Dần đến lúc Phu nhân Russell trở về: thậm chí ngày chính xác đã được định. Đã định tiếp xúc với bà ngay khi bà trở về, Anne chuẩn bị sớm quay về Kellynch, và bắt đầu tự hỏi việc này sẽ ảnh hưởng đến tinh thần mình ra sao.

Cô và Đại tá Wentworth đang ở trong cùng một ngôi làng, chỉ cách nhau nửa dặm đường; hai người sẽ phải đi lễ ở cùng một nhà thờ, và sẽ có những cuộc giao tiếp giữa hai gia đình. Cô không hề mong muốn những việc này. Nhưng mặt khác, anh dành nhiều thời gian cho Uppercross nên cô nghĩ khi rời Uppercross xem như cô sẽ bỏ lại anh sau lưng mình thay vì tìm đến anh. Về mặt này, cô nghĩ mình được thuận lợi, giống như sự thay đổi bổn phận khi cô giao Mary tội nghiệp lại cho Phu nhân Russell.

Cô ước mong mình tránh gặp mặt hẳn Đại tá Wentworth ở Dinh thự Kellynch: những gian phòng ở đây đã chứng kiến những cuộc gặp gỡ ngày xưa giữa hai người, những kỷ niệm đau buồn sẽ hiện về trước mặt cô. Cô còn ước mong tha thiết hơn rằng Phu nhân Russell và Đại tá Wentworth sẽ không bao giờ gặp nhau ở đâu cả. Hai người trước đây đã không ưa nhau, và gặp gỡ lại bây giờ cũng chẳng ích gì. Còn nếu Phu nhân Russell trông thấy anh và cô bên nhau thì hẳn bà nghĩ anh có quá nhiều chủ động, và cô có quá ít.

Những điểm này làm cô náo nức mong chờ rời khỏi Biệt thự Uppercross, mà cô nghĩ mình đã lưu lại đây đủ lâu. Việc cô chăm sóc Charles con trong hai tháng là kỷ niệm ngọt ngào, nhưng cậu bé đang bình phục từng ngày, và cô không có mục đích gì để lưu lại lâu thêm.

Tuy nhiên, kế hoạch trở về của cô bị thay đổi theo chiều hướng cô không hề tưởng tượng ra. Sau hai ngày liền không ai thấy hình bóng và tiếng nói của Đại tá Wentworth ở Biệt thự Uppercross, anh lại xuất hiện để giải thích tại sao mình đã vắng mặt.

Một người bạn của anh là Đại tá Harville đã tìm ra địa chỉ anh và báo tin mình cùng gia đình sẽ sống ở Lyme trong mùa đông, vì thế mà tình cờ hai người bạn cũ sống xa nhau chỉ hơn ba mươi ki-lô-mét. Từ khi bị một vết thương nặng hai năm trước, sức khoẻ của Đại tá Harville vẫn chưa hồi phục hẳn, vì thế Đại tá Wentworth nôn nóng đi Lyme ngay để thăm bạn, rồi lưu lại trong hai mươi bốn giờ. Bổn phận với bạn đã chu tất, tình bạn được củng cố nồng thắm; bạn anh cảm thấy phấn khởi. Khi anh mô tả vùng Lyme đẹp đẽ, cả nhóm chăm chú lắng nghe, rồi tỏ ý muốn đi tham quan Lyme. Thế là một kế hoạch cho chuyến đi thành hình.

Nhóm người trẻ cảm thấy háo hức đi Lyme, và Đại tá Wentworth muốn đi lần nữa. Đường từ Uppercross cách không đến ba mươi ki-lô-mét; tuy vào Tháng Mười Một nhưng thời tiết không phải là xấu. Riêng Louisa là người phấn khởi nhất trong nhóm. Sau khi đã nhất quyết đi và vui vì được làm theo ý mình, bây giờ cô còn nuôi ý định làm ngược lại ý muốn của bố mẹ cô là dời lại việc này cho đến mùa hè. Thế là nhóm những người trẻ ra đi – Charles, Mary, Anne, Henrietta, Louisa và Đại tá Wentworth.

