín không cho người Anh biết về các cuộc thương lượng của chúng tôi và tôi phải bảo đảm là không nói hở ra với Moore bất kỳ điều gì về những đổi thay mà chúng tôi đang bàn bạc, vì ông vốn là người am hiểu và đồng tình với chúng tôi. Tôi cảm ơn ông về những việc ông đã làm, tôi nói với ông như vậy, thế nhưng tôi vẫn phải tiếp tục đi tới cùng với Liên bang Malaysia cho dù kết quả có ra sao. Tôi đã thuyết phục dân chúng tham gia vào Liên bang và tôi không thể bỏ mặc họ. Trách nhiệm của tôi là phải làm sao cho hiến pháp được tôn trọng. Tôi không thể rút lui được. Những điều ông nói cho thấy ông rất quan tâm đến an ninh bản thân của tôi và tương lai của Singapore.

Vào ngày 31/7, tôi rời Singapore đi dự một cuộc mít–tinh của PAP tại Kuala Lumpur, rồi đi tiếp đến cao nguyên Cameron để nghỉ mát như mọi năm cùng với Choo và bầy trẻ. Trước khi rời Kuala Lumpur, tôi đến thăm Antony Head tại Carcosa trong khoảng nửa giờ. Tôi e ông ta có thể đã đánh hơi được chuyện gì đang xảy ra. Tôi biết rằng nếu ông ta nắm được chút tin tức gì về điều này, ông ta đủ khéo léo và đủ mạnh để lật nhào bất cứ điều gì chúng tôi đã đồng ý với nhau, y như ông ta đã phá vỡ kế hoạch cải tổ của chúng tôi hồi tháng 2 vậy. Ông chẳng có vẻ gì nghi ngờ rằng đang có gì đó bất ổn, và tôi hài lòng là lần này Razak lẫn Ismail đã không để lộ bất cứ điều gì

cho Fenner biết cả, ông này nếu biết được chắc chắn sẽ báo cho Head biết thôi.

Thật vậy, vào ngày 6/8, Head đã gửi đánh giá của mình về London như sau:

“Triển vọng tương lai chẳng có gì là sáng sủa. Ít có cơ may giảm bớt căng thẳng chính trị bởi chẳng bên nào tin bên nào. Một hình thức hạn chế của việc ly khai mà không phải sửa đổi hiến pháp thì có thể có nhưng không chắc chắn lắm. Giải pháp bổ nhiệm Lee đi làm việc ở hải ngoại giờ đây có vẻ đã bị bác bỏ và các phần tử cực đoan Malay đang ngày càng mạnh. Kết quả có thể có nhất là các bạo động chủng tộc sẽ tái diễn với quy mô còn lớn hơn cả trước kia. Một trong những nguyên nhân chính của tình trạng hiện nay là sự có mặt của những tay dân tộc hẹp hòi Malay cực đoan hơn trước dưới sự lãnh đạo của Senu, Bộ trưởng thông tin, Khir Johari, Bộ trưởng giáo dục, và Ja’afar Albar, tổng thư ký của UMNO; đặc biệt Senu và Ja’afar Albar đang tranh nhau để tỏ ra có tinh thần Malay hơn. Nếu có thể áp chế và làm cho họ im lặng được thì hay biết mấy; nhưng Razak rõ ràng là đã không tính đến chuyện dùng biện pháp mạnh với những tay này, bởi sợ rằng họ, qua sức lôi cuốn của chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi, sẽ làm hại vị trí người hiển nhiên sẽ thay thế Tunku của ông. Do đó ông ta thận trọng quyết định bước theo hướng đi của họ trong chừng mực đủ để bảo vệ địa vị chính trị của ông…”

Về chính sách của người Anh, Head viết:

“Chừng nào Indonesia vẫn còn đe dọa nền độc lập và sự toàn vẹn lãnh thổ của Malaysia, chừng đó hẳn nhiên chúng ta vẫn còn cần tiếp tục có mặt ở đó, vì lợi ích của sự ổn định tại Đông Nam Á, vì bổn phận của chúng ta theo Hiệp định Phòng thủ và vì sự cần thiết phải giúp đỡ Malaysia chống lại kẻ thù mạnh hơn mình… Thế nhưng việc tiếp tục có mặt tại đây có thể gây khó khăn cho chúng ta, bởi theo tôi nghĩ chính sách cho rằng sẽ có một thời kỳ ổn định tương đối lâu dài tại Malaysia là một chính sách thiếu khôn ngoan và thiển cận.”

Sau ngày dự cuộc mít–tinh tại Sân vận động Chin Woo ở Kuala Lumpur, tôi lái xe đến Cameron, nơi tôi nghỉ lại, chơi gôn và rảo bộ cùng đám trẻ, cùng lúc đó vẫn tiếp tục chờ điện thoại của Keng Swee và Eddie thông báo rằng tôi nên đến gặp họ ở Kuala Lumpur.

