Tâm trí áp đặt những giới hạn khi nhìn nhận và suy nghĩ về thế giới.

Tâm trí có thể giới hạn cái bạn có thể nhớ về những sự kiện trong quá khứ.

Hãy sử dụng nhận thức của bạn về những giới hạn này để cải thiện chất lượng kiến thức.

Bất kỳ lúc nào thế giới xung quanh bạn cũng náo nhiệt vô cùng, nhưng bạn chỉ nhận ra một lượng nhỏ những hoạt động đó vì cách bạn liên hệ và xử lý thông tin – thế giới nhận thức của bạn bị giới hạn.

Hãy thử tưởng tượng xem một trận bóng chày: Giờ bạn đang trên khán đài, cổ vũ trận đấu với hàng ngàn cổ động viên khác. Trên sân, có chín cầu thủ và nhiều trọng tài di chuyển vòng quanh. Cầu thủ đánh bóng đang đứng ở vị trí phát bóng chờ đợi một cú ném. Một cầu thủ vừa chạy qua căn cứ (base) thứ hai. Bảng ghi điểm nhấp nháy những con số thống kê và hình ảnh các cổ động viên trên khán đài. Trên trời, một khinh khí cầu nhỏ bay vòng vòng quanh sân vận động trong khi vài đám mây nhẹ đang trôi bên trên. Một cổ động viên đằng sau bạn tuôn ra một câu chửi nhắm vào một cầu thủ đội khách. Một người bán rong rao bán đậu phộng khi đi ngang qua lối đi giữa các dãy ghế.

Bất chấp tất cả những sự hối hả này, bạn thực sự chỉ chú ý đến một phần nhỏ. Bạn có thể đang theo dõi người ném bóng khi anh này chuẩn bị thực hiện cú ném. Trong khi bạn tập trung nhìn người ném bóng, cầu thủ đánh bóng chuẩn bị tư thế đón cú ném, người chụp bóng đang di chuyển đằng sau anh này, vị huấn luyện viên đang ra hiệu từ khu vực ghế dự bị. Nhưng bạn không thấy được cái nào trong số những điều này. Bạn chỉ đang xử lý một phần rất nhỏ những gì đang diễn ra trên thế giới vào lúc đó mà thôi.

Khi trận đấu kết thúc, ký ức của bạn thông tin về toàn bộ trải nghiệm thậm chí còn ít hơn nữa. Bạn có thể nhớ được một cú home run đặc biệt và rằng đội nhà đã thắng trận đấu. Cuối cùng, một trải nghiệm hào hứng đã giảm xuống chỉ còn vài hình ảnh trong tâm trí bạn và thông tin về kết quả.

Ví dụ này cho thấy rằng bản thân thế giới có vô vàn những sự kiện xảy ra cùng một lúc, nhưng thế giới nhận thức của bạn lại hạn hẹp. Một máy quay toàn cảnh lớn chắc hẳn có thể ghi nhận nhiều hoạt động hơn từ trận đấu để có thể được phát lại sau này nhưng bạn không thể. Khi tập trung chú ý vào một vài sự việc, có những sự việc khác không được ghi nhận lại.

Khi bạn chuyển đổi thông tin về những gì đang diễn ra trên thế giới từ những trải nghiệm ngắn hạn sang ký ức dài hạn, lượng thông tin có sẵn thậm chí còn ít hơn. Đó là lý do tại sao chỉ có vài mảnh của một trải nghiệm có mặt tại trận đấu còn tồn tại khi bạn nhớ lại.

Vấn đề là cần nhận ra giới hạn cả ở sự tiếp thu của bạn tại bất kỳ thời điểm nào cũng như cái bạn sẽ chuyển vào trí nhớ của mình. Hiểu những giới hạn này và giải quyết chúng là bước đầu tiên để tư duy thông minh hơn.

Tôi gọi những giới hạn này là Vai trò của 3 (Role of 3). Khi bạn đang trải nghiệm một sự kiện nào đó (một trận đấu bóng chày), rất nhiều thứ đang thực sự diễn ra trong môi trường của bạn, bạn đang tập trung chú ý khoảng ba sự kiện cùng một lúc. Ví dụ, bạn có thể suy nghĩ về những người ném bóng, người đánh bóng và quả bóng nhưng không phải bảng niêm yết, đám đông khán giả, người bán đậu phộng rong, hay những người chạy ở căn cứ. Sau đó, ký ức của bạn về sự kiện đó cũng sẽ được sắp xếp đại khái xung quanh khoảng ba sự kiện mà bạn trải nghiệm trong suốt trận đấu đó. Chương này khám phá cách tâm trí giới hạn sự xử lý của bạn khi tham gia một sự kiện. Đồng thời, chương tiếp theo thảo luận cách thông tin được chuyển từ kinh nghiệm sang trí nhớ dài hạn và những giới hạn phụ trội được tạo ra trong quá trình chuyển giao đó. Vì thực tế bạn chỉ nhớ được một phần nhỏ những trải nghiệm nên chương này sẽ đưa ra những khuyến nghị làm sao cải thiện được chất lượng trí nhớ trong tương lai.

Bạn có thể học được gì từ các nhà biên tập phim

Trong sản xuất phim ảnh, có một nhóm chuyên làm nhiệm vụ duy trì sự liên tục về mặt thị giác của các cảnh phim. Giám sát kịch bản làm việc với Giám đốc sản xuất để bảo đảm rằng những yếu tố chính của tình huống không thay đổi từ cảnh quay này sang cảnh quay khác. Theo đó, biên tập viên phim và biên tập kịch bản điện ảnh nghiên cứu cẩn thận những cảnh phim để nhận diện những sự thiếu nhất quán giữa các cảnh quay. Thông thường cái bạn thấy trong phim được rút ra từ một chuỗi những cảnh quay có thể được quay qua nhiều giờ hoặc thậm chí nhiều ngày. Do đó, một chiếc đồng hồ ở nền một cảnh quay có thể thể hiện 2 giờ trong một cảnh quay và 4 giờ trong một cảnh khác. Một ly nước có thể được đặt ở bên trái diễn viên nam trong một cảnh quay và bên phải trong một cảnh quay khác. Biên tập viên có trách nhiệm phát hiện những lỗi này.

Bất chấp mọi sự cẩn thận của Hollywood nhằm loại bỏ những lỗi này, hầu hết những bộ phim lớn vẫn có rất nhiều lỗi. Thực tế, có những website cho phép người hâm mộ phim ảnh có cơ hội tìm ra những lỗi sai trong các bộ phim. Vì tò mò, tôi đã kiểm tra bộ phim Avatar của James Cameron ở website Movie Mistakes (www.moviemistakes.com) nơi cung cấp danh sách 20 lỗi kịch bản điện ảnh được các thám tử phim ảnh nghiệp dư phát hiện. Một người quan sát sắc sảo đã chỉ ra rằng trong một cảnh quay, một nhân vật đang đánh những quả bóng gôn vào lỗ. Trong cảnh quay ban đầu, có hai quả bóng gôn cạnh nhau trên sàn. Cảnh quay bị cắt sau đó quay trở lại sàn và giờ đây những quả bóng gôn trên sàn đã nằm xa nhau hơn.

