Khỉ mới một ngày trôi quá kể từ khi Anne chuyện trò với chị Smith, nhưng một mối quan tâm sâu sắc hơn đã nảy sinh. Bây giờ cô không còn cảm động vì tư cách của anh Elliot nữa, ngoại trừ ảnh hưởng theo một khía cạnh – vốn là điều đương nhiên vào sáng hôm sau – vẫn còn chờ chuyến thăm viếng Phố Rivers để giải thích. Cô đã hứa đến chơi với gia đình Musgrove từ bữa ăn sáng đến bữa ăn tối. Tấm lòng chung thủy của cô vẫn chỉ là điều hứa hẹn, còn tính cách anh Elliot, giống như cái đầu của Hoàng hậu Scheherazade 1, được phép sống thêm một ngày.

Tuy nhiên, cô không thể đến đúng giờ hẹn. Thời tiết không thuận tiện, cô than thở về cơn mưa và nghĩ do lỗi về mình nhiều hơn, trước khi cô có thể cố đi. Khi đến White Hart và tìm đến đúng gian phòng, cô thấy mình hoặc là đến nhầm giờ giấc hoặc không phải là người đến đầu tiên. Những người đến trước gồm có bà Musgrove đang trò chuyện với bà Croft, và Đại tá Harville với Đại tá Wentworth. Cô lập tức nghe rằng Mary và Henrietta vì không đủ kiên nhẫn chờ đợi đã đi ra ngoài nhưng sẽ trở lại nhanh, và bà Musgrove được yêu cầu bắt buộc phải giữ cô ngồi đấy cho đến khi hai cô kia trở lại. Vì thế cô phải ưng thuận mà ngồi xuống, bề ngoài ra vẻ trầm tĩnh và cảm thấy rơi vào mọi giao động mà cô chỉ mới trải qua một tí trước buổi sáng. Không có trì hoãn, không mất thời giờ. Cô đắm chìm lập tức vào hạnh phúc trong đau khổ, hoặc đau khổ trong hạnh phúc.

Hai phút sau khi cô bước vào, Đại tá Wentworth nói:

– Harville ạ, bây giờ ta sẽ viết lá thư ta đã bàn bạc, nếu anh cho tôi giấy bút.

Giấy bút được đưa ra trên một chiếc bàn khác. Anh bước đến, ngồi gần như quay lưng lại với tất cả, rồi chăm chú viết.

Bà Musgrove đang kể cho bà Croft nghe câu chuyện hứa hôn của cô con gái lớn, qua giọng nói gây phiền hà vì ai cũng nghe rõ trong khi bà giả vờ thì thầm. Anne cảm thấy mình không hợp với câu chuyện, nhưng vì Đại tá Harville có vẻ suy tư và không muốn trò chuyện, cô không thể tránh nghe những chi tiết khó chịu, như là “làm thế nào ông Musgrove và em tôi Hayter đã gặp gỡ nhiều lần để bàn bạc chuyện này; ngày nọ em tôi Hayter đã nói gì; kế tiếp ông Musgrove đã đề nghị gì; chuyện gì xảy cho em tôi Hayter; bọn trẻ đã mong ước gì; tôi không bao giờ ưng thuận điều tôi nói ra ban đầu, nhưng sau đấy tôi được thuyết phục mà nghĩ là đúng lý,” thêm nhiều lời lẽ trong cách thức trò chuyện cởi mở: những chi tiết vốn chỉ đáng quan tâm với người trong cuộc, cho dù với lợi điểm của khiếu thẩm mỹ và tính tao nhã mà bà Musgrove không đạt được. Bà Croft vui vẻ lắng nghe, và mỗi khi cất tiếng bà đều tỏ ra có tình cảm. Anne hy vọng các quý ông quá bận bịu nên không nghe được.

Với giọng thì thầm nhưng mạnh mẽ, bà Musgrove nói:

– Bà ạ, thế là mọi việc đều được xem xét, tuy chúng tôi muốn khác đi nhưng tựu chung chúng tôi nghĩ không nên kéo dài thêm nữa, vì Charles Hayter nôn nóng còn Henrietta cũng gần như thế, vậy là chúng tôi nghĩ hai đứa nên cưới nhau ngay và xoay sở theo cách tốt nhất như những người khác đã đi trước. Tôi nói dù sao chăng nữa cũng còn tốt hơn là hứa hôn trong thời gian dài.

Bà Croft nói:

– Đấy chính là điều tôi công nhận. Tôi mong bọn trẻ ngày nay ổn định nhanh chóng với khoản thu nhập thấp và cũng nhau vượt qua một ít khó khăn, hơn là hứa hôn lâu. Tôi luôn nghĩ rằng không có sự hỗ tương-

Bà Musgrove ngắt ngang:

– Ồ! Bà Croft thân yêu, đối với bọn trẻ thì không có gì làm tôi ghét cay ghét đắng như là hứa hôn kéo dài. Đấy là điều tôi luôn phản đối khi bảo ban các con tôi. Tôi thường nói, tốt nhất cho bọn trẻ là hứa hôn nếu chắc chắn có thể kết hôn trong sáu tháng, thậm chí mười hai tháng, nhưng việc hứa hôn lâu-

Bà Croft đáp:

– Vâng, thưa bà, hoặc là việc hứa hôn không chắc chắn, hứa hôn kéo dài lâu. Bắt đầu mà không biết lúc ấy có phương tiện kết hôn hay không, thì tôi nghĩ rất là khinh suất và thiếu chín chắn, mà bậc cha mẹ nên ngăn chặn nếu có thể được.

Đến đây, Anne thấy một mối quan tâm bất ngờ. Cô nghĩ chuyện này ứng vào trường hợp của mình, cảm thấy rùng mình lo lắng. Theo bản năng, đôi mắt cô liếc qua chiếc bàn đặt ở xa, cùng lúc câu bút của Đại tá Wentworth ngừng chuyển động; anh ngẩng đầu, dừng lại, nghe ngóng, trong khoảnh khắc kế tiếp liếc nhanh về phía cô với ý thức.