Tôi không muốn Head nghi ngờ tôi đã trở lại Kuala Lumpur và làm chuyện gì đó.
Keng Swee đến Kuala Lumpur để họp với Razak vào ngày 3/8, một ngày trước khi Tunku về nước như đã định. Razak đã nhanh chóng đi thẳng vào vấn đề. Ông bảo đã nhận được trả lời của Tunku. Tunku tán đồng chuyện này, với hai điều kiện: (a) Singapore góp phần thỏa đáng về quân sự vào công cuộc phòng thủ chung và ký kết thỏa ước quốc phòng với Malaysia, và (b) không được tham gia vào bất kỳ hiệp ước nào sẽ vi phạm đến các mục tiêu của thỏa ước nói trên. Keng Swee ghi nhận rằng họ cũng đã có nhiều đề nghị chi tiết trong suốt cuộc họp đó: nên có một hội đồng quốc phòng; tất cả lực lượng của Singapore phải đặt dưới sự chỉ huy quân sự phối hợp vì lợi ích hoạt động, và chính quyền trung ương sẽ giúp huấn luyện cho họ; Singapore sẽ thành lập một lữ đoàn bộ binh, và tuần tiễu lãnh hải Singapore bằng tàu riêng của chúng tôi. Ismail cũng muốn rằng các tòa đại sứ và cao ủy Malaysia trên khắp thế giới sẽ chỉ đạo các quan hệ đối ngoại của Singapore.

Keng Swee đánh giá rằng mục tiêu của họ là giới hạn quy mô của các lực lượng vũ trang của chúng tôi và muốn kiểm soát các lực lượng đó. Ismail công khai nói ra điều này, nhưng Razak thì vẫn không có biểu hiện gì. Keng Swee nói rằng dầu muốn dầu không chúng tôi cũng không thể tạo dựng nổi một lực lượng quân sự đồ sộ được – bốn tiểu đoàn và một số tàu tuần tiễu là mức cao nhất chúng tôi có thể đóng góp được. Razak có vẻ vui và nói rằng Keng Swee nên làm Bộ trưởng Quốc phòng của Singapore, thế nhưng vấn đề chỉ huy chung hãy chưa có gì dứt khoát cả và tình trạng thời bình của các lực lượng Singapore sau cuộc chiến đối đầu của Indonesia cũng vẫn không được nêu ra. Điều này đã dẫn đến rắc rối về sau.

Họ hỏi Keng Swee đã có các phác thảo gì chưa. Ông ta bảo rằng đã có và trình chúng cho Razak. Razak đọc bản thỏa ước, lướt nhanh qua bản tuyên ngôn, nhưng đọc rất cẩn thận dự luật tu chỉnh (hiến pháp). Ông có vẻ hài lòng và trả lại các bản phác thảo đó, hỏi thêm những điểm về các dàn xếp quốc phòng của chúng tôi và hiệp ước đối ngoại có trong bản phác thảo thứ hai. Thế rồi họ bàn qua về sắp xếp thời gian. Razak muốn trao các bản phác thảo đó cho Bộ trưởng Tư pháp của ông xem lại. Keng Swee đề nghị nếu chúng ta đưa chúng ra vào ngày 6/8, sau khi Tunku về nước, và chỉnh sửa hoặc

đề nghị thêm vào ngày hôm sau thì có thể đạt được thỏa thuận vào ngày 7/8, và thế là có thể kết thúc mọi chuyện vào ngày 9.

Họ cho rằng phải thông báo cho các Tổng ủy viên của Sabah và Sarawak cùng các thống đốc của các bang Malaya biết chuyện này. Ismail nói rằng phải tách các Tổng ủy viên Sabah và Sarawak ra khỏi các cố vấn người Anh, và tốt nhất là triệu tập họ về Kuala Lumpur – với lý do là dự tiệc đón Tunku trở về. Keng Swee hỏi liệu họ có thể trông đợi vào sự đồng tình của Sabah và Sarawak không. Razak rõ ràng đã có tính đến chuyện này và nói rằng họ không nghĩ sẽ có vấn đề gì.