Kế hoạch đầu tiên là thiếu suy xét vì đi buổi sáng và về buổi tối, mà ông Musgrove không đồng ý vì lo cho các con ngựa của mình không đủ sức. Theo suy xét đúng lý, ngày ngắn đêm dài vào giữa Tháng Mười Một khiến cho không có nhiều thời giờ để tham quan phong cảnh sau khi đã trừ ra bảy tiếng đồng hồ đi và về. Vì thế, đoàn phải ở lại nghỉ đêm, và sẽ về đến nhà trước bữa tối hôm sau. Thế mà phải thay đổi đáng kể trong kế hoạch. Tuy đoàn tụ họp ở Đại Biệt thự sau bữa ăn sáng và lên đường đúng giờ, mãi đến sau bữa trưa hai cỗ xe mới chạy xuống một triền đồi dài để đến Lyme: cỗ xe lớn của ông Musgrove chở bốn cô gái, còn chiếc song mã hai bánh của Charles chở anh cùng Đại tá Wentworth. Hiển nhiên là thời giờ còn lại không đủ để tham quan nhiều trước khi trời sụp tối.

Sau khi đã nhận phòng qua đêm và đặt bữa tối tại một quán trọ, việc kế tiếp không tránh khỏi là tản bộ xuống bờ biển. Ngày này trong năm đã là quá muộn nên Lyme không tạo nhiều thú vui chơi cho khách du lịch. Nhiều quán trọ đóng cửa, đa số khách thuê phòng đã ra đi, chỉ còn lại cư dân địa phương, và do không có gì chiêm ngưỡng ở các toà nhà, các hoạt động của thị trấn và con đường chính hầu như dồn về phía bờ biển; con đường đi bộ về tuyến đê biển Cobb vòng quanh một vịnh nhỏ nên thơ, trong mùa cao điểm tấp nập thuyền và người. Chính Cobb, với những kết cấu cổ và những cải tiến mới cùng hàng vách đá hùng vĩ kéo dài đến phía đông thị trấn, là mục tiêu của đôi mắt khách đường xa; và phải là khách đường xa rất kỳ lạ vốn không trông thấy vẻ mê hoặc của vùng phụ cận Lyme đã khiến cho họ mong được biết nhiều hơn.

Phong cảnh vùng phụ cận, Charmouth, với những ngọn đồi cao và đồng cỏ rộng lớn, và còn nữa: vịnh nước thơ mộng khép kín, bao quanh là vách đá sẫm màu, nơi những mảng đá hạ thấp giữa bờ cát, tạo nên một thắng cảnh quyến rũ để du khách ngắm nhìn dòng thuỷ triều và ngồi trầm tư nhàn nhã. Lại còn ngôi làng tươi vui Up Lyme giữa rừng cây đa dạng, và trên hết là Pinny với những vực thấp phủ màu lục giữa những mỏm đá thơ mộng, nơi các khoảnh rừng và vườn cây ăn quả mọc sum suê, cho thấy nhiều thế hệ đã đi qua kể từ khi một phần vách đá rơi xuống tạo nên một khung cảnh tuyệt vời và dễ thương, còn hơn những quang cảnh tương tự ở vùng Đảo Wright 1. Du khách cần thăm viếng những thắng cảnh này nhiều lần thì mới nhận ra giá trị của Lyme.

Nhóm người trẻ từ Uppercross đi xuống dọc những căn phòng trống vắng và trông u uẩn, rồi đi xuống tiếp, chẳng bao lâu đến bờ biển, chỉ dừng lại một lúc, như tất cả những người dừng lại và ngắm nhìn trong lần đầu tiên trở lại biển. Rồi đoàn đi về hướng Cobb, chính là đích đến theo chỉ dẫn của Đại tá Wentworth: một ngôi nhà nhỏ, gần một cầu tầu cũ mà không ai còn nhớ bao nhiêu tuổi, là nơi gia đình Harville sinh sống. Đại tá Wentworth đi vào để gọi bạn; những người kia tiếp tục bước, rồi anh sẽ đi gặp họ ở Cobb.

Đoàn không hề thấy mệt mỏi khi thưởng ngoạn, và ngay cả Louisa không nhận ra họ đã tách khỏi Đại tá Wentworth một thời gian lâu, vì kịp lúc họ thấy anh đi theo sau cùng ba người khác mà họ đã biết qua mô tả: vợ chồng Đại tá Harville, và một Đại tá tên Benwick, người đang ngụ cùng hai vợ chồng.