Hai phụ nữ tiếp tục chuyện trò, thôi thúc lần nữa những sự thật đã được công nhận, củng cố thêm bằng những ví dụ mà hai bà đã thấy, về hậu quả xấu nếu làm ngược lại, nhưng Anne không nghe rõ; trong tai cô chỉ là tiếng ù ù của những ngôn từ; đầu óc cô hoang mang.

Đại tá Harville thật ra đã không nghe gì cả, bây giờ rời chỗ ngồi, bước đến cửa sổ. Anne lơ đãng nhìn anh rồi dần dà mới nhận ra là anh tỏ ý bảo cô đến bên mình: anh mỉm cười, khẽ lắc đầu, như muốn nói “Đến đây, tôi có chuyện muốn kể.” Thái độ chân thật, hiền hòa và giản đơn cho thấy tình cảm của một người bạn lâu năm chứ không phải mới quen biết, và cũng cho thấy lời mời tha thiết. Cô đứng dậy, bước đến bên anh. Cửa sổ nơi anh đứng ở đầu cuối gian phòng nơi hai phụ nữ đang ngồi, tuy gần chiếc bàn của Đại tá Wentworth nhưng không gần lắm. Khi cô đến gần, nét mặt Đại tá Harville lại nghiêm nghị, có vẻ suy tư theo tính cách tự nhiên của anh.

Đại tá Harville mở ra một chiếc hộp anh đang cầm trên tay, cho thấy một bức họa nhỏ, và nói:

– Xem này, cô biết ai đây không?

– Biết chứ: Đại tá Benwwick.

– Đúng, và cô có thể đoán bức họa dành cho ai. Nhưng (hạ thấp giọng), không phải dành cho cô ấy. Cô Elliot à, cô còn nhớ khi chúng ta đi dạo với nhau và than thở cho anh ấy? Lúc đó tôi không nghĩ ngợi nhiều – nhưng không hề gì. Bức họa này được vẽ ở Cape. Anh ấy gặp một họa sĩ người Đức trẻ, tài tình ở Cape, và để làm trọn lời hứa với cô em gái tội nghiệp của tôi, anh đã ngồi để được vẽ rồi mang bức họa về cho cô ấy, và bây giờ tôi mang đi đóng khung cho người khác! Đấy là nhiệm vụ được giao cho tôi! Nhưng có ai khác để nhờ vả được? Tôi hy vọng mình có thể giúp anh ấy. Tôi không tiếc nếu nhờ đến người khác. Anh ấy sẽ lo việc này (nhìn qua Đại tá Wentworth), anh ấy đang biên thư.

Đôi môi run run, anh thêm:

– Tội nghiệp Fanny! Cô ấy hẳn đã không quên anh ta nhanh đến thế!

– Vâng, tôi dễ dàng tin điều này.

– Bản chất theo tự nhiên của cô ấy không phải là quên nhanh chóng. Cô ấy yêu anh ta sâu đậm.

– Đấy không phải là bản chất theo tự nhiên của bất kỳ phụ nữ nào đã yêu thật sự.

Đại tá Harville mỉm cười, như muốn hỏi: “Cô nói thay mặt cho giới phụ nữ của cô đấy à?”

Cô cũng mỉm cười, trả lời câu hỏi:

– Vâng. Phụ nữ chúng tôi chắc chắn sẽ không quên các anh khi nào mà các anh không quên chúng tôi. Có lẽ đấy là số phận chứ không phải là phẩm chất của chúng tôi. Chúng tôi không tự chủ cho mình được. Chúng tôi sống ở nhà, tĩnh lặng, gò bó, và lệ thuộc vào tình cảm của mình. Thanh niên các anh bắt buộc phải nỗ lực. Các anh luôn có một nghề, những mục tiêu muốn theo đuổi, những công việc làm ăn nào đấy nhằm nhanh chóng mang các anh trở về với thực tại, và cũng có việc bận rộn và thay đổi nhằm giảm nhẹ những ấn tượng.

– Dù cô cho rằng thế gian luôn gây ra những điều ấy cho đàn ông (mà tôi không cho như thế), điều này không áp dụng cho Benwick. Anh ấy không bắt buộc phải nỗ lực. Hòa bình đã đưa anh ấy trở về đất liền đúng lúc, và từ lúc đó anh vẫn sống với chúng tôi, dưới mái gia đình nhỏ bé của chúng tôi.

Anne nói:

– Đúng, đúng thật, tôi đã không nghĩ ra, nhưng bây giờ chúng ta sẽ nói gì, hở Đại tá Harville? Nếu thay đổi không xuất phát từ những tình huống bên ngoài thì phải là từ nội tại. Đấy hẳn là bản chất, bản chất theo tự nhiên của đàn ông, vốn đã tạo ra hoàn cảnh cho Đại tá Benwick.

– Không, không, không phải là bản chất theo tự nhiên của đàn ông. Tôi không cho rằng bản chất đàn ông kém bản chất phụ nữ ở chỗ thiếu chung thủy, thường quên người mình đang yêu hoặc đã yêu. Mà tôi tin điều ngược lại. Tôi tin nơi sự tương đồng thực sự giữa thể chất và tinh thần của chúng ta; tôi tin rằng nếu thể chất chúng ta mạnh thì tinh thần cũng mạnh, có năng lực chịu đựng những khó khăn gian khổ nhất và vượt qua sóng gió mạnh mẽ nhất.

Anne đáp:

– Tinh thần các anh có thể mạnh, nhưng cũng với sự tương đồng về tinh thần, cho phép tôi nhận định là tinh thần phụ nữ chúng tôi mềm mỏng hơn. Đàn ông mạnh hơn phụ nữ nhưng không sống lâu bằng, và đấy chính là điểm giải thích ý tưởng của tôi về bản chất con người khi yêu. Không, sẽ không quá khó đối với các anh nếu thực tế khác đi. Đúng là các anh phải chống chọi với những khó khăn, mất mát và bất lợi. Các anh luôn phải làm việc tận lực, phơi mình trước mọi rủi ro và nhọc nhằn. Gia đình, đất nước, người thân yêu đều ở xa. Thời gian, sức khỏe, cuộc sống đều không phải dành riêng cho các anh. Quả là khổ (giọng run run) nếu lại cộng thêm tình cảm phụ nữ vào những điều ấy.