Thế rồi Ismail nêu lên thắc mắc là phải có thời gian để in bản thỏa ước, dự luật và bản tuyên ngôn nữa. Keng Swee kết luận rằng họ muốn thông qua cuộc bàn bạc dọn đường này càng sớm càng tốt, nhưng có một số rắc rối cũng khá nhức đầu: chẳng hạn, liệu có triệu tập các Tổng ủy viên Sarawak và Sabah đến Kuala Lumpur kịp vào ngày 8/8 không? Lịch của các chuyến bay có thể làm hỏng chuyện này. Keng Swee cảm thấy cần nhấn mạnh đến chuyện phải giữ kín thỏa ước này trước khi thông báo cho bất kỳ ai biết; rõ ràng rằng nếu thiếu may mắn và thiếu hiệu quả thì khó mà làm cho mọi chuyện diễn ra trôi chảy vào ngày 9/8. Sau cuộc họp một giờ, từ Nhà khách Singapore (ở Kuala Lumpur), Keng Swee điện thoại cho tôi ở Cao nguyên Cameron để thông báo kết quả, bằng tiếng Quan thoại. Đó chẳng phải là thứ tiếng ông sử dụng lưu loát nhất, thế nhưng vào năm 1965 không thể gọi điện thẳng tới Cameron được, và các cuộc gọi nối đều phải thông qua tổng đài mà các điện thoại viên thì không nói tiếng Quan thoại.

Vào sáng thứ Sáu ngày 6/8, tôi đi xe đến Kuala Lumpur. Choo và mấy đứa trẻ vẫn ở lại Cameron cho đến tận thứ bảy để mọi người vẫn thấy họ và nghĩ rằng tôi còn ở đó. Cả Keng Swee lẫn Eddie cũng đều không dám chắc là Tunku, bấy giờ đã về nước rồi, liệu có đổi ý hay không, một điều sẽ khiến mọi chuyện thành công toi hết. Thế nhưng khi tôi đến Kuala Lumpur vào chiều hôm đó, họ đã có mặt cùng với các văn kiện. Sau khi tôi đã nghiên cứu và thông qua chúng, họ bèn đến gặp Razak, Ismail và Kadir Yusof, Bộ trưởng Tư pháp. Cuộc họp kéo dài từ giờ này sang giờ khác, và tôi phải một mình chờ đợi sốt ruột tại Nhà khách Singapore. Đến xế chiều, Eddie điện tới nói rằng Tan Siew Sin muốn có thêm những điều chỉnh, trong đó có cả việc chúng tôi phải gánh các bảo lãnh mà chính

quyền trung ương đã ký với IMF (Quỹ Tiền tệ Quốc tế) và Ngân hàng Thế giới về những khoản nợ dành cho Singapore trước đây, một chi tiết không đáng gì. Tôi đồng ý chuyện đó, và Eddie cùng với Kadir Yusof tiếp tục thông qua các dự thảo. Mất thêm mấy tiếng nữa trước khi Eddie điện thoại lại cho tôi lần nữa báo rằng nhân viên tốc ký của Razak không thạo với các văn kiện pháp lý nên ông ta đánh máy chẳng nên thân được gì cả. Bởi Wong Chooi Sen và thư ký riêng của tôi là Teo Ban Hock đều đang có mặt ở Nhà khách Singapore, nên Eddie cho gọi họ đến dinh của Razak, để họ lo liệu công việc này, chỉnh sửa lại mọi thứ. Nhưng phải mất tới nửa đêm họ mới lo xong được hết các dự thảo ấy. Lúc họ trở về Nhà khách Singapore cùng với Keng Swee, Eddie nói rằng mọi người ai cũng cũng uống rượu tới ngà say trong lúc chờ, và khi các văn kiện cuối cùng đã hoàn tất, ông là người duy nhất chưa say và còn đủ sức muốn đọc lại trước khi ký. Razak, rất thân với Eddie từ tận những ngày còn chơi hockey chung ở Đại học Raffles, đã nói rằng: “Eddie này, dự thảo là của bạn, người đánh máy cũng là của bạn, vậy bạn đọc lại là làm sao?” Thế là Eddie cũng làm như ông ta, ký mà không cần phải xem lại gì cả – “sign buta” (nhắm mắt ký), theo lối ông nói với tôi bằng tiếng Malay. Keng Swee cũng say mèm đến độ chỉ biết đi thẳng vào giường. Nhưng Eddie đã xem qua các văn kiện, và nhẹ cả người khi thấy không có sơ suất nào cả, và ông ta đã trao chúng cho tôi.

Sau khi tự tay duyệt qua các tu chính, tôi nhìn Eddie và nói rằng: “Cám ơn Eddie, chúng ta đã làm một cuộc đảo chính thành công mà không phải đổ máu gì cả.” Đó là một cú đảo chính chống chính phủ Anh và ngài Head đầy cảnh giác của họ, một cú đảo chính diễn ra ngay trước mắt người Anh, Úc và New Zealand với các lực lượng quân sự đang bảo vệ cho Malaysia. Với một thời gian ngắn ngủi, chúng tôi đã nghĩ ra cách đạt được những gì mà Tunku không thể làm được qua bộ tham mưu của ông, bởi nó phải được tiến hành trong vòng hết sức bí mật và trong thời gian ngắn nhất có thể được, kể cả việc thảo luận ba vòng về dự luật này trong một phiên họp quốc hội, bằng không sẽ chẳng bao giờ có thể thành công được hết.