Đại tá Benwick có lúc làm hạm phó chiếc Laconia. Sau khi trở về từ Lyme trong chuyến đi trước, Đại tá Wentworth đã kể về anh, ca ngợi anh là người trai trẻ và sĩ quan xuất sắc và luôn được đánh giá cao. Lời ca ngợi làm cho mọi người đều quý trọng Đại tá Benwick, tiếp theo là câu chuyện về đời tư của anh làm cho các cô gái trẻ đặc biệt quan tâm. Anh đã đính ước với em gái của Đại tá Harville, và giờ đang tiếc thương cái chết của cô. Hai người đã chờ đợi trong một, hai năm cho đến khi anh có tài sản và được thăng cấp. Anh đã có tài sản vì được nhiều tiền thưởng cho hạm phó; cuối cùng anh cũng được thăng cấp, nhưng Fanny Harville không còn sống để chứng kiến. Cô qua đời vào mùa hè năm trước trong khi anh đang phục vụ ngoài khơi. Đại tá Wentworth tin rằng khó có người đàn ông nào gắn bó với một phụ nữ như anh Benwick tội nghiệp gắn bó với Fanny Harville, và cũng không ai chịu ảnh hưởng hơn trong hoàn cảnh bi thương như thế. Anh nhìn ra một tâm tư đau khổ nặng nề cộng với cảm nhận mạnh mẽ, thái độ thâm trầm, nghiêm nghị và khép kín; sở thích đọc sách và những thú giải trí trong nhà.

Điểm cuối cùng trong câu chuyện là có vẻ như tình bạn giữa anh và hai vợ chồng Harville càng thêm thắm thiết bởi biến cố kia vốn đáng lẽ đã chấm dứt mọi mối quan hệ, và bây giờ Đại tá Benwick sống hẳn với hai người. Đại tá Harville đã dời đến ngụ trong ngôi nhà hiện tại được nửa năm. Sở thích, sức khoẻ và tài sản của anh, tất cả đều hướng đến cuộc sống giản đơn, bên bờ biển. Vẻ hùng vĩ của khu vực và cuộc sống khép kín ở Lyme trong mùa đông hoàn toàn đáp ứng tinh thần của Đại tá Benwick. Luôn có sự cảm thông và thiện ý to tát dành cho Đại tá Benwick.

Khi ba người đi đến gặp cả nhóm, Anne thầm nghĩ: “Có lẽ anh ấy không đau khổ hơn mình. Không thể tin được rằng anh sẽ khổ mãi. Anh ấy trẻ hơn mình; trẻ hơn về cảm nhận nếu không về tuổi tác; trẻ hơn như là một con người. Anh sẽ vực dậy và sẽ hạnh phúc với một người khác.”

Hai bên gặp nhau và được giới thiệu cho nhau. Đại tá Harville có khổ người cao, nước da sậm, với khuôn mặt mẫn cảm, nhân hậu; dáng đi hơi khập khiễng; do nét khắc khổ và yếu ớt nên trông già hơn Đại tá Wentworth nhiều. Đại tá Benwick lúc nào cũng vẫn trông trẻ hơn hai người kia, và thấp người hơn. Anh có khuôn mặt dễ nhìn, tư thái u uẩn, và ít nói.

Dù không bằng Đại tá Wentworth về cách cư xử, Đại tá Harville vẫn là một quý ông hoàn hảo, không giả tạo, thân thiện, hay giúp người. Cô Harville không thanh lịch bằng chồng, nhưng vô cùng nhạy cảm. Cả hai vợ chồng đều muốn đối xử với đoàn như là những người bạn của mình, vì cả nhóm là bạn của Đại tá Wentworth. Cả hai cũng vô cùng hiếu khách khi khẩn khoản mời cả nhóm đến dùng bữa tối. Cuối cùng, hai người đành phải chấp nhận lời khiếu từ vì bữa tối đã được đặt trước ở quán trọ, nhưng tỏ vẻ phiền hà vì Đại tá Wentworth đã đưa đoàn đến mà không xét đến việc hiển nhiên là dùng bữa tối với gia đình.

Trong mọi việc đều có nhiều tình cảm dành cho Đại tá Wentworth, và sức quyến rũ trong tình hiếu khách quá đặc biệt, không giống như cung cách thông thường mời mọc qua lại, không hề giống những bữa ăn trịnh trọng và phô trương, đến nỗi Anne nghĩ nếu quen thân hơn với những sĩ quan huynh đệ của anh thì hẳn tinh thần cô cũng không khá lên. Cô nghĩ: “Tất cả họ phải là bạn của mình”, và cô phải chống chỏi với xu hướng gây chán nản.