– Chúng ta sẽ không bao giờ đạt đồng thuận ở điểm này.

Đại tá Harville bị ngắt lời vì một tiếng động nhẹ khiến cho hai người chú ý đến Đại tá Wentworth vốn. Tiếng động không gì hơn là do cây bút của anh xuống sàn, nhưng Anne ngạc nhiên thấy anh ở gần bên mình hơn là cô đã nghĩ. Cô cũng ngờ rằng cây bút rơi là do anh lắng nghe hai người, nhưng cô không nghĩ anh có thể bị bắt gặp.

Đại tá Harville hỏi:

– Anh viết xong lá thư chưa?

– Chưa, còn vài dòng. Tôi sẽ xong trong năm phút nữa.

– Không nên vội vì tôi. Khi anh sẵn sàng thì tôi cũng sẵn sàng. Tôi đang thả neo chắc chắn ở đây (mỉm cười với Anne), có hậu cần đầy đủ, không thiếu gì. Không vội vàng chờ tín hiệu. Này, cô Elliot à (hạ thấp giọng), như tôi đã nói ta sẽ không bao giờ đồng thuận, tôi nghĩ là ở điểm này. Có lẽ không đồng thuận giữa đàn ông và phụ nữ. Nhưng theo những gì tôi thấy thì tất cả lịch sử đi ngược với cô – tất cả các mẩu truyện, thi ca và văn xuôi. Nếu có trí nhớ tốt như Benwick thì tôi có thể nêu ra ngay năm mươi câu trích dẫn để biện minh cho luận cứ của tôi, và trong đời mình, những quyển sách tôi đọc đều nói về tính thiếu nhất quán của phụ nữ. Nhiều bài hát và nhiều câu ngạn ngữ nói về tính thiếu chung thủy của phụ nữ. Nhưng có lẽ cô sẽ biện luận rằng tất cả bài hát và ngạn ngữ này đều do đàn ông viết ra.

– Có lẽ tôi sẽ nói thế. Vâng, vâng, xin anh vui lòng đừng trích dẫn những ví dụ trong sách. Đàn ông được lợi điểm hơn so với phụ nữ khi kể lại câu chuyện của mình. Nền giáo dục phần lớn là dành cho đàn ông; cây bút nằm trong tay đàn ông. Tôi thấy sách không minh chứng được gì cả.

– Nhưng làm thế nào chúng ta minh chứng được điều gì?

– Chúng ta sẽ không bao giờ minh chứng được. Chúng ta không bao giờ mong minh chứng được gì cho khía cạnh ấy. Đấy là sự khác biệt giữa những ý kiến vốn không chấp nhận chứng cứ. Có lẽ mỗi người trong chúng ta bắt đầu với một ít thiên kiến đối với giới bên kia, và dựa trên thiên kiến ấy mà tạo dựng mọi tình huống thuận lợi cho mình như đã xảy ra trong nhóm của mình. Nhiều tình huống (có lẽ chính những trường hợp làm tôi chú ý nhất) được nêu lên mà không đủ tin cậy, hoặc không nói ra được điều phải nói.

Với cảm xúc mạnh, Đại tá Harville thốt lên:

– À há! Ước gì tôi có thể nói cho cô hiểu người đàn ông đau khổ như thế nào khi chia tay vợ con, đôi mắt theo con tầu đưa vợ con về cho đến khi con tầu khuất bóng, rồi quay đi mà nhủ thầm “Có Trời mới biết liệu chúng ta sẽ gặp lại nhau hay không!” Và rồi, ước gì tôi giúp cô thấu hiểu tâm tư anh ta bừng sáng như thế nào khi trở về nhà mong muốn gặp lại vợ con, có lẽ sau mười hai tháng vắng mặt, và khi về đến căn cứ anh ta dự trù bao lâu nữa mới đón được vợ con đến, giả vờ tự lừa dối mình mà nói “Vào ngày ấy họ mới đến được” nhưng cùng lúc mong vợ con đến sớm hơn nửa ngày, mong được thấy họ cuối cùng đã đến, như thể Ơn Trên chắp cho họ đôi cánh để càng đến sớm hơn nhiều tiếng đồng hồ! Ước gì tôi có thể giãi bày với cô tất cả điều này, tất cả những gì mà người đàn ông có thể chịu đựng và thực hiện, và những vinh quang phải tạo ra, để làm giầu cuộc sống anh ta! Cô biết đấy, tôi chỉ nói về những người có con tim!

Anh đưa tay nén con tim mình với đầy xúc cảm.

Anne hồ hởi nói:

– Tôi muốn tỏ ra công tâm với tất cả cảm nhận của anh và của những người như anh. Lạy Trời cho tôi đừng đánh giá thấp tình cảm nồng nàn và chân thật của bất cứ ai! Nếu hàm hồ cho rằng chỉ phụ nữ mới có tình cảm và sự chung thủy thì tôi đáng bị khinh thường. Không đâu, tôi tin đàn ông các anh có khả năng làm mọi việc lớn lao và tốt đẹp trong cuộc sống hôn nhân. Tôi tin các anh đủ sức cho những nỗ lực quan trọng và cho những chịu đựng trong gia đình, ngày nào mà – nếu tôi được phép diễn tả như thế này – ngày nào mà các anh còn có mục đích. Ý tôi nói là ngày nào mà người phụ nữ các anh yêu còn sống, và sống vì các anh. Tất cả đặc ân mà tôi cầu xin cho phái nữ mình (không phải đáng ganh tị lắm, nên anh không cần khát khao) là được yêu thương bền lâu, khi mà sự hiện hữu cuộc đời hoặc hy vọng đã tan biến.

Cô không thể nói gì thêm: con tim cô đã đầy ứ, hơi thở bị nghẹn lại.

Đại tá Harville đặt bàn tay lên cánh tay cô, nói một cách quý mến:

– Cô có tâm hồn cao quý. Tôi không tranh cãi với cô. Và khi tôi nghĩ đến Benwick thì cổ họng tôi thắt lại.