Tôi biết rằng Head có thể sẽ khuyên chính phủ của ông chấp thuận các biện pháp nằm ngoài hiến pháp để vô hiệu hóa PAP một khi ông ta kịp biết mọi chuyện để ngăn chặn lại. Với các văn kiện đã ký, cho dù người Anh có thuyết phục được Tunku và nội các của ông

không cho nó thông qua quốc hội đi nữa, mà một khi tôi đã công bố các thỏa ước đồng thời cho đăng tuyên ngôn độc lập lên công báo, thì quan hệ giữa Singapore và Malaya sẽ không có gì có thể đảo ngược được nữa.

Giờ đây tôi phải thuyết phục những đồng sự khác đồng ý với tôi. Tôi gọi điện thoại cho Chin Chye để hỏi xem ông ta có đến Kuala Lumpur được không, mặc dù đã quá nửa đêm rồi. Kế đó tôi gọi cho người trực tổng đài điện thoại Istana. Trạm Istana hoạt động suốt 24 giờ một ngày, và người trực tối hôm đó là một nhân viên cũ rất đáng tin cậy từ thời các thống đốc Anh. Tôi bảo ông ta kiếm một chiếc xe đi đón Chin Chye lập tức và chở ông ta đến Kuala Lumpur kịp vào sáng sớm hôm sau. Thế rồi tôi gọi Raja và yêu cầu ông ta đến. Tôi không muốn họ đi chung với nhau bởi điều đó sẽ gợi lên sự chú ý là đang có điều gì đó diễn ra, và cũng bởi vì họ sẽ liên kết phản đối bất kỳ cuộc tái sắp xếp nào của Malaysia, chứ đừng nói chi đến chuyện ly khai hoàn toàn.

Chin Chye đến vào sáng sớm. Lúc ông ta đến, Eddie lui bằng ngả sau để tránh gặp ông ta. Tôi nói cho Chin Chye biết mọi chuyện và đưa cho ông xem các văn kiện. Ông sửng sốt và bối rối. Ngay sau đó thì Raja đến. Othman Wok, Bộ trưởng xã hội của chúng tôi, đã dùng xe của ông để chở Raja đến. Rồi Keng Swee cũng đến họp, và chúng tôi cùng ngồi xuống bàn chuyện với nhau. Suốt cả mấy giờ liền Chin Chye và Raja cứ trầm tư trước quyết định đau lòng trước mắt họ. Họ không muốn ký.

Vào khoảng trưa ngày 7/8, tôi đến tư dinh Tunku. Tôi chờ khoảng 30, 40 phút ở phòng khách trong khi ông đang họp với một số viên chức ở phòng ăn – qua cửa kiếng, tôi có thể thấy là họ đang bàn cãi rất căng. Thế rồi ông bước ra và ngồi một mình với tôi suốt 40 phút.

Tôi bắt đầu: “Chúng tôi đã dành nhiều năm tháng để thành hình Malaysia. Phần tuyệt nhất trong thời niên tráng của tôi là làm việc để có được Malaysia, từ 1954 đến 1963. Chúng ta tạo dựng được Malaysia chưa đầy hai năm. Thực lòng ông có muốn cho nó tan vỡ không? Ông không nghĩ tốt nhất là nên trở lại với các kế hoạch ban đầu của chúng ta, trong đó Anh thôi nắm quyền, và có một liên bang tự do hơn hay một hình thức liên hiệp nào đó sao?”

Nhưng qua cử chỉ, tôi biết là trí ông đã định rồi. Ông nói: “Không, tôi coi là quá khứ rồi. Bây giờ không còn cách nào khác. Tôi đã

quyết định rồi; các ông đi đường các ông, chúng tôi đi đường của chúng tôi. Chừng nào các ông còn dính dáng đến chúng tôi, chúng tôi còn thấy khó có thể làm bạn với các ông được, bởi vì chúng tôi sẽ phải dính vào chuyện của ông và các ông thì sẽ phải can dự vào chuyện của chúng tôi. Ngày mai, khi các ông không còn nằm trong khối Malaya nữa và chúng ta không còn tranh cãi với nhau tại nghị viện hay các khu vực bầu cử nữa, chúng ta sẽ trở lại là bạn của nhau, và chúng ta sẽ cần nhau, chúng ta sẽ hợp tác với nhau.”