Điều thực sự thú vị là hầu hết chúng ta không nhận ra chúng. Dù kinh nghiệm phim ảnh của chúng ta có phong phú tới đâu thì khi xem các bộ phim có ngân sách khủng, chúng ta vẫn hiếm khi nhận ra nhiều thay đổi nhỏ giữa các cảnh quay. Lần đầu xem bộ phim Avatar, tôi đã không nhận ra những lỗi này. Những sau khi đọc xong danh sách, tôi có thể nhận ra chúng khi xem lại bộ phim.

Bạn nhìn thấy ít hơn kỳ vọng

Các nhà tâm lý Dan Simons (đồng tác giả cuốn sách The Invisible Gorrila (Tạm dịch: Con Gorrila vô hình) và Dan Levin đã nghiên cứu về thứ chúng ta thấy và ghi nhớ trong những tình huống phức tạp. Trong một nghiên cứu, họ mang ý tưởng về sự liên tục trong điện ảnh vào thế giới thực. Trên đường phố, người thí nghiệm ăn mặc như công nhân xây dựng tiến lại phía một người và hỏi đường. Giữa cuộc trò chuyện, có hai người khiêng một cánh cửa đi ngang qua người tham gia nghiên cứu và người thí nghiệm. Người thí nghiệm thay đổi vị trí với người khiêng mặt trong cánh cửa để người tham gia thí nghiệm đột ngột nói chuyện với người mới. Ít người trong thí nghiệm này nhận ra rằng cuộc hội thoại tiếp tục là họ thực sự nói chuyện với một người khác.

Hiệu ứng này được gọi là chứng mù thay đổi. Thậm chí dù bạn tin rằng mình thấy tất cả mọi thứ đang diễn ra thì có thể bạn vẫn không nhận ra những thay đổi khá lớn trong môi trường. Trong một bộ phim, một vật có thể di chuyển từ nơi này sang nơi khác giữa các cảnh mà không khán giả nào nhận ra. Thậm chí trong cuộc sống thực, không phải lúc nào bạn cũng theo dõi được hết những chi tiết tỉ mỉ của các sự vật xung quanh bạn.

Chứng mù thay đổi diễn ra vì hệ thống xử lý những thông tin trực quan giả định rằng thế giới không thay đổi và có thể đoán biết được. Chúng ta tin tưởng rằng các vật thể trong thế giới sẽ không đột ngột thay đổi đặc tính của chúng. Do đó chúng ta chấp nhận và hành động dưới tiền đề rằng tâm trí không cần theo dõi tất cả các chi tiết của những khách thể trong môi trường, như những thông tin về diện mạo hay vị trí chính xác của các sự vật. Kết quả là, chúng ta không nhận ra những thay đổi trong diện mạo hay vị trí trừ khi chúng quan trọng với công việc mà chúng ta đang làm tại thời điểm đó. Khi xem phim Avatar, bạn tập trung vào cuộc hội thoại giữa nhân vật đang đánh quả bóng gôn vào lỗ trong văn phòng của mình và nhà khoa học, và do đó vị trí của những quả bóng gôn dưới sàn không quan trọng. Dù vậy, nếu bạn đang chơi gôn thì vị trí của những quả bóng trên nền cỏ xanh sẽ quan trọng và do đó bạn sẽ chú ý nếu ai đó di chuyển những quả bóng vòng quanh. Chứng mù thay đổi là ví dụ tuyệt vời cho thấy có ít thông tin thực sự có khả năng trở thành một phần ký ức của bạn sau này.

Từ ví dụ này, có thể thấy rằng có rất ít thông tin trên thế giới có thể chui vào đầu bạn. Hoá ra khi bạn gặp một tình huống, thông tin được sàng lọc qua rất nhiều giai đoạn khác nhau. Đầu tiên, cấu trúc của hệ thống giác quan (mắt, tai, mũi, và da) khiến chúng ta phải chấp nhận những phần hạn chế của thế giới mà chúng ta đang sống. Hãy xem ví dụ của thị giác. Con người có hai con mắt nhìn về phía trước. Kết quả là, những hình ảnh từ hai mắt chúng ta chồng lên nhau chút ít. Cấu trúc này có lợi là giúp chúng ta nhìn thấy sâu những hình ảnh (vì việc khớp hình ảnh từ mỗi mắt cho chúng ta nhiều thông tin hơn về sự vật trong thế giới), nhưng nó hạn chế tầm nhìn của chúng ta. Chúng ta có nhiều nhất khoảng 100 độ thị giác ở mỗi bên, do đó chúng ta có thể thấy khoảng 200 độ, nghĩa là chúng ta thấy những gì ở phía trước và hơi nằm dịch sang hai bên. Tất cả những gì đằng sau đều hoàn toàn vô hình.

Tình hình thực tế còn cực đoan hơn thế. Cấu tạo đôi mắtcho phép bạn có được thông tin thực sự chất lượng cao chỉ với một vùng rất nhỏ ở giữa điểm nhìn của mắt. Để nhận biết được kích thước của vùng thị giác chất lượng cao này, hãy duỗi thẳng tay ra phía trước và giơ ngón tay cái lên. Hãy nhìn vào ngón cái của bạn. Vùng thị giác chất lượng cao có kích thước khoảng bằng móng tay cái của bạn. Những thông tin thị giác còn lại mà bạn nhận được đều ít rõ ràng hơn rất nhiều. Thực tế, khi nhìn xa về phía hai bên, bạn hầu như có khả năng phát hiện ra những vật thể di chuyển nhưng không biết chúng là gì. Nghĩa là bạn thấy những sự vật bạn có thể muốn tập trung nhìn sau đó, và ghi nhận lại vị trí của chúng trong không gian.

Trong tất cả những khía cạnh của thế giới mà bạn quan sát được, vào bất kỳ thời điểm nào bạn cũng chỉ có thể thấy được chút ít ở độ phân giải cao. Để hiểu biết những sự vật bên ngoài vùng thị giác chất lượng cao, mắt của bạn luôn phải chuyển động, tìm kiếm khắp nơi. Từ những giai đoạn thị giác sớm nhất, bạn chỉ tập trung vào một lượng nhỏ thông tin có thể thu nhận. Nhưng cùng lúc đó, bạn cũng đang dần xây dựng kiến thức của mình về môi trường bên ngoài.