Những người khác kêu đến hai người. Bà Croft chuẩn bị ra về, nói:

– Này, Frederick; chị nghĩ em và chị phải chia tay nhau. Chị trở về nhà, còn em có việc với bạn em. Tối nay tất cả chúng ta sẽ gặp lại (quay sang Anne) trong buổi họp mặt ở nhà cô. Hôm qua chúng tôi nhận được thiệp mời của chị cô, và tôi nghĩ Frederick cũng nhận được một thiệp tuy tôi không trông thấy. Frederick à, cũng như những người khác, em sẽ không bận bịu gì, phải không?

Đại tá Wentworth đang vội vã gấp lại phong thư, hoặc không thể hoặc không muốn trả lời đầy đủ. Anh nói:

– Vâng, đúng thế. Chúng ta chia tay ở đây, nhưng Harville và em sẽ đi sau chị, tức là Harville à, khi anh sẵn sàng thì nửa phút sau tôi cũng sẵn sàng. Tôi biết anh sẽ thấy mừng mà xong công việc. Tôi sẽ xong trong nửa phút.

Bà Croft từ giã.

Sau khi nhanh chóng dán phong bì, Đại tá Wentworth đã sẵn sàng, thậm chí với vẻ vội vã, nôn nóng muốn đi ngay. Anne không biết phải hiểu ra sao. Đại ta Harville nói “Chào cô! Xin Ơn Trên ban phước cho cô!”, nhưng Đại tá Wentworth không nói lời nào, không nhìn đến cô! Anh bước ra khỏi phòng mà không nhìn cô!

Tuy nhiên, khi cô vừa bước đến gần chiếc bàn nơi anh đã ngồi biết, thì có tiếng bước chân người; cánh cửa mở ra, đấy chính là anh. Anh cất tiếng xin lỗi, chỉ vì anh bỏ quên đôi găng tay, rồi bước đến bàn viết, rút ra một lá thư dưới những tờ giấy ngổn ngang, đặt trước mặt Anne với ánh mắt cầu khẩn. Rồi anh vội vã nhặt đôi găng tay, lại đi ra ngoài trước khi bà Musgrove nhận ra anh làm gì: hành động chớp nhoáng!

Sự thay đổi sâu xa trong Anne khó diễn tả thành lời. Lá thư, với tên người nhận khó đọc, được viết cho “Cô A.E”, hiển nhiên cũng là lá thư mà anh đã vội vã gấp lại. Trong khi giả vờ viết cho Đại ta Benwick, anh đã viết cho cô! Tất cả những gì thế gian này có thể làm cho cô tùy thuộc vào nội dung của lá thư ấy. Điều gì cũng là có thể; bất cứ điều gì cũng bị thách thức hơn là nỗi kinh ngạc. Bà Musgrove sắp xếp ít công việc ở trước bàn của bà. Cô tin bà sẽ không làm phiền đến mình, rồi buông mình xuống chiếc ghế mà anh đã ngồi lúc trước để viết thư. Đôi mắt cô nuốt lấy những dòng sau:

Anh không thể nào giữ im lặng được nữa. Anh muốn nói với em theo cách thức trong tầm tay anh. Em đã làm tâm hồn anh tan nát. Anh nửa đau khổ, nửa hy vọng. Đừng nói với anh rằng anh đã quá muộn, rằng những tình cảm quý giá kia đã mất đi vĩnh viễn. Anh lại muốn dâng hiến mình cho em với con tim dành cho em trọn vẹn hơn là khi em làm nó tan vỡ, tám năm rưỡi trước. Đừng cho rằng đàn ông chóng quên hơn phụ nữ, rằng tình yêu của đàn ông sớm phai nhạt. Anh không yêu ai ngoài em. Anh đã có thể thiếu công tâm, anh đã có thể yếu đuối, phẫn uất, nhưng không bao giờ thiếu chung thủy. Chỉ có em mới khiến cho anh đi đến Bath. Chỉ vì em mà anh đã suy nghĩ và đặt kế hoạch. Em không thấy thế hay sao? Lẽ nào em không hiểu những ước vọng của anh? Nếu nhận biết được tình cảm của em thì anh đã không chờ đợi trong mười ngày qua, vì anh nghĩ em đã thấu hiểu tình cảm của anh. Anh khó mà viết được. Mỗi lúc anh đều nghe điều gì đấy khiến cho anh bị choáng ngợp. Em hạ thấp giọng, nhưng anh có thể nhận ra tinh thần ngôn từ của em khi tinh thần ấy bị mất hút giữa những người khác. Em là người quá tốt, quá xuất sắc! Đúng thật là em đã công tâm với đàn ông bọn anh. Đúng thật là em đã tin rằng đàn ông có tình cảm chân thật và thủy chung. Hãy tin rằng tình cảm ấy là nồng nàn, chung thủy nhất, nơi con người của F.W.

Anh sẽ đi mà không chắc chắn về số phận mình; nhưng ở nơi này hoặc nơi khác anh sẽ trở về, hoặc đi theo em, ngay khi có thể được. Chỉ một câu nói, một ánh mắt, cũng đủ để quyết định liệu anh có nên đến nhà bố em tối hôm nay, hoặc là chẳng bao giờ đến nữa.

Không thể nào tĩnh tâm lại nhanh chóng với một lá thư như thế. Nửa tiếng đồng hồ một mình suy ngẫm có thể giúp cho cô ổn định tinh thần, nhưng bây giờ chỉ có mười phút trôi qua kể từ khi anh bước vào, và trong khung cảnh này cô khó mà tĩnh tâm được. Thay vào đấy, mỗi thời khắc đều mang đến giao động mới. Đấy là niềm hạnh phúc ngập tràn. Và trước khi cô vượt qua đợt xúc cảm ban đầu thì Charles, Mary và Henrietta cùng bước vào.

Cần thiết phải cố gắng giữ tư thái thường ngày, nhưng sau một lúc cô không giữ được nữa. Cô không nghe ra ai nói những gì, nên phải xin kiếu. Lúc này mọi người thấy cô trông như đau yếu nặng, cảm thấy bị sốc và tỏ ra quan ngại, nhưng không làm được việc gì cả nếu cô không cho ý kiến. Tình thế thật rầy rà. Mọi người chỉ cần đi ra ngoài và để cho cô yên tĩnh một mình thì cô hẳn sẽ ổn; nhưng tất cả cứ đứng chung quanh cô thì thật là phiền phức. Trong nỗi tuyệt vọng, cô biết mình sẽ trở về nhà.