Sau khi rời Cobb, đoàn đi vào nhà cùng với những người bạn mới, và thấy những gian phòng nhỏ đến nỗi chỉ người có nhã ý mời từ con tim mới có thể nghĩ tiếp nhận được nhiều người đến thế. Trong một khoảnh khắc Anne lấy làm ngạc nhiên, rồi cô chìm vào cảm nghĩ hài lòng khi nhìn thấy sự trù tính tài tình và sắp đặt tinh tế của Đại tá Harville, để chuyển biến không gian hạn hẹp thành nơi chốn cư ngụ tốt nhất, để bù đắp cho việc thiếu đồ nội thất, và để bảo vệ các cửa sổ cùng cửa cái chống lại giông bão mùa đông. Sự đa dạng trong việc bài trí các gian phòng – do gia chủ cung cấp những món cần thiết thông dụng trong hoàn cảnh khó khăn thường ngày – tương phản với vài món vật làm bằng gỗ hiếm được gia công tinh vi, thêm vài kỷ vật quý giá từ những vùng đất xa xôi mà Đại tá Harville đă đặt chân đến. Anne vô cùng thích thú, cho rằng tất cả có liên quan đến nghề nghiệp, thành quả lao động, thói quen trong cuộc sống của anh, và cũng liên quan đến hình ảnh thư giãn và hạnh phúc gia đình, tạo cho cô cảm nghĩ hài lòng.

Đại tá Harville không phải là người mê đọc sách, nhưng anh đã xoay sở xếp đặt rất tài tình, tạo ra những giá sách xinh xắn để chứa bộ sưu tập những quyển sách được đóng bìa cẩn thận, là tài sản của Đại tá Benwick. Anh đi đứng khó khăn nên không vận động được nhiều, nhưng đầu óc và sáng kiến của anh vẫn làm cho anh bận rộn thường xuyên trong ngôi nhà. Anh vẽ kiểu, anh đánh vécni, anh tạo ra đồ mộc, anh dán các bộ phận với nhau; anh làm đồ chơi cho trẻ em; anh chế tác và cải thiện những món nữ công may vá; và khi đã xong các việc khác anh ngồi làm việc với tấm lưới đánh cá rộng ở một góc phòng.

Anne nghĩ mình đã để lại sau lưng niềm hạnh phúc lớn lao khi đoàn của cô rời khỏi ngôi nhà. Còn Loiusa, lúc này đang cất bước, cất tiếng thán phục và thích thú về tố chất sĩ quan hải quân: tình thân ái, tình huynh đệ chi binh, tính cởi mở, tính ngay thẳng. Cô tin chắc rằng lính hải quân có chân giá trị và tâm tình nồng thắm hơn là bất cứ đàn ông nào khác ở Anh quốc, rằng họ biết cách sống, rằng chỉ có họ là đáng được ngưỡng mộ và yêu mến.

Mọi người trở vào để thay trang phục và dùng bữa tối. Kế hoạch đã được sắp đặt hoàn hảo đến nỗi không có gì bị bỏ sót, cho dù những nhận xét “hoàn toàn không đúng mùa”, “không có đường lớn ở Lyme” và “vắng người làm quen” khiến cho chủ nhân quán trọ phải cất nhiều lời tạ lỗi.

Đến lúc này, Anne cảm thấy kề cận với Đại tá Wentworth thì tâm tư mình càng rắn rỏi hơn là cô đã tưởng tượng lúc đầu. Cô thấy việc ngồi chung bàn ăn với anh bây giờ và trao đổi về những chuyện xã giao thông thường không gây ảnh hưởng gì lên tâm trí cô cả.

Đêm quá tối khiến các cô thấy chỉ nên tụ họp với nhau lại sáng hôm sau, nhưng Đại tá Harville hứa sẽ đến thăm đoàn vào buổi tối. Anh đến và còn dẫn thêm người bạn, là việc các cô không mong đợi. Ai nấy vẫn nghĩ Đại tá Benwick có vẻ lạc lõng giữa nhiều người mới gặp. Tuy nhiên, anh vẫn đến, tuy có vẻ như tố chất của anh không hợp với cách cười đùa của nhóm.