THỨ BẠN THẤY PHỤ THUỘC VÀO ĐIỀU BẠN BIẾT

Điều quan trọng là phải hiểu cách thị giác hoạt động vì ngay từ lần đầu tiên nhìn vào một tình huống, bạn đã tận dụng những kiến thức sẵn có của mình. Nếu đang xem một trận bóng chày, làm sao bạn biết mình phải nhìn ở đâu? Nếu bạn chưa bao giờ xem bóng chày trước đây thì toàn bộ trận đấu nhiều khả năng là một mớ bòng bong phức tạp. Bạn có thể bỏ lỡ rất nhiều những pha hành động vì không thể dự đoán được điều sẽ xảy ra tiếp theo. Khi biết nhiều hơn về bóng chày và phát triển một số kiến thức chuyên môn, bạn sẽ biết phải nhìn ở đâu và sự vật nào quan trọng để nhìn. Đầu tiên, bạn có thể tập trung vào cầu thủ ném bóng và đánh bóng. Nhưng sau đó bạn có thể nhận ra rằng liệu sân trong đang chơi gần hay chơi xa, hay bạn có thể kiểm tra vị trí các cầu thủ sân ngoài được chọn đứng chờ một cú đánh đặc biệt nào đó. Bạn càng biết nhiều hơn về bóng chày thì kiến thức của bạn càng mách bảo bạn biết nhiều hơn về cách thức xem trận đấu.

Bình luận viên bóng chày sắc sảo Tim McCarver có một khả năng huyền bí trong việc dự đoán những sự kiện khi bình luận một trận bóng. Trong vai trò cựu cầu thủ bắt bóng của Philadelphia Phillies ở giải Major League, ông đã phát triển một Thói quen thông minh cho việc quan sát trên sân để đảm bảo rằng cầu thủ của mình ở đúng vị trí trong mỗi lần đánh bóng. Ông mang kỹ năng đó vào phòng bình luận. Khi bình luận một trận đấu trên truyền hình, ông thường xuyên chỉ ra rằng những cầu thủ sân trong đang đứng quá gần trước khi cầu thủ đánh bóng thực hiện một cú đánh cầu vồng bay tới khu vực vòng ngoài để giành điểm single. Các cổ động viên bóng chày điển hình cũng sẽ chẳng bao giờ thấy được những chi tiết mà McCarver thường thấy. Kiến thức của ông về trận đấu dẫn đường cho những gì ông thấy.

Bất cứ lúc nào, những gì bạn thấy là một tổ hợp ánh sáng bật ngược lại từ bề mặt các sự vật trên thế giới và kiến thức hiện hữu của bạn mách bảo bạn tiếp theo phải nhìn cái gì và cách giải nghĩa những gì bạn thấy. Các nhà tâm lý học gọi những thông tin trực quan đơn giản như màu sắc, hình dạng và kích cỡ của các vật thể là “thông tin cấp thấp” và những thông tin mang tính khái niệm là “thông tin cấp cao.” Tôi gọi thông tin mà mắt tự thu thập được từ thế giới trực quan là nhìn từ dưới lên, vì thị giác sử dụng những thông tin cấp thấp có sẵn từ thế giới. Tôi gọi việc sử dụng những kiến thức hiện hữu về thế giới để thu nhận thông tin ngoài thế giới là nhìn từ trên xuống, vì thị giác được dẫn dắt bởi những kiến thức cao cấp hiện hữu.

Nhìn từ trên xuống đóng một vai trò rất quan trọng trong cách chúng ta thu thập thông tin mới. Từ khi mở mắt ra, chúng ta đã một phần bị dẫn dắt bởi những gì chúng ta biết. Kết quả là, đa phần chúng ta sẽ thu nhận các thông tin mới có liên quan đến cách chúng ta nghĩ về sự vận hành của thế giới. Một chuyên gia bóng chày như McCarver nhận ra tất cả những loại khía cạnh tinh tế nhất trong tương tác giữa các cầu thủ. Do đó, việc sở hữu chuyên môn có một giá trị nào đó và giá trị đó bắt đầu ảnh hưởng lên tư duy từ khoảnh khắc vị chuyên gia bắt đầu nhìn thế giới.

Cùng lúc đó, kiến thức có thể bẫy bạn vào những cách nhìn. Một cô gái trẻ đi xem trận bóng chày đầu tiên có thể nhận ra những đặc điểm về đám đông hay sân vận động hay những cầu thủ mà McCarver sẽ không thấy vì kiến thức từ trên xuống của cô này không mách bảo cô chính xác phải tập trung vào cái gì. Thay vào đó, những hiện tượng thú vị từ dưới lên từ thế giới trực quan có thể tạo ra nhiều ảnh hưởng lên những gì cô này thu thập được từ sự kiện.

Những gì tôi đã nói cho đến giờ không chỉ đúng với thị giác, dù rằng tôi dùng thị giác làm ví dụ. Trong hoạt động nghe cũng tồn tại rất nhiều giới hạn với những thông tin mà chúng ta nhận vào. Có rất nhiều âm thanh khác nhau trong thế giới xung quanh nhưng chúng ta chỉ tập trung chú ý vào một vài âm thanh trong số đó. Trong ví dụ trận đấu bóng chày, nếu nghe một cổ động viên đằng sau hét lên một tiếng chửi, bạn có thể không nghe được tiếng rao của người bán hàng rong giữa các dãy ghế.

Một thí nghiệm tâm lý học kinh điển về chủ đề này yêu cầu một nhóm người đeo tai nghe. Các từ vựng được phát qua tai nghe, nhưng mỗi bên tai lại phát những cụm từ khác nhau. Những người tham gia được yêu cầu nghe từ được phát ở một bên tai (ví dụ tai bên trái) và lặp lại thành tiếng lớn. Khi nhận yêu cầu này, mọi người làm khá tốt việc lặp lại những từ được phát bên tai đó. Tuy nhiên, họ không có khả năng nhớ bất kỳ từ nào được nghe ở tai bên kia, thậm chí cả với một cụm từ nhỏ được lặp lại hàng chục lần.

Ví dụ này cho thấy rất nhiều thông tin có sẵn sẽ không được thu nhận vào đầu. Bạn chỉ chọn lựa một lượng nhỏ thông tin đủ để xử lý.

Bạn lưu giữ lại bao nhiêu thông tin âm thanh? Hiệu ứng chứng mù thay đổi thị giác cho biết rằng bạn lưu giữ thông tin về thế giới trực quan không nhiều hơn một giây. Với âm thanh, bạn có thể nhớ số âm thanh trong ba giây trong một loại ký ức gọi là mạch âm thanh. Mạch âm thanh quan trọng vì nó giúp bạn ghi nhớ vài từ cuối cùng khi đang cố hiểu một câu. Hãy tưởng tượng ai đó nói với bạn: “Máy bay khởi hành từ Dallas có lịch trình đáp xuống New York.” Trong câu này, chủ ngữ là “Máy bay.” Sau đó, bạn có một mệnh đề mô tả chiếc máy bay nào người nói muốn nhắc đến (máy bay khởi hành từ Dallas). Sau đó, câu trên tiếp tục cho bạn thông tin mới về chuyến bay (hạ cánh ở New York). Nếu không thể ghi nhớ vài từ trong trí nhớ thính giác của mình thì khi nghe đến động từ (có lịch trình), bạn sẽ không thể nhớ được chủ ngữ của câu. Khả năng hiểu được lời nói của ai đó sẽ biến mất.