Bà Musgrove kêu lên:

– Tất nhiên rồi cô à, về nhà ngay đi và bảo trọng để giữ sức khỏe cho tối nay. Ước gì Sarah có ở đây để chăm sóc cô, nhưng tôi còn không chăm sóc được tôi nữa là. Này Charles, bấm chuông gọi xe. Cô ấy không nên đi bộ.

Nhưng cỗ xe không thể nào giúp được. Còn tệ hơn nữa! Cô không chịu được với ý nghĩ bị mất cơ hội nói lên hai tiếng với Đại tá Wentworth khi cô thầm lặng, một mình đi lên thị trấn (mà cô tin chắc sẽ gặp được anh). Cô cương quyết từ chối cỗ xe. Vì bà Musgrove chỉ nghĩ đến một loại đau yếu, chỉ đến khi nỗi lo lắng của bà được xoa dịu, rằng trong trường hợp này cô không bị té ngã, rằng lúc gần đây Anne không hề trượt chân và dập đầu, rằng bà được hoàn toàn thuyết phục không có vụ té ngã, thì bà mới chịu vui vẻ từ giã cô và mong cô khỏe lại vào buổi tối.

Anne cố gắng bỏ qua mọi cẩn trọng mà nói:

– Bà ạ, tôi e đã chưa được thông hiểu. Xin bà nhắc với các anh là tối hôm nay chúng tôi mong được đón tiếp cả đoàn. Tôi e đã có nhầm lẫn, nên tôi nhờ bà xác nhận với Đại tá Harville và Đại tá Wentworth rằng chúng tôi hy vọng sẽ gặp cả hai anh.

– Tôi tin là đã có thông hiểu. Đại tá Harville chỉ có một ý nghĩ là tham dự.

– Thật thế à? Nhưng tôi đã e sợ, và bây giờ tôi phải xin lỗi. Xin bà hứa sẽ nhắc lại cho hai anh, nhé? Tôi nghĩ sáng nay bà sẽ gặp lại hai anh. Xin bà hứa với tôi.

– Nếu cô muốn thế, thì tôi xin hứa. Này Charles, nếu con gặp Đại tá Harville bất kỳ nơi nào thì chuyển lời nhắn của cô Anne. Nhưng cô ạ, cô không cần lo. Đại tá Harville đã có ý định tham dự, tôi có thể nói thay anh ấy như thế; còn Đại tá Wentworth cũng vậy, tôi dám nói chắc.

Anne không làm gì khác hơn được, nhưng con tim cô tiên đoán một sự bất hạnh nào đấy sẽ gây hại đến hạnh phúc của mình. Tuy nhiên, chuyện này không thể kéo dài lâu. Cho dù anh không đến Khu phố Camden, cô vẫn có thể nhờ Đại tá Harville nhắn một câu mà qua đó anh hiểu được ý cô. Lại thêm một khoảnh khắc lo âu xảy đến. Vì nỗi quan ngại và lòng tử tế đối với cô mà Charles muốn đưa cô về nhà; không gì ngăn cản anh được. Việc này gần như là có ác ý. Nhưng cô không thể tỏ ra vô ơn mãi; anh đã hy sinh cái hẹn ở hiệu sửa súng để giúp đỡ cô. Thế là cô lên đường cùng anh, với cảm nhận biết ơn lộ ra ngoài mặt.

Hai người đang đên trên Phố Union thì có tiếng bước chân gấp rút phía sau, một âm thanh quen thuộc, rồi cô nhận ra Đại tá Wentworth. Anh tiến đến gần hai người nhưng không nói gì cả, như thể anh lưỡng lự giữa việc gia nhập hai người hay đi tiếp một mình, nên anh chỉ nhìn cô. Anne có thể giữ bình tĩnh mà đáp nhận ánh mắt anh – ánh mắt không cho thấy lòng căm ghét. Đôi má lúc trước nhợt nhạt giờ đã ửng hồng, và những lưỡng lự trong khoảnh khắc giờ đã được quyết định. Anh bước đi bên cô.

Chợt nhớ ra một việc, Charles nói:

– Đại tá Wentworth, anh đi đường nào? Chỉ đi theo Phố Gay hay xa hơn lên thị trấn?

Tỏ ra ngạc nhiên, Đại tá Wentworth đáp:

– Tôi không chắc.

– Anh có đi đến Betmont không? Có đi đến gần Khu phố Camden không? Bởi vì, nếu thế, tôi không ngại gì mà nhờ anh thế chỗ tôi, để cho Anne mượn cánh tay anh cho đến cửa nhà bố cô ấy.

Không thế nào có lời phản đối. Chỉ có sự sốt sắng đúng cách, sự ưng thuận chiều lòng mà mọi người có thể nhìn thấy, những nụ cười ngự trị và những tâm tư nhảy múa trong niềm vui sướng riêng tư. Trong nửa phút, Charles lại quay về phía cuối phố Union, và hai người bước bên nhau. Rồi hai người bắt đầu ngôn từ trao đổi để chọn con đường cho một buổi đi dạo tương đối an bình và xa lánh đám đông, nơi cuộc đối thoại làm cho thời khắc này trở thành một ân phúc, và chuẩn bị cho sự trường tồn mà những suy ngẫm hạnh phúc về tương lai có thể ban tặng.

Rồi hai người lại trao đổi cho nhau những cảm nghĩ và ước hẹn vốn một thời có vẻ như đã đảm báo mọi mặt nhưng tiếp theo là nhiều, nhiều năm cách chia và lạnh nhạt. Hai người lại nói về quá khứ, có lẽ trong niềm hạnh phúc sắc sảo hơn khi tái hợp so với thuở ban đầu, lần này hòa dịu hơn, nhiều thử thách hơn, kiên quyết hơn khi mỗi người nhận biết tính cách, sự thật và tình yêu thương của người kia; bình đẳng hơn để hành động, chính đáng hơn trong hành động.