Tôi thôi không nói về chuyện đó nữa. Tôi đã chuẩn bị tinh thần cho buổi nói chuyện có thể kéo dài này, nhưng khi thấy ông nhất quyết không màng tới bất kỳ ý kiến nào khác, tôi đành nói với ông rằng khó khăn của tôi là với Chin Chye, Raja, Pang Boon, cùng tất cả những người Singapore khác có gia đình đang trên đất Malaysia. Ông bảo tôi hãy tự lo liệu lấy. Tôi xin ông giúp đỡ; ông gặp họ được không?

“Không. Không cần thiết,” ông ta đáp.

Tôi trở về Nhà khách Singapore để báo lại cho mọi người biết chuyện thảo luận của chúng tôi. Chin Chye đang ngồi ở một cái bàn gần chân cầu thang, cạnh phòng ăn, đang viết cái gì đó. Lúc bước lên lầu, tôi thấy ông ta đang vạch một đường giữa tờ giấy: bên trái, ông nêu lý lẽ tán thành, và bên phải, lý do phản đối chuyện chia tách. Đó là Chin Chye, một học giả cẩn trọng. Raja, một con người hút thuốc nhiều vô kể, đang đứng ngoài hiên, rít từng hơi thuốc. Tôi kéo Othman đi và hỏi ông có ký tên không. Ông là một người Malay, và sẽ trở thành phe thiểu số trong đất nước Singapore một khi ông chấp nhận chuyện chia tách, ông nói chuyện ký không thành vấn đề, nhưng ông e ngại về chuyện những người cộng sản ở Singapore. Hai mươi lăm năm sau, trong cuộc phỏng vấn nhân kỷ niệm ngày chúng tôi được độc lập, ông nhắc lại lời tôi đã quả quyết với ông rằng: “Không sao đâu, đó là chuyện của tôi, tôi sẽ xử lý việc đó.”

Sau suốt mấy giờ liền rồi mà Chin Chye và Raja cũng chưa có ý kiến dứt khoát gì cả, tôi bèn nói với Chin Chye: “Sao không đi gặp Tunku thử xem sao? Ông già bảo rằng ông không còn nắm vững được tình hình này nữa rồi. Tốt nhất ông nên đến gặp ông ta, bởi tôi đã gặp rồi và tôi đã phải kết luận rằng chẳng còn bàn cãi gì được về chuyện này nữa.” Ông ta đồng ý, thế là tôi phải đi gặp Tunku lần nữa vào chiều hôm đó và nói với ông rằng tôi có hai Bộ trưởng, Chin

Chye và Raja, không muốn ký tên vào và nhất định muốn bàn cho ra lẽ. Gia đình của họ đang ở Malaya và họ muốn gặp ông.

Tunku nhất quyết lắm: “Không, tôi không muốn gặp họ. Không có gì phải bàn nữa cả. Ông hãy nói với họ như vậy.”

Tôi nói: “Tôi có nói với họ rồi. Ít nhất ông cũng phải viết cho họ một bức thư. Để họ coi trả lời của ông là chung cuộc chứ.” Tunku bước tới chỗ bàn và viết cho Chin Chye một bức thư, rồi trao cho tôi, nói rằng: “Đây, ông hãy trao cho ông ta. Không cần phải bàn thêm gì nữa cả. Tôi đã nhất định rồi.”

Bức thư không niêm phong của Tunku viết:

“Chin Chye thân mến,

Tôi viết ra đây để nói với ông rằng tôi đã suy tính chuyện chia tách với Singapore đến tận cùng rồi, và thấy rằng vì lợi ích của tình bạn chúng ta và hòa bình của toàn thể Malaysia, tuyệt đối không còn con đường nào khác hơn được nữa. Nếu tôi đủ mạnh và có thể kiểm soát được hoàn toàn mọi chuyện, có lẽ tôi chưa quyết định như vậy đâu, nhưng khổ nỗi lại không thể được như vậy, và do vậy trong khi tôi còn có thể khuyên mọi người nên bao dung và kiên nhẫn, tôi cũng nghĩ đến giải pháp êm đẹp này cho các bất đồng của chúng ta, và đây là cách duy nhất có thể có được. Tôi mong ông sẵn lòng đồng ý.

Trân trọng,

(Ký tên) Tunku Abdul Rahman”

Lúc bước ra, tôi gặp Tan Siew Sin. Tôi tức giận và cay đắng với cái gã thiển cận và ngu đần này. Ông ta đã cản trở công việc công nghiệp hóa của chúng tôi và gây chia rẽ không thua gì những tay cực đoan Malay. Ông ta lúc nào cũng muốn gây cản trở cho chúng tôi. Ngoài chuyện bản thân ông ta không ưa gì Keng Swee và tôi, ông ta còn tin rằng bất kỳ sự nhượng bộ nào cho Singapore cũng sẽ giúp PAP chinh phục được người Hoa ở Malaya. Ông không thể thấy được rằng nếu không có Singapore, địa vị người Hoa ở Malaysia tất phải suy yếu.