Bạn cũng học cách tận dụng mạch thính giác để giúp bản thân ghi nhớ các sự vật. Nếu có một danh sách vắn tắt hay một số điện thoại cần nhớ, nhiều khả năng bạn sẽ tự đọc lại nó như thể bạn đang nghe trong đầu.

Để thấy mạch này chỉ kéo dài trong ba giây, hãy thử một nghiên cứu đơn giản với chính bạn. Giả định rằng bạn sẽ giành giải gì đó nếu nhớ được những từ con mèo, con chó và con người trong vòng 15 giây. Hãy nhắm mắt lại và xem liệu bạn có thể làm được điều đó không.

Giờ, hãy thử một nghiên cứu khác. Lần nãy, hãy cố nhớ những từ dưa hấu, con tê giác, và siêu nhiên trong vòng 15 giây. Hãy nhắm mắt lại và thử xem.

Thế nào rồi? Nhiều khả năng bạn nhớ cả hai nhóm từ. Với nhóm đầu tiên, chắc bạn đã lưu giữ các từ trong trí nhớ bằng cách tự lặp lại chúng trong vòng 15 giây. Và rất nhiều khả năng bạn đọc những từ này khá chậm. “Con mèo… con chó… con người.” Làm như thế, bạn đã đặt những từ đó vào mạch ba giây và sau đó lặp lại chúng.

Với nhóm từ thứ hai, bạn phải tự nhắc lại chúng nhanh hơn. Dưa hấu, con tê giác, siêu nhiên là những từ dài. Và con tê giác là một từ khó. Để đặt những từ này vào cùng mạch thính giác ba giây đó, bạn phải lặp lại chúng trong đầu nhanh hơn so với các từ ngắn trong danh sách đầu tiên.

TRÍ NHỚ LÀM VIỆC

Một điều giới hạn khả năng suy nghĩ của bạn vào bất kỳ lúc nào đến từ khái niệm trí nhớ làm việc. Nó đề cập đến lượng thông tin bạn có thể lưu giữ trong đầu trong thời điểm đang suy nghĩ về cái gì đó.

Trí nhớ làm việc không phải là một nơi tách biệt trong não mà ở đó bạn đặt những kiến thức bạn đang sử dụng khi suy nghĩ. Thay vào đó, nó là sự phản chiếu những thông tin bạn có thể truy cập. Bạn có một kho kiến thức rộng lớn nhưng chỉ một phần nhỏ quan trọng với bạn vào một lúc nào đó, và do đó tâm trí cho phép bạn truy cập chỉ một phần nhỏ những gì bạn biết.

Tất cả những ví dụ tôi đưa ra cho đến giờ đều tập trung vào hai điểm chính. Thứ nhất, bất chấp sự phong phú của thế giới xung quanh, chỉ có một lượng nhỏ thông tin của thế giới lọt vào được tâm trí bạn để được xử lý sâu hơn và vào bất kỳ thời điểm nào đó, chỉ một lượng nhỏ trong kho kiến thức rộng lớn của bạn có thể được sử dụng để ảnh hưởng đến điều bạn suy nghĩ. Thứ hai, quá trình thu nhận thông tin đòi hỏi sự kết hợp giữa xử lý từ dưới lên, cái trích xuất thông tin từ thế giới thông qua các giác quan và xử lý từ trên xuống, cái cho phép những kiến thức trước đây của bạn ảnh hưởng lên điều bạn cảm nhận và ghi nhớ.

Làm thế nào hai nguyên tắc này giúp bạn phát triển Kiến thức Chất lượng cao? NHỮNG GÌ BẠN BIẾT PHỤ THUỘC VÀO THỨ BẠN THẤY

Có lẽ khái niệm quan trọng nhất vừa được thảo luận là ý niệm xử lý từ trên xuống. Dù rằng bạn có thể không nhận ra nhưng những gì bạn đã biết tạo ra một ảnh hưởng to lớn lên cái bạn thấy và nghe (cũng như cái bạn nếm và ngửi). Và có hai bài học bạn có thể rút ra từ hoạt động xử lý từ trên xuống.

Đầu tiên, bạn phải nhớ rằng cách bạn trải nghiệm bất kỳ điều gì mới, dù đó là một sự kiện hay một vấn đề, cũng sẽ bị ảnh hưởng bởi cách bạn đã và đang nhìn sự vật trong quá khứ. Do đó, đôi khi bạn bế tắc với một vấn đề bạn đang cố giải quyết, vì có thể những kinh nghiệm liên quan đến vấn đề trước đây đã khiến bạn nhìn nhận sai vấn đề. Bạn đang tiếp xúc với vấn đề thông qua tất cả kinh nghiệm mình có. Tầm quan trọng trong cách bạn mô tả vấn đề là một chủ đề chúng ta sẽ thảo luận trong phần sau của quyển sách.

Thứ hai, vì bạn sử dụng những kiến thức có sẵn để diễn giải sự kiện mới, nên những điều mới dễ học nhất sẽ kết nối với thứ bạn đã trải qua trong quá khứ. Kiến thức của bạn không phải là một bộ sưu tập những dữ kiện riêng biệt. Nó là một mạng lưới những liên kết giữa các mẫu thông tin. Mạng lưới này được xây dựng bắt đầu bằng sự liên kết giữa kiến thức hiện hữu và cách bạn cảm nhận thế giới.

Để có cái nhìn rõ hơn về cách kiến thức liên kết lẫn nhau, hãy thử một bài tập đơn giản. Trong vài phút tới, hãy soạn một danh sách tất cả những loại rau quả mà bạn có thể nghĩ ra.

Bạn làm thế nào? Bạn có nghĩ rằng mình có khả năng liệt kê tất cả những loại rau quả mà bạn biết không? Nhiều khả năng là không.

Cách bạn thực hiện bài tập đó như thế nào? Hãy suy nghĩ giây lát về quá trình bạn tìm ra những kết quả trong danh sách của mình.

Như hầu hết mọi người, bạn sẽ bắt đầu bằng cách liệt kê vài loại rau củ mà bạn biết. Một điều thú vị là chắc hẳn bạn không thể liệt kê nhiều hơn ba hay bốn loại rau củ theo cách này.