Khi chầm chậm bước lên con dốc thoai thoải, hai người không màng gì đến đám đông chung quanh, cũng không trông thấy những chính trị gia đang thơ thẩn, những chủ cửa hiệu đang tất bật, những cô gái đang làm mê đắm người tình, những bảo mẫu và trẻ em. Hai người chỉ đắm mình vào những hồi tưởng, những cảm nhận sâu sắc lẫn nhau, và đặc biệt trong những lời trần tình vừa mới đưa ra cách đây không lâu, vốn thấm thía khôn nguôi. Tất cả những biến động trong tuần lễ vừa qua đều được ôn lại; còn những biến động ngày hôm qua và ngay hôm nay thì hầu như không dứt.

Cô đã không nhầm lẫn về anh. Nỗi ghen tức đối với anh Elliot, nỗi nghi ngại, nỗi dằn vặt luôn đè nặng tâm tư anh. Không bao giờ có ai khác chiếm vị trí của cô. Thậm chí anh không bao giờ tin có người nào ngang với cô. Anh phải nhìn nhận rằng mình chung thủy trong tiềm thức, không phải thế, mà là chung thủy không có chủ ý. Đã có lần anh muốn quên cô, và tin rằng mình đã quên được. Anh đã tưởng tượng mình hờ hững trong khi anh chỉ cảm thấy tức giận. Anh đã không công tâm với những phẩm chất của cô chỉ vì anh quá khổ sở do những phẩm chất ấy. Tính cách của cô bây giờ gắn chặt trong tâm tưởng anh như chính đấy là sự toàn vẹn, duy trì một tố chất đáng yêu nhất cho sự chịu đựng và khoan hòa; nhưng anh phải công nhận rằng chỉ ở Uppercross anh mới biết tỏ ra công tâm với cô, và chỉ ở Lyme anh mới thông hiểu chính con người mình. Ở Lyme, anh đã nhận được nhiều bài học. Việc anh Elliot ngưỡng mộ cô thoáng qua đã đánh thức anh, và những cảnh tượng ở Cobb và ở nhà Đại tá Harville đã cho thấy cô là vượt trội.

Khi thân thiết với Louisa Musgrove (do tự ái trong tức giận), anh vẫn nghĩ rằng chuyện này không đi đến đâu cả, rằng anh đã không quan tâm và không thể quan tâm đến Louisa; dù cho đến ngày ấy, cho đến suy ngẫm tiếp theo đó, anh đã không hiểu sự toàn vẹn trong tâm hồn mà nếu đem so sánh với Louisa là khập khiễng, và đã không hiểu được con người không ai ngang bằng đã ám ảnh anh đến thế nào. Về điểm này, anh đã biết phân biệt giữa sự kiên định của nguyên tắc và tính ương ngạnh của ý chí cá nhân; giữa hành động táo bạo thiếu suy nghĩ và quyết tâm của một tinh thần có tự chủ. Về điểm này, anh đã nhìn thấy mọi điều để tôn quý thêm người phụ nữ mà mình đã đánh mất, rồi bắt đầu ân hận về thói kiêu hãnh, thói dại dột, thói điên rồ trong cơn oán hận vốn đã khiến cho anh không chịu nỗ lực dành lại cô khi có cơ hội.

Từ lúc ấy, anh càng thêm ân hận. Anh chỉ mới thoát khỏi nỗi kinh hoàng và cắn rứt ít ngày sau tai nạn của Louisa, chỉ mới bắt đầu cảm thấy mình hồi sinh thì mới nhận ra bản thân mình, tuy còn hiện diện trên đời nhưng không được tự do.

Anh nói:

– Anh thấy Harville xem anh đã gắn bó yêu đương rồi! Cả Harville và vợ anh ấy đều tin chắc về tình cảm giữa hai người. Anh ngạc nhiên và bị sốc. Xét theo một tầm mức, anh có thể phủ nhận ngay việc này, nhưng rồi, khi anh bắt đầu suy diễn rằng những người khác hẳn cũng nghĩ như thế – gia đình cô ấy, mà không phải, chính bản thân cô ấy – thì anh không còn giữ tự chủ cho mình được nữa. Anh sẽ là của cô ấy nếu cô ấy muốn. Anh đã không phòng bị cho mình. Trước đấy anh đã không suy nghĩ nghiêm túc. Anh đã không suy xét rằng khi lâm vào sự thân thiết quá mức thì hậu quả sẽ là tồi tệ theo nhiều cách, và rằng anh không nên tìm cách gắn bó với một trong hai cô, với rủi ro đi đến một quan hệ khó chịu, để thử xem có hậu quả xấu hay không. Anh đã sai lầm rất nặng, và phải gánh chịu hậu quả.

Tóm lại, khi đã quá muộn anh mới nhận ra rằng mình đã bị vướng víu, rằng chính vì nghĩ mình đã không quan tâm gì đến Louisa mà anh tự xem mình bị trói buộc vào cô ấy, nếu tình cảm của cô đối với anh là như vợ chồng Harville đã nghĩ. Điều này khiến cho anh phải rời Lyme mà đi nơi khác để chờ đợi cô bình phục. Bằng bất cứ giá nào anh lấy làm vui mà dập tắt bất kỳ cảm nhận hoặc ức đoán về cô. Vì thế, anh đi đến nhà người anh, dự định lưu lại đây một thời gian rồi mới trở về Kellynch và sẽ hành xử tùy theo tình huống đòi hỏi.

Anh nói:

– Anh ở với Edward trong sáu tuần và thấy anh ấy hạnh phúc. Anh không có được niềm vui nào khác. Anh không xứng đáng có niềm vui nào cả. Anh ấy đặc biệt hỏi thăm em, thậm chí hỏi em có thay đổi gì về cá nhân hay không, có phần suy đoán rằng trong con mắt anh thì em không bao giờ thay đổi.