Hôm đó, tôi không thể không nói với ông ta rằng: “Hôm nay ông thắng, còn tôi thất bại; nhưng trong khoảng năm tới mười năm nữa, chắc chắn ông sẽ phải hối tiếc vì điều đó.”

Ông ta cười. Tôi không nghĩ ông ta khi đó, hoặc sau này, hiểu được tôi. Ông ta chỉ thấy nhẹ nhõm và vui mừng với vị trí lãnh đạo MCA của ông ta và địa vị của MCA trên đất Malaysia giờ đây thật vững vàng. Mối đe dọa của PAP và Hội nghị Đoàn kết Malaysia không còn nữa. MCA sẽ lên ngôi độc tôn. Thế nhưng trong trường hợp này thì sự vững vàng và ngôi vị độc tôn chỉ là tương đối mà thôi. Bốn năm sau, vào tháng 5/1969, những kẻ bạo loạn ở Kuala Lumpur sẽ giết chóc và làm cho hàng trăm người Hoa bị thương tật, rồi đốt cả nhà cửa và xe hơi của họ. Mười năm sau, Hussein Onn, trở thành Thủ tướng sau khi Razak qua đời, đã đưa Tiến sĩ Mahathir Mohamad lên làm phó. Tuy Tan rất tận tụy với chính phủ Liên hiệp và UMNO, nhưng ông ta vẫn là người Hoa, và ông đã hiểu ra rằng ông chẳng thể nào trở thành phó Thủ tướng được hết. Ông ta từ chức, xấu hổ và thất vọng ê chề. Ông không hiểu rằng ông đã mất sạch khi tiếp tay để loại Singapore ra khỏi Malaysia mười năm về trước.

Trong tác phẩm Looking Back (Nhìn lại), 1977 của mình, Tunku viết:

“‘Những gì mà ông ta [Tan Siew Sin] đạt được đã vượt xa ý nghĩ của tôi, vì không chỉ giúp chính quyền trung ương thực thi các quyền hành quan trọng trong guồng máy của bang (Singapore), mà còn khiến Singapore phải tự cảm thấy có phần trách nhiệm trong việc phát triển tài chính tại các bang ở Borneo với một quy mô đáng kể. Tôi cảm thấy rằng một khi đã mắc míu vào đời sống hàng ngày và công việc quản lý của Singapore, lẫn công việc kiểm soát tài chính của bang này, thì hậu quả không tránh khỏi là chính phủ Singapore sẽ muốn có phần trong guồng máy cai trị Malaysia; và nếu chúng tôi chuẩn bị để cho Singapore có được cái quyền đó, thì sự công kích của Lee Kuan Yew vào Malaysia là chuyện cũng đúng thôi.”

Khi tôi quay trở lại Nhà khách Singapore sau khi chạm mặt Tan, tôi trao bức thư của Tunku cho Chin Chye. Chỉ tới lúc đó ông ta và Raja mới nhận chân ra được rằng chúng tôi quả thực đã đến nước đổ vỡ. Không bàn cãi thêm gì nữa, tôi nói với Chin Chye rằng nếu ông không đồng ý chuyện chia tách, tôi sẽ không tiếp tục chuyện này nữa, bởi nó sẽ gây chia rẽ trong hàng ngũ lãnh đạo của PAP và gây hoang mang cho những người ủng hộ chúng tôi ở cả Singapore lẫn Malaysia. Tôi sẽ trung thành theo quyết định của đa số là không ký và không nhượng bộ. Nhưng Chin Chye và Raja phải gánh lấy trách

nhiệm; nếu có máu đổ, điều đó không phải lỗi của phần tôi. Ngay sau đó Chin Chye ký tên đồng ý, kế đó là Raja.