Tại sao lại thế? Khi các nhà tâm lý học nói về việc lấy sự vật ra khỏi trí nhớ, họ nói về việc gọi ra những thông tin. Khi cố gắng gọi ra thông tin (ví dụ như các loại rau củ), rất nhiều thông tin mà bạn muốn nhớ ra cạnh tranh với nhau. Hãy tưởng tượng các loại rau củ khác nhau mà bạn biết như một nhóm những đứa trẻ năm tuổi muốn được chọn nhận một phần thưởng. Mỗi đứa đều cố nhảy thật cao và cùng lúc đẩy những đứa khác xuống. Đứa đầu tiên được chọn là đứa nhảy cao nhất và đẩy những đứa khác xuống mạnh nhất. Sau đó, những rau củ còn lại cạnh tranh cho vị trí thứ hai. Sau khi bạn nhớ đại khái ba loại rau củ theo cách đó, những món rau củ thành công đã đánh bại hoàn toàn những món không thành công. Giờ đây trong tâm trí bạn có một thứ giống như một nhóm những đứa trẻ năm tuổi nằm sụt sịt sau khi bị đẩy xuống sàn. Những món này rất khó gọi ra và do đó bạn bế tắc.

Sau khi nhớ khoảng ba sự vật theo cách này, nhiều khả năng bạn sẽ chuyển sang một chiến lược khác. Khi tôi sử dụng ví dụ kiểu này trong lớp học, rất nhiều người kể rằng họ suy nghĩ về một tình huống cụ thể mà trong đó họ thấy rất nhiều loại rau củ và sau đó liệt kê những loại rau củ họ thấy trong tình huống đó. Bạn có thể hình dung việc đi giữa lối đi trong một cửa hàng tạp hoá hay suy nghĩ về việc làm món xà lách, hay tưởng tượng đang làm việc trong vườn. Khi thực hiện chuyến đi tâm trí này, bạn sẽ gọi tên tất cả những loại rau củ bạn thấy.

Dù có vẻ lạ lùng nhưng bài tập này cho thấy một điều quan trọng về trí nhớ của bạn. Trước tiên hãy suy nghĩ về cách bạn ra lệnh cho bộ nhớ máy tính liệt kê tất cả những loại rau củ mà nó biết. Nhiều khả năng bạn sẽ tạo một thư mục có liệt kê tất cả các loại rau củ. Khi muốn biết tên tất cả các loại rau củ trong bộ nhớ máy tính, bạn sẽ mở thư mục này ra và liệt kê nội dung của thư mục. Tôi đã thử việc này bằng cách vào Google và gõ “danh sách rau củ” trong ô tìm kiếm. Kết quả tìm kiếm đầu tiên tôi có là một đường dẫn đến một danh sách theo thứ tự bảng chữ cái các loại rau củ. Website đó có nhiều loại rau củ hơn khả năng tôi có thể liệt kê ra khi làm bài tập này.

Nhưng trí nhớ con người không hoạt động như một máy tính lập trình. Thay vào đó, trí nhớ được sắp xếp quanh các mối quan hệ và những liên kết. Trí nhớ của bạn được thiết kế để cung cấp cho bạn những thông tin cần thiết trong tình huống bạn cần chúng. Khi vào một tiệm tạp hoá, tâm trí của bạn muốn trở nên hữu ích, do đó, nó khiến việc suy nghĩ về những loại rau củ trở nên dễ dàng. Sự sẵn có của những kiến thức về rau củ giúp bạn dự đoán những gì bạn sẽ thấy tiếp theo trong cửa hàng và nó gọi lên những kiến thức cho phép bạn ra quyết định mua cái gì. Sẽ rất khó để bạn nghĩ đến những thứ không có trong cửa hàng. Gần như không có khả năng bạn nhìn thấy một bác sĩ phẫu thuật trong bộ quần áo tiệt trùng đi giữa các lối đi trong cửa hàng và do đó trí nhớ của bạn sẽ khiến cho khái niệm về bác sĩ phẫu thuật khó được gọi ra. Nhìn chung, trong bài tập rau củ vừa rồi, trí nhớ giúp bạn bằng cách khiến việc suy nghĩ về chúng trở nên dễ dàng hơn. Do đó, suy nghĩ về việc làm một món xà lách giúp bạn nghĩ về những loại rau củ bạn thường cho vào món xà lách. Suy nghĩ về tủ lạnh ở nhà giúp bạn nghĩ đến những loại rau củ bạn tìm thấy trong tủ lạnh. Suy nghĩ về khu vườn giúp bạn nghĩ về những loại rau củ bạn trồng.

Trí nhớ chỉ là những liên kết. Các nhà tâm lý học đã chứng minh những liên kết này sử dụng khái niệm mồi ý tưởng. Một phương pháp thí nghiệm thường dùng là yêu cầu người tham gia nhận diện xem liệu một chuỗi ký tự có tạo thành một từ hay không bằng cách nhấn một cái nút nếu nó tạo thành một từ và nhấn cái nút thứ hai nếu không. Nếu thấy một chuỗi như BRAKE, bạn sẽ nhấn nút nói rằng những ký tự đó tạo thành một từ. Nếu thấy những ký tự như BRAIK, bạn sẽ nhấn nút nói rằng chúng không tạo thành một từ.

Sau khi tập luyện đôi chút, người tham gia chỉ cần mất giây lát để phản ứng chính xác xem liệu một chuỗi ký tự có tạo thành một từ hay không. Sau đó, thí nghiệm thay đổi nội dung trình bày trước khi bạn đưa ra phán đoán. Ví dụ, bạn có thể nhìn thấy một chuỗi những ký tự không ý nghĩa như XXXXXX theo sau bằng một chuỗi BRAKE. Một lượng lớn thời gian để xác nhận chuỗi này dùng vào việc lựa chọn một từ làm cơ sở so sánh. Một khả năng khác là bạn có thể nhìn thấy những từ này xuất hiện trong những trường hợp tương tự, ví dụ bạn có thể thấy CAR và sau đó BRAKE. Trong trường hợp này, bạn trả lời BRAKE là một từ nhanh hơn so với trong bài kiểm tra cơ sở. Khả năng thứ ba là bạn thấy một từ không liên quan. Trong trường hợp này, bạn có thể được cho xem từ CARROT và sau đó BRAKE. Giờ bạn phản ứng rằng BRAKE là một từ chậm hơn so với trong trường hợp bài kiểm tra cơ sở.

Do đó, có Kiến thức Chất lượng cao không chỉ là học tập một cách cô lập mà là học tập những mối liên kết giữa các sự vật. Vì sử dụng kiến thức để giúp bản thân hiểu các tình huống mới, bạn muốn có những liên kết tốt cho phép bạn gọi ra những thông tin quan trọng từ tâm trí khi bạn cần đến nó.

Cuối cùng, trí nhớ của bạn muốn cung cấp cho bạn những thông tin nhiều khả năng bạn cần đến nó nhất khi đang làm gì đó. Kết quả là, chỉ một phần nhỏ lượng kiến thức khổng lồ bạn sở hữu khả dụng vào bất kỳ lúc nào đó. Những thông tin có nhiều khả năng tồn tại trong trí nhớ của bạn là những kiến thức có mối liên hệ với những trải nghiệm liên quan đến hoạt động này trước kia. Do vậy khi học điều mới, bạn nên cố liên kết những thông tin mới với cái gì đó trong trí nhớ làm việc của bạn.