Anne mỉm cười, và bỏ qua chuyện này. Một sự khờ khạo quá đáng yêu nên cô không trách móc. Quả là điều đặc biệt đối với một phụ nữ mà tin chắc rằng ở tuổi hai mươi tám cô vẫn chưa mất đi nét quyến rũ của tuổi trẻ lúc trước. Giá trị của lời khen tặng như thế càng có ý nghĩa khó tả đối với Anne khi so sánh với những ngôn từ trước, và cảm nhận đấy là kết quả chứ không phải là nguyên nhân cho tình cảm của anh đối với cô thức tỉnh.

Anh đã lưu lại Shropshire, than thở về sự mù quáng do tính kiêu hãnh của mình và về những vấp váp trong các toan tính của mình, cho đến khi anh được giải thoát khỏi Louisa qua tin đáng kinh ngạc và đáng vui là cô đã hứa hôn với Benwick. Anh nói:

– Đến đây là chấm dứt nỗi khổ tồi tệ nhất cho anh, vì bây giờ anh có thể đặt mình vào cảnh ngộ hạnh phúc; anh có thể chủ động; anh có thể làm điều gì đấy. Nhưng thật là chán ngán khi phải chờ đợi lâu đến thế, và cứ chờ đợi chuyện xấu. Chỉ trong vòng năm phút, anh tự nhủ: Ngày thứ Tư, mình phải đi Bath. Và thế là anh đi. Liệu có được tha thứ không khi nghĩ đáng công mà đi? Và đi với hy vọng nào đấy? Có lẽ giống như anh, em vẫn còn giữ tình cảm trong quá khứ, và anh là niềm cổ vũ. Anh vẫn luôn nghĩ có những người khác yêu và theo đuổi em người, nhưng ước gì anh biết chắc chắn em đã từ chối ít nhất một người tạo ấn tượng tốt hơn anh, và chẳng đặng đừng mà anh thường tự hỏi “Mình có hy vọng gì không?”

Cuộc gặp gỡ giữa hai người ở phố Milsom có nhiều điều để kể lể, nhưng buổi hòa nhạc càng có thêm nhiều. Có vẻ như buổi tối ấy gồm những khoảnh khắc nhạy cảm. Khoảnh khắc cô bước đến trong Phòng Bát giác để bắt chuyện với anh, khoảnh khắc anh Elliot xuất hiện và kéo cô đi, và một, hai khoảnh khắc kế tiếp, đánh dấu hy vọng hồi phục hoặc tuyệt vọng dâng cao, đều được hai người sôi nổi nhắc đến.

Anh thốt lên:

– Nhìn em giữa những người không ưa thích gì anh; nhìn anh họ của em ngồi kề bên em, nói nói cười cười, và nhận ra tất cả những điều kiện xứng đôi vừa lứa giữa hai người! Xem đấy là niềm mong ước của tất cả những người vốn muốn gây ảnh hưởng tới em! Ngay cả nếu tình cảm của em còn do dự hoặc thờ ơ, lại thấy anh ta nhận được những sự ủng hộ mạnh mẽ đến thế! Liệu chừng ấy có đủ đến khiến cho anh tỏ ra ngốc nghếch hay không? Làm thế nào anh ngắm nhìn mà không đau khổ được? Có phải cảnh tượng người ngồi phía sau em, có phải hồi ức về quá khứ, nhận ra tầm ảnh hưởng của bà, dấu ấn không phai nhạt và không dễ thay đổi của sự thuyết phục ngày xưa – có phải tất cả đều chống lại anh hay không?

Anne đáp:

– Đáng lẽ anh phải phân biệt. Bây giờ anh không nên nghi ngờ em; tình huống đã khác xưa, và tuổi đời em cũng đã khác! Nếu có lúc em sai lầm mà chịu bị thuyết phục, xin anh nhớ rằng sự thuyết phục ấy là giúp cho em an toàn chứ không phải tránh cho em rủi ro. Khi chịu sự thuyết phục em nghĩ đấy là bổn phận, nhưng bây giờ không ai kêu gọi đến bổn phận. Nếu em cưới một người hờ hững với em, thì mọi rủi ro sẽ xảy ra và mọi bổn phận bị vi phạm.

Anh đáp:

– Có lẽ anh phải biện luận như thế, nhưng anh không biện luận được. Theo thông tin mới nhất mà anh nhận được thì anh vẫn không biết tình cảm của em ra sao. Anh không thể hành động dựa theo tính cách ấy; nó đã bị áp chế, đã bị chôn vùi, đã biến mất trong những cảm nghĩ ngày xưa mà anh đã trở nên khôn ngoan hơn theo từng năm. Anh chỉ nghĩ về em như là người đã chịu bị áp chế, người đã từ bỏ anh, người đã chịu ảnh hưởng nơi bất kỳ ai chứ không nơi anh. Anh đã gặp lại em cùng với người đã dẫn dắt em trong cái năm khổ sở đó. Anh không thấy lý do mà tin rằng bây giờ bà ấy có ít uy quyền hơn. Thêm vào đấy là thói quen không dời đổi.

Anne nói:

– Đáng lẽ em phải nghĩ thái độ của em đối với anh là đủ để tránh cho anh những điều ấy.

– Không, không! Thái độ của em có thể chỉ là tính khoan hòa từ ước hẹn của em với một người khác. Anh đã xa em mà tin như thế, nhưng rồi anh muốn gặp lại em. Sáng nay, anh tập trung tinh thần và nghĩ mình vẫn còn động lực mà lưu lại nơi đây.

Cuối cùng, Anne lại trở về nhà, cảm thấy hạnh phúc hơn là bất kỳ ai trong ngôi nhà đó có thể tưởng tượng ra. Tất cả những kinh ngạc, hồi hộp và đau đớn trong buổi sáng đã được hóa giải sau cuộc trò chuyện ấy. Cô bước trở vào ngôi nhà với tâm trạng hạnh phúc như thể tìm thấy một hạt sạn trong những nỗi e sợ nhất thời mà không thể nào lâu bền. Một khoảng thời gian suy tư nghiêm túc và biết ơn là sự sửa đổi tốt nhất cho mọi điều trong niềm sướng thỏa vốn đạt được qua nhiều nỗ lực. Cô đi vào phòng mình, cảm thấy thêm vững vàng và can đảm với lòng cảm kích về niềm vui của mình.