Không có gì kỳ lạ khi các bạn đồng liêu trong nội các của tôi phân ra làm hai cánh tùy theo nơi họ đã chôn nhau cắt rốn và lớn lên. Những người sinh trưởng tại Singapore thì chấp nhận chuyện chia tách, nhưng những người sinh trưởng ở Malaya thì hết sức bối rối. Chin Chye đã sinh ra và lớn lên ở Taiping, tỉnh Perak, và ông có những quan hệ gắn bó với gia đình mình tại đây. Raja sinh ra ở Ceylon (tức Sri Lanka) nhưng lớn lên ở Seremban, tỉnh Negeri Sembilan, nơi ông có nhiều bà con và bạn bè. Thông qua ông, hết thảy họ đều có quan hệ chính trị với PAP trong suốt thời gian tổng tuyển cử vào tháng 4 năm trước; anh trai ông là ứng cử viên của PAP nhưng đã thất cử. Qua việc chấp thuận chia tách, cho dù là miễn cưỡng, Raja lẫn Chin Chye đã bỏ rơi những người gần gũi với mình. Tệ hơn nữa, họ đều cảm thấy, như tôi đã cảm thấy, rất rõ rằng họ đã phản bội những nhà lãnh đạo khác trong Hội nghị Đoàn kết Malaysia. Họ đã là động lực đằng sau hội nghị này. Đối với những người còn ở lại Malaysia, chia tách là một tai họa bởi nó đã làm thay đổi cán cân chủng tộc. Với việc Singapore ra đi, cán cân sẽ không còn là 40% người Malay, 40% người Hoa và 20% các chủng tộc khác nữa. Người Malay lại trở thành đa số, và giờ đây chẳng còn mấy hy vọng sẽ có một đảng đa sắc tộc giành được chính quyền qua bầu cử nữa rồi, cho dù là trong tương lai rất xa.

Pang Boon cũng hết sức xúc động về chuyện chia tách này. Ông đã sinh ra và học hành tại Kuala Lumpur, có những gốc rễ sâu xa ở Selangor. Và cũng như Chin Chye cùng Raja, ông đã góp công rất nhiều cho Hội nghị Đoàn kết Malaysia mà mới đây ông còn bận rộn lo tổ chức một cuộc mít–tinh cho nó tại Kuala Lumpur. Khi tôi báo cho ông về chuyện chia tách, ông hết sức kinh hoảng. Chin Chye đã giúp thuyết phục ông chấp nhận điều không thể tránh khỏi này, nhưng ông vẫn ký trong tâm trạng hết sức miễn cưỡng. Lee Khoon Choy đã sinh ra và lớn lên ở Penang; vào ngày 8/8, ông cũng đang bận bịu tổ chức một cuộc mít–tinh của Hội nghị Đoàn kết Malaysia trong hai tuần sau đó. Lúc ông đến Kuala Lumpur vào sáng ngày 9/8, ông bị chấn động khi được Chin Chye báo rằng hội nghị như vậy là đã cáo chung.

Vấn đề kế tiếp của tôi là trở về Singapore mà không chạm mặt bất kỳ một nhà ngoại giao Anh, Úc và New Zealand nào cả, và thuyết

phục được các Bộ trưởng khác ký vào văn kiện. Đây là một vấn đề rất dễ gây bất hòa, và tôi không muốn có sự chia rẽ trong nội các. Tôi đã giải thích vấn đề với Tunku, và ông đã sắp xếp một máy bay cánh quạt của RMAF chở tôi đi vào ngày hôm sau. Thông qua nhân viên trực tổng đài điện thoại Istana, tôi đã sắp xếp để tất cả các Bộ trưởng không có mặt ở Kuala Lumpur đến gặp tôi ở Sri Temasek. Các Bộ trưởng sinh ở Singapore chẳng vui mà cũng chẳng buồn. Họ coi chuyện đó đương nhiên phải là như vậy thôi, và họ ký. Kim San thì nhẹ nhõm vì chuyện đó đã xảy ra. Eddie, người đã thảo và ký các văn kiện vào tối 6/8 thì sinh tại Singapore. Sinh quán của Nyuk Lin là ở Seremban, nhưng đã định cư ở Singapore sau khi lập gia đình trước chiến tranh. Gia đình của ông không còn ở Malaya nữa nên ông cảm thấy cũng yên tâm.

Tới lúc đó, vào khoảng xế chiều, tôi đã có thể gửi lại cho Tunku một trong số hai bộ văn kiện chia tách với đầy đủ chữ ký thông qua chiếc máy bay RMAF của ông. Stanley Stewart đang ở tại nhà in của chính phủ cùng với số nhân viên ở đó. Ông trao cho họ bộ văn kiện thứ hai và cấm túc họ hoàn toàn trong tòa nhà của Văn phòng in ấn Chính phủ cho đến khi các văn kiện sẵn sàng được tung ra dưới dạng số công báo đặc biệt và được công bố vào lúc 10 giờ ngày thứ hai, 9/8.

Trong lúc đó, tôi sắp xếp cho Choo cùng bọn trẻ đi xe từ Cao nguyên Cameron đến Kuala Lumpur vào chiều thứ Bảy, rồi lên đường về Singapore vào sáng sớm Chủ nhật, để xế chiều hôm đó là tới nơi. Chúng tôi quyết định nghỉ đêm ở Sri Temasek, ở đó chúng tôi được an toàn hơn nếu như có những tay Malay UMNO nào gây bạo loạn khi tin tức được công bố vào sáng hôm sau.