Thông minh hơn tức thì

Bạn có gặp khó khăn trong việc nhớ tên ai đó trong lần gặp đầu tiên không? Hầu hết mọi người đều trả lời có. Họ đến các buổi tiệc, được giới thiệu với một người mới và hầu như ngay tức khắc họ nhận ra rằng mình không thể nhớ tên người đó.

Bàn về cấu trúc trí nhớ cũng giúp làm rõ lý do tại sao thường khó nhớ tên của ai đó bạn vừa mới gặp. Nó cũng đưa ra vài gợi ý mà bạn có thể thực hiện để nhớ tên người tốt hơn.

Có ba thứ khiến tên gọi trở nên khó nhớ. Đầu tiên, tên là những thông tin ngẫu nhiên về con người. Tên của bạn (nhiều khả năng) là do bố mẹ bạn quyết định gọi như thế khi bạn được sinh ra. Hầu hết chúng ta không đủ may mắn để có khả năng tự chọn tên gọi cho mình. Trí nhớ hoạt động tốt nhất khi bạn có khả năng liên kết những thông tin mới với điều chúng ta đã biết rồi, nhưng mối quan hệ giữa tên gọi và một người cũng rất mong manh.

Thứ hai, thông tin được nhớ tốt nhất khi bạn dùng kiến thức đó thường xuyên. Chúng ta sẽ thảo luận điểm này nhiều hơn vào Chương 6. Nhưng khi bạn gặp ai đó lần đầu, chắc hẳn họ đang đứng ngay trước mặt bạn. Bạn sẽ không thực sự cần tên của họ cho đến khi họ rời đi, và do đó bạn ít khả năng cần sử dụng nó.

Thứ ba, bạn thường không chú ý đến tên người khác khi họ giới thiệu bản thân. Đôi khi tôi gọi hiện tượng này là “hiệu ứng hạt đậu” theo tên bộ phim hoạt hình cũ trên truyền hình. Trong bộ phim đó, mỗi khi người lớn nói, âm thanh phát ra sẽ là “wa-wa-wa wa-wa-wa” giống tiếng kèn trumpet nghẹt hơi. Tôi thường cảm thấy khi ai đó giới thiệu bản thân mình với tôi, những từ đằng sau “Xin chào, tôi tên là” sẽ nghe như “wa-wa-wa wa-wa-wa.”

Bạn có thể sử dụng những gợi ý dưới đây để nhớ tên người tốt hơn và hãy ghi nhớ những điểm chính sau:

Khi ai đó giới thiệu bản thân với bạn, hãy chú ý.

Hãy cố gắng biến tên người đó thành thứ gì đó liên quan đến họ. Hãy tìm một đặc điểm của người đó – đôi mắt, mái tóc hay nụ cười – cố gắng liên hệ tên gọi với đặc điểm đó. Bạn sẽ nhớ tên tốt hơn nếu có thể liên hệ nó với thứ gì đó về người kia.

Hãy sử dụng tên người đó trong cuộc trò chuyện nhanh nhất có thể sau khi nghe. Hãy cố dùng nó vài lần khi trò chuyện. Như thế có vẻ hơi kỳ cục vì họ đang đứng ngay bên bạn, nhưng nếu làm vậy, bạn sẽ ngạc nhiên với khả năng nhớ rõ tên của những người mới nhanh thế nào.

Hãy nhớ rằng mỗi người đều gặp khó khăn khi nhớ tên người khác. Do đó khi bạn nói chuyện với ai đó mà bạn đã quên tên, hãy xin lỗi và nhờ họ lặp lại tên mình. Có khả năng họ sẽ vui khi bạn quan tâm tới họ. Nhiều khả năng họ cũng cảm thấy bớt căng thẳng vì có thể họ cũng quên mất tên bạn.

Làm việc trong phạm vi giới hạn của bạn

Hàng năm vào tháng 11, tôi tham gia Hội nghị thường niên Hiệp hội Luật tâm lý. Từ Luật tâm lý (psychonomic) được hình thành để mô tả rằng có những nhà tâm lý học tìm kiếm những “quy luật” nền tảng của tư duy. (Nghĩa gốc Hy Lạp của “nomos” nghĩa là “quy luật.”) Hiệp hội này được thành lập vào cuối những năm 1950 để trở thành địa điểm cho các nhà khoa học nghiên cứu tâm trí con người chia sẻ thông tin về những nghiên cứu của họ. Dù hội nghị này là nơi tuyệt vời để tìm hiểu những nghiên cứu tiên tiến nhất, thì vẫn có vấn đề ở đây.

Rất nhiều nhà khoa học muốn có cơ hội nói về dự án của họ và hàng trăm bài thuyết trình được trình bày trong hội nghị kéo dài 2 ngày rưỡi này. Để đưa tất cả vào thời lượng chương trình, mỗi bài thuyết trình chỉ kéo dài 15 phút. Hãy nghĩ thử xem. Nếu bạn có cơ hội nói với các đồng nghiệp từ khắp nơi trên thế giới và chỉ có 15 phút, bạn có khuynh hướng đưa ra nhiều thông tin nhất có thể trong khoảng thời gian ngắn ngủi đó. Và đó là những gì diễn ra. Những bài thuyết trình trong hội nghị dày đặc thông tin. Mọi người cố gắng trình bày rất nhiều thông tin trong khoảng thời gian ngắn.

Hội nghị đầy ắp người dành cả đời mình để nghiên cứu cách con người xử lý thông tin và học tập các dữ kiện mới. Nhưng tất cả những kiến thức về cách học tập của con người dường như bị quẳng ra ngoài cửa sổ ngay khi họ có cơ hội nói chuyện với đồng nghiệp về những công trình nghiên cứu của mình. Bài trình bày rất ít thông tin nền tảng, đi thẳng đến việc thảo luận về các thí nghiệm và dữ liệu. Kết quả là, tôi gần như không thể nhớ được bất kỳ điều gì từ các bài thuyết trình này. Qua năm tháng, tôi chọn cách đứng ở ngoài hành lang và chặn các đồng nghiệp lại để tìm hiểu xem họ đang nghiên cứu gì. Tôi thấy những cuộc trò chuyện này cho tôi nhiều kiến thức về thành quả nghiên cứu của người khác hơn những bài thuyết trình chính thống. Chuyện gì đang diễn ra ở đây?