Màn đêm buông xuống, đèn trong các phòng khách bật sáng, mọi người tề tựu. Đấy chỉ là những người chơi bài, đấy chỉ là pha trộn giữa những người chưa bao giờ gặp nhau lúc trước và những người đã gặp nhau thường xuyên; chỉ là buổi họp mặt thông thường, quá đông nên không thể nói chuyện riêng tư, quá nhỏ nên hoạt động không đa dạng; nhưng Anne chưa bao giờ thấy buổi tối trôi qua nhanh như thế. Rạng rỡ và xinh xắn trong cảm xúc và hạnh phúc, được chiêm ngưỡng hơn là cô nghĩ hoặc màng đến, cô có cảm nghĩ vui tươi và rộng lượng đối với mọi người chung quanh mình.

Anh Elliot có mặt ở đấy; cô tránh né, nhưng thấy thương hại anh. Vợ chồng Wallis, cô lấy làm vui trong sự thông hiểu hai người. Phu nhân Dalrymple và cô Carteret – chẳng bao lâu hai người này sẽ là thân nhân vô thưởng vô phạt của cô. Cô không màng đến chị Clay, và không có gì phải đỏ bừng mặt trong cách cư xử công khai của ông bố và chị cô. Với nhà Musgrove, cuộc trò chuyện diễn ra một cách vui vẻ và thoải mái. Với Đại tá Harville, cuộc tiếp xúc đầy nghĩa tình như giữa anh và em gái. Với Phu nhân Russell, cố gắng trò chuyện rồi vui vẻ mà ngắt ngang. Với ông bà Đô đốc Croft, mọi việc đều diễn ra trong tình thân mật lạ lùng và quan tâm nồng hậu, thêm ý thức để che giấu. Còn với Đại tá Wentworth, một vài khoảnh khắc trao đổi liên tục tiếp nối, luôn hy vọng có thêm trao đổi, luôn nhận biết sự hiện diện của anh.

Trong một cuộc trao đổi ngắn như thế, mỗi người ra vẻ như ngưỡng mộ các loại cây được trồng trong nhà kính, mà cô nói:

– Em đã nghĩ về quá khứ và cố công minh phán xét việc nào đúng và việc nào sai. Em thấy về phần mình, và em nghĩ rằng mình đúng, cho dù em khổ sở, rằng em hoàn toàn đúng khi được dẫn dắt bởi một người mà anh sẽ mến hơn là bây giờ. Đối với em, bà ấy giống như là một người mẹ. Nhưng xin anh đừng hiểu lầm em. Em không có ý nói rằng bà ấy đã không sai lầm trong lời khuyên bảo của bà. Có lẽ đấy là một trong những trường hợp mà lời khuyên bảo trở nên đúng hay sai là tùy vào sự kiện quyết định. Còn về phần mình, chắc chắn là trong bất kỳ trường hợp tương tự nào, em sẽ không bao giờ đưa ra lời khuyên bảo như thế. Nhưng em có ý nói rằng em đã đúng khi nghe theo bà, rằng nếu em làm khác đi thì em hẳn đã khổ sở hơn khi tiếp tục mối quan hệ so với khi chấm dứt, bởi vì em khổ sở trong lương tri. Bây giờ, xét theo cảm quan trong bản chất con người thì em không có gì tự trách mình, và nếu em không có lỗi lắm thì ý thức về bổn phận không phải là điều tệ hại đối với phụ nữ.

Anh nhìn cô, nhìn qua Phu nhân Russell, rồi lại nhìn cô, trả lời như là cách biện luận bình tĩnh:

– Có hy vọng đến lúc bà ấy được tha thứ, nhưng lúc này thì chưa. Anh mong chẳng bao lâu mình sẽ vị tha đối với bà ấy. Nhưng anh cũng đang nghĩ nhiều về quá khứ, và một câu hỏi tự bộc phát, đấy là: ngoài bà ấy còn có người nào khác chống đối anh không? Chính là bản thân anh. Hãy nói cho anh biết, khi anh trở về nước vào năm tám 2, với ít nghìn bảng và được điều đến chiếc Laconia, nếu lúc ấy anh biên thư cho em thì em trả lời không? Tóm lại, liệu lúc ấy em có chịu nối lại tình cảm hay không?

Cô lặp lại:

– Em có chịu hay không!

Nhưng giọng nói của cô cho thấy sự khẳng định.

Anh thốt lên:

– Trời ơi! Em chịu! không phải là anh không nghĩ đến điều này hoặc không mong mỏi vì như thế thành tựu của anh sẽ là mỹ mãn; nhưng chỉ vì anh kiêu hãnh, quá kiêu hãnh mà không muốn hỏi. Anh đã không hiểu được em. Anh nhắm mắt lại mà không chịu hiểu em, không tỏ ra công tâm với em. Chính vì hồi tưởng này mà anh phải tha thứ cho mọi người trước khi tha thứ chính mình. Đáng lẽ không mất thêm sáu năm chia cách và khổ sở. Đấy cũng là nỗi đau mà anh chưa hề trải qua trước đây. Anh đã quen mãn nguyện khi tin mình xứng đáng với mọi ân phúc. Anh đã đánh giá con người mình dựa theo những khổ nhọc trong danh dự và những phần thưởng đúng lý.

Anh nói tiếp, với nụ cười:

– Giống như nhiều người giỏi trong lực lượng trù bị, anh phải gắng trấn áp tâm tư theo vận may của mình. Anh phải học cách tỏ ra hạnh phúc hơn là mình đáng hưởng hạnh phúc.

——————————–

1 Scheherazade: nhân vật chính trong truyện Nghìn lẻ một đêm, mỗi tối kể cho nhà vua một câu chuyện hấp dẫn nhưng dở dang, khiến cho nhà vua vì muốn nghe tiếp câu chuyện mà cho cô sống thêm một ngày chứ không muốn muốn giết cô theo lời hăm dọa, và cứ thế cho đến một nghìn lẻ một đêm thì nhà vua bỏ ý định.

2 Năm tám: năm 1808, hai năm sau khi hai người xa nhau.