Tối hôm đó tôi đã phải hết sức vất vả, họp với Le Cain, thanh tra cảnh sát, để bàn việc tiến hành những biện pháp đề phòng cần thiết, rồi họp với George Bogaars, để bảo đảm là Sở đặc vụ đã sẵn sàng đối phó với mọi rắc rối tại bất kỳ khu vực nào. Tôi cũng gặp Stanley Stewart để sắp xếp việc tập họp tất cả các bí thư thường trực lại để nghe báo cáo tóm tắt vào ngày hôm sau.

Razak muốn các nghị viên PAP phải có mặt tại quốc hội vào ngày 9/8 để bỏ phiếu biểu quyết các dự luật. Keng Swee và Eddie nói với Razak rằng không có nghị viên PAP nào đến dự đâu. Quá đau lòng cho chúng tôi khi phải gặp mặt với các lãnh tụ của Hội nghị Đoàn

kết Malaysia mà chúng tôi đang bỏ rơi họ. Chúng tôi đã báo cho 12 nghị viên PAP không phải là Bộ trưởng, nên chưa được biết cái gì cả, rằng họ đừng đi dự họp. Thế rồi tôi đã dàn xếp với Boogars để mã hóa ba bức thư có cùng nội dung gửi đến ba Thủ tướng thuộc khối Thịnh vượng Chung, để báo cho họ biết về chuyện chia tách và lý do tại sao không còn giải pháp nào khác hơn. Bức gửi Úc viết như sau:

“Vào lúc ngài đọc được nội dung bức thư này thì đó cũng là lúc Tunku tuyên bố và tôi cũng đồng ý và đồng thời cùng tuyên bố Singapore trở thành một quốc gia độc lập, có chủ quyền. Nhưng vì sự ủng hộ kiên quyết của ngài dành cho các thực thi dân chủ tại Malaysia, nên tôi và chính phủ của tôi có thể sẽ bị các phương cách gần giống như kiểu của phát xít làm cho tiêu diệt, mặc dù chúng tôi có thể là những người phi cộng sản. Bởi sự ủng hộ tinh thần mà ngài dành cho chúng tôi, nên chúng tôi đã chọn lựa hoặc là rời khỏi Malaysia nhưng vẫn dưới sự che chở của Hiệp ước Phòng thủ Anh– Malaysia hoặc là đối diện với hậu quả, nói theo cách nói của Tunku, là rắc rối chủng tộc và đổ máu, chưa kể hậu quả tất nhiên không nói cũng biết là hoặc các phương thức phát xít sẽ tạm thời giúp kiểm soát được tình hình, hoặc là các rối loạn sẽ đưa tới thắng lợi cho phe cộng sản. Ngài có thể tin tưởng vào tôi và các đồng sự để yên tâm rằng Singapore sẽ vẫn là một quốc gia phi cộng sản chừng nào chúng tôi còn nắm quyền, bất kể chúng tôi phải hy sinh đến đâu. Chúng tôi sẽ luôn luôn muốn cộng tác với nước Úc trong danh dự và hữu nghị. Trớ trêu thay, chính vì sự quan tâm của ngài đối với tôi và các đồng nghiệp tôi, và những gì mà chúng tôi đại diện, một kết quả không may như thế đã xảy ra. Thế nhưng nếu không có sự quan tâm của ngài thì những kết quả tai hại hơn nhiều sẽ xảy đến cho tất cả chúng tôi.”

Các mật mã dùng cho các điện văn trên đều là dựa theo từ điển và lúc nội dung bức thư được giải mã thì lúc đó đã quá 10 giờ sáng ở Singapore rồi.

Cuối cùng, tất cả những gì tôi phải làm là đi ngủ. Điều này thật khó khăn, bởi tôi đang trong tâm trạng lo lắng; tôi có bỏ sót điều quan trọng nào cần phải làm không? Tôi đã không mong tới chuyện gặp mặt những người ủng hộ chúng tôi ở Malaysia, những người sẽ cảm thấy là chúng tôi bỏ rơi họ; chúng tôi đã dấy lên sự hy vọng cho bao người, và họ sẽ nghĩ chúng tôi đã lợi dụng họ để giúp cho Singapore thoát khỏi mớ bòng bong. Và tôi thấy xấu hổ khi đáp lại

sự ủng hộ kiên quyết mà Harold Wilson, Robert Menzies và Keith Holyoake cùng các Bộ trưởng của họ, nhất là Arthur Bottomley, đã dành cho tôi bằng cuộc chia tách này. Trên hết, tôi hy vọng sẽ không có điều gì bất ngờ xảy ra trước 10 giờ sáng ngày mai.