Nói chung, trí nhớ lưu giữ mọi thứ xảy ra trong quá khứ bị chi phối bởi Vai trò của 3. Bạn có khả năng nhớ đại khái ba thứ riêng biệt trong bất kỳ trải nghiệm nào, dù đó là trải nghiệm một trận đấu bóng chày, một bộ phim hay một bài thuyết trình nghèo nàn trong hội nghị. Chất lượng thứ bạn có thể nhớ phụ thuộc vào việc bạn có thể liên kết ba sự vật đó đến kiến thức bạn đã biết tốt thế nào. Bạn tạo ra Kiến thức Chất lượng cao khi bạn liên hệ thông tin mới đến những kiến thức quan trọng mà bạn đã xử lý.

Vai trò của 3 trong hành động

Hãy nhớ lại ví dụ trận đấu bóng chày mà tôi sử dụng trong phần đầu chương này. Nhiều tuần hay vài tháng sau khi tham dự trận đấu, bạn sẽ vẫn nhớ đại khái ba dữ kiện về nó. Bạn cũng sẽ nhớ bất kỳ thứ gì đó bạn có khả năng liên kết đến các dữ kiện đó. Ví dụ, dữ kiện thứ nhất có thể là một cầu thủ đánh thành công quả home run. Dữ kiện đó nhiều khả năng được liên kết với số lượng người chạy đến căn cứ khi quả home run được đánh vì dữ kiện đó quyết định số điểm được ghi. Nó cũng có thể được liên kết với cầu thủ đánh bóng đã từ bỏ quả home run. Do đó, nhớ đến một quả home run cho phép bạn nhớ ra những thông tin khác liên quan đến sự kiện.

Tương tự, bạn có thể nhớ điểm số chung cuộc vì nó có thể liên quan đến thông tin về những cầu thủ đánh bóng thất bại và thành công và việc kết quả của trận đấu ảnh hưởng đến bảng xếp hạng thế nào. Cuối cùng, dữ kiện riêng biệt thứ ba bạn có thể nhớ là hôm đó bạn đã ăn một cái bánh quy cây, vì nó có thể liên kết đến những chiếc bánh quy cây nóng ngon lành trong sân bóng chày cũng như ký ức về một vết bẩn từ mù tạc dính trên chiếc áo yêu thích của bạn.

Mấu chốt quyết định tổng số thông tin bạn có thể nhớ nằm ở những liên kết lẫn nhau giữa các kiến thức của bạn. Dù có thể nhớ khoảng ba mẫu thông tin riêng biệt về một sự kiện, bạn có thể gọi ra từ tâm trí mình khá nhiều kiến thức nếu bạn có nhiều liên kết lẫn nhau và các liên kết giữa những dữ kiện. Khi cố liệt kê các loại rau củ, bạn có thể chỉ tìm ra ba kết quả nếu bạn chỉ liệt kê danh sách những từ liên quan đến rau củ. Nhưng bạn có thể liệt kê ra mười hay nhiều hơn nếu thực hiện một chuyến đi tâm trí qua siêu thị địa phương hay đi qua khu vườn tâm trí của bạn. LUYỆN TẬP VAI TRÒ CỦA 3

Bạn có thể sử dụng kiến thức của mình về Vai trò của 3 để tác động đến những gì bạn nhớ về các sự kiện và dùng nó để ảnh hưởng lên điều người khác nhớ về cuộc gặp với bạn. Làm theo những chỉ dẫn của tôi sẽ vừa dễ vừa khó nếu không có kỷ luật. Rốt cuộc, thậm chí rất nhiều đồng nghiệp của tôi tại hội thảo Hiệp hội luật tâm lý rốt cuộc bày thông tin theo cách khiến tôi khó lòng nhớ được bất kỳ thứ gì sau khi nghe. Để phát triển Kiến thức chất lượng cao từ hội nghị này, tôi phải tìm ra một cách khác để tìm hiểu những nghiên cứu của các đồng nghiệp. Rốt cuộc thì, những bài thuyết trình của các đồng nghiệp sẽ hiệu quả hơn nếu họ tôn trọng Vai trò của 3.

Đạt được Kiến thức chất lượng cao nghĩa là học cách thu thập được nhiều nhất từ các bài thuyết trình, hội nghị và các cuộc gặp mặt mà bạn kỳ vọng sẽ có được những thông tin mới. Bằng cách hiểu Vai trò của 3 và tôn trọng nó, bạn có thể cải thiện cách học của mình.

Nếu quan sát kỹ hành vi của bản thân, bạn có thể phát hiện ra mình thường phó mặc ký ức về những sự kiện, lớp học, bài giảng và những hội nghị cho may rủi. Nghĩa là, bạn chắc hẳn không có chiến lược hành động trong việc kiểm soát những gì bạn nhớ. Giờ nếu sự kiện đang diễn ra là một trận đấu bóng chày, chắc hẳn việc bạn nhớ gì về nó sau này đi nữa cũng không quan trọng. Các ký ức có thể dễ chịu. Bạn không có mục tiêu cụ thể nào trong đầu khi quyết định đến xem trận đấu, do đó việc bạn nhớ lại nó trong tương lai hay không cũng không quan trọng.

Giả sử bạn vừa tham dự một cuộc họp kinh doanh dài một giờ. Nhiều vấn đề đã được thảo luận, một kế hoạch cho những dự án tương lai đã được vạch ra và những đại diện của các nhóm làm việc khác nhau đã đưa ra những góp ý về các dự án đang tiến triển. Rất nhiều thứ khác cũng đã diễn ra trong cuộc họp. Ai đó kể một câu chuyện cười rất vui nhộn. Có một lời đồn về khả năng sa thải hàng loạt trong tương lai. Và như thường lệ cuộc họp kéo dài muộn hơn một chút. Cuộc họp vừa mới kết thúc và bạn phải vội vã đi đến cuộc hẹn tiếp theo.

Lý tưởng mà nói, bạn sẽ nhớ nội dung quan trọng nhất của cuộc họp. Bạn sẽ tập trung vào những kế hoạch cho các sản phẩm tương lai và những cập nhật từ các cuộc họp làm việc nhóm. Sẽ rất xấu hổ nếu ký ức của bạn lấp đầy bằng những câu chuyện cười hay những tin đồn gây căng thẳng về đợt sa thải hàng loạt sắp tới.

Dù vậy, nếu giống với hầu hết mọi người, bạn sẽ không dành chút thời gian nào cố gắng tác động vào những gì mình nhớ sau này. Thay vào đó, bạn thu dọn đồ đạc sau cuộc họp và bước ra tập trung suy nghĩ cho sự kiện tiếp theo trong lịch làm việc. Ngày nay, cuộc họp kết thúc bằng sự xuất hiện của những chiếc điện thoại thông minh khi mọi người kiểm tra xem họ đã bỏ lỡ email hay tin nhắn nào trong một giờ vừa qua hay không. Những người đang quá trễ hẹn thậm chí chí còn gọi đến cuộc hẹn tiếp theo để xin lỗi.

Tuy nhiên, bước ra khỏi cuộc họp quá nhanh sẽ khiến bạn không kiểm soát được trí nhớ của mình.

Tư duy thông minh là khả năng thu thập những Kiến thức chất lượng cao và ứng dụng kiến thức khi bạn cần. Nếu không kiểm soát những thông tin bạn nhớ về các sự kiện thì bạn đang không thực hiện nhiệm vụ tạo ra Kiến thức chất lượng cao. Thay vào đó, bạn nên sử dụng Vai trò của 3 trước, trong và sau những sự kiện quan trọng như các cuộc họp và lớp học để trở nên chủ động trong việc kiểm soát những gì bạn nhớ về các tình huống.

Dưới đây là ba bước đơn giản để cải thiện chất lượng ký ức của bạn về các sự kiện:

1. Chuẩn bị. Bắt đầu bằng việc chuẩn bị đôi chút cho trước khi tham gia lớp học, cuộc họp hay buổi thuyết trình. Vì ít nhất biết tổng quát về nội dung thảo luận trong một tình huống nào đó, bạn có thể chuẩn bị bằng cách suy nghĩ về những gì bạn hy vọng nhận được từ đó. Bạn sẽ có thể nhớ những thông tin đã liên kết đến các kiến thức hiện hữu; do đó, sự chuẩn bị tâm trí này giúp bảo đảm rằng kiến thức hiện hữu sẵn sàng trong trí nhớ làm việc. Kết quả là, khi những chủ đề liên quan đến cái bạn hy vọng học tập được trình bày, bạn sẽ sẵn sàng để liên kết chúng với kiến thức hiện hữu. Những nhà tâm lý học giáo dục gọi danh sách những chủ đề này là nhà tổ chức trước. Nếu bạn đang dự một cuộc họp, buổi thuyết trình hay sự kiện mà không được cung cấp trước một thông tin hay lịch trình nội dung nào, bạn nên dành ít thời gian dự đoán về những gì nhiều khả năng được thảo luận nhất. Hãy chuẩn bị bằng cách suy nghĩ về những vấn đề bạn hy vọng được trình bày và hãy suy nghĩ về cách những thông tin đó có thể được liên hệ đến những dự án hay ý tưởng mà bạn đang nghiên cứu.

Có lúc, bạn có trước vài thông tin về những gì sẽ diễn ra. Hãy chắc rằng bạn thực sự đang sử dụng những gì bạn nhận được. Nhiều năm trước đây, tôi viết một quyển sách giáo khoa ngành tâm lý học nhận thức cùng hai đồng nghiệp, Doug Medin và Brian Ross. Mỗi chương bắt đầu với một đề cương nêu bật những chủ đề sắp triển khai. Mục tiêu là mang đến một sự tổ chức trước để các sinh viên chuẩn bị kiến thức cho những chủ đề được nói đến trong chương đó. Tôi luôn ngờ rằng sinh viên đều bỏ qua phần đề cương này. Tôi giảng về giá trị của việc làm đó và hỏi có bao nhiêu sinh viên đã bỏ qua phần đề cương. Tiếng cười theo sau câu hỏi này là tín hiệu cho tôi biết rằng nhìn chung họ đều bỏ qua phần này và do đó họ không tận dụng được cơ hội kích hoạt một ít kiến thức của mình trước khi tìm hiểu chương đó.

2. Tập trung chú ý. Suy nghĩ là một công việc gian khổ. Nếu không giữ trí nhớ làm việc thông thoáng nghĩa là bạn đang huỷ hoại khả năng suy nghĩ của mình về những sự kiện đang diễn ra trong lớp hay cuộc họp.

Điều này có vẻ quá hiển nhiên nhưng nếu nhìn quanh những căn phòng của rất nhiều cuộc họp, bạn sẽ thấy bản thân mình đang đối mặt với một trong những con quỷ thực sự của cuộc sống hiện đại – đa nhiệm. Ngồi trong một cuộc họp, bạn sẽ thấy vài người đang làm những công việc không liên quan đến cuộc họp đó. Những người khác đang kiểm tra email trên điện thoại thông minh của mình. Có những người đang đọc email. Không thể tối đa hoá chất lượng của những kiến thức mới đang thu nhận nếu không dành cho nó sự toàn tâm chú ý.

Sự nguy hiểm của hoạt động đa nhiệm rốt cuộc cũng bắt đầu thu hút sự chú ý trên các phương tiện truyền thông, nhưng các nhà tâm lý học đã biết về chúng từ rất lâu trước đây. Trong nhiều thập kỷ, các nghiên cứu đã khám phá ra hiệu suất công việc kép. Nghĩa là các nghiên cứu đã phát hiện ra hiệu suất con người suy giảm khi bạn cố làm hai hay nhiều việc cùng một lúc.

Nghiên cứu này rút ra bài học là khi con người đang tư duy phức hợp, họ không thực sự phân chia sự tập trung của mình đều cho tất cả mọi thứ phải làm. Thay vào đó, họ chia thời gian. Họ làm công việc này một chút và công việc kia một chút. Và họ nhảy qua nhảy lại giữa các công việc. Và đôi khi điều đó không sao cả. Ví dụ, sau khi bạn lái xe vài năm, lái xe trên đường không đòi hỏi nhiều công sức nữa. Nếu đang dạo chơi trên đường cao tốc, bạn có thể cứ mỗi vài giây lại kiểm tra những chiếc xe trước mặt bạn hay đại loại thế để đưa ra những quyết định chung xem liệu bạn có cần thay đổi làn xe không. Vì không cần sử dụng quá nhiều nỗ lực tâm trí để lái, bạn cũng có thể nói chuyện hay nghe đài.

Nhưng sẽ thế nào nếu trời bắt đầu mưa và có một tai nạn ở con đường phía trước? Giờ đây việc lái xe đòi hỏi nhiều nỗ lực hơn. Nếu tiếp tục nói chuyện hay nghe đài thì hiệu suất lái xe của bạn sẽ suy giảm. Trong xe, bạn có thể kiểm soát tình huống để dừng nói chuyện và tắt đài để xử lý tình huống đó.

Các cuộc họp cũng diễn ra như vậy. Nếu cuộc họp quan trọng và có những vấn đề cần được đưa ra và ghi nhớ thì mỗi khi cố gắng làm thứ gì đó khác (như kiểm tra email hay làm những công việc khác), bạn đang hướng sự chủ ý ra khỏi cuộc họp.

Dù vậy, nghiên cứu về đa nhiệm đi xa hơn thế một chút. Nhìn chung, mọi người nghĩ rằng họ giỏi hơn những người làm một việc bình thường khác. Nghĩa là mọi người đều sẵn sàng thừa nhận rằng ai đó khác có thể bị ảnh hưởng xấu nếu cố làm vài việc cùng một lúc nhưng ít người sẵn sàng nói rằng hiệu suất của họ sẽ thực sự bị ảnh hưởng nặng nề từ hoạt động đa nhiệm của mình.

Thật không may, bạn chỉ đơn thuần không phải là vị thẩm