Trong khi Wentworth và Harville dẫn đầu câu chuyện ở một bên của gian phòng, nhắc đến những ngày cũ, kể thêm những giai thoại làm cho mọi người lắng nghe và thích thú, thì Anne ngồi gần Đại tá Benwick ở bên kia, và sự thôi thúc tự nhiên bắt buộc cô phải làm quen với anh. Anh có tính rụt rè, có phần lơ đãng, nhưng chẳng bao lâu cử chỉ duyên dáng và tư thái lịch sự của cô tạo ảnh hưởng, và anh vượt qua rào cản ban đầu. Hiển nhiên anh là một người trai trẻ có thú đọc sách, dù chủ yếu đọc thi ca. Ngoài việc dẫn dụ anh bàn về nhiều đề tài – việc mà những người bạn của anh có lẽ không quan tâm – cô còn mong mình hữu ích đối với anh khi nói đến bổn phận và lợi điểm trong việc vượt qua nỗi đau. Đến đây thì cuộc chuyện trò đã trở nên tự nhiên. Đấy là vì, tuy rằng rụt rè, có vẻ như anh không giữ kẽ, mà thay vào đấy đã cảm thấy vui khi thoát ra khỏi những gò bó thường nhật. Anh nói về thi ca và về sự phong phú của thời đại; anh vắn tắt so sánh các nhà thơ hàng đầu, cố phân tích Marmion 2 hay The Lady of the Lake 3 là có giá trị hơn. Anh thảo luận việc đánh giá Giaour và The Bride of Abydos 4, và còn nói phải phát âm “Giaour” như thế nào. Anh cho thấy sự thông hiểu sâu sắc mọi bài ngâm dịu dàng của một nhà thơ, và mọi mô tả đầu ấn tượng về nỗi đau vô vọng của một nhà thơ khác. Anh ngâm nga với cảm xúc rung động những vần thơ gợi trí tưởng tượng về một con tim đổ vỡ hoặc một tâm hồn tan nát đau khổ, với dáng vẻ như thể anh mong sự đồng cảm. Cô nêu lên ước mong anh không nên chỉ đọc mãi thi ca, nói rằng điều không may của thi ca là ít khi được thưởng thức trong thảnh thơi đối với người biết thưởng thức, và rằng cảm xúc mạnh mẽ để đánh giá thi ca lại là những cảm xúc cần phải được kiềm chế.

Anh không có vẻ bị xúc phạm, mà lấy làm vui vẻ về việc ám chỉ đến hoàn cảnh của mình. Cô càng thêm mạnh dạn để tiếp tục, và bản thân cô cảm nhận một tinh thần chín chắn, thế nên cô đề nghị mỗi ngày anh nên đọc thêm văn xuôi. Khi được hỏi cụ thể, cô đề cập đến tác phẩm của những tác giả thuộc trường phái luân lý, những tuyển tập các bức thư hay nhất, những hồi ký của các nhân vật đáng kính và chịu đau khổ. Các ý tưởng bất chợt hiện ra trong trí cô có tính toán để khơi dậy và củng cố tinh thần anh qua những quy tắc cao cả nhất, và những ví dụ mạnh mẽ nhất về sự chịu đựng trong đạo đức và tôn giáo.

Đại tá Benwick chăm chú lắng nghe, có vẻ cảm kích về sự quan tâm của cô. Cho dù anh lắc đầu và thở dài, nói mình ít tin tưởng những loạt sách như thế sẽ giúp giảm nỗi đau, anh vẫn ghi chú tựa đề các tác phẩm cô giới thiệu, và hứa sẽ tìm đọc.

Khi buổi họp mặt kết thúc, Anne chẳng đặng đừng mà thấy thích thú về ý tưởng, cô đi đến Lyme để rao giảng tính kiên nhẫn và chấp nhận cho một anh trai trẻ mà cô chỉ mới gặp lần đầu. Khi suy nghĩ nghiêm túc, cô chẳng đặng đừng mà thấy e sợ rằng, giống như những nhà luận lý và rao giảng khác, cô đã trở nên hùng hồn về một điểm mà chính cách hành xử của mình còn phải chịu phê phán.

——————————–

1 Đảo Wright: đảo lớn nhất ngoài khơi nước Anh, ven bờ phía nam.

2 Marmion: bài thơ có anh hùng tính của Ngài Walter Scott (1771 – 1832), viết về trận chiến Đồng Flodden(1513), được xuất bản năm 1808.

3 The Lake of the Lady: trường thi của Ngài Walter Scott (1771-1832), được xuất bản năm 1810, thuật câu chuyện ba người đàn ông cùng muốn chiếm trái tim một phụ nữ, từ đấy lôi kéo những người khác can dự và dẫn đến chiến tranh.

4 Giaour và The Bride of Abydos: hai thi phẩm thuộc trường phái lãng mạn của Nam tước George Gordon Byron(1788-1824), đều được xuất bản năm 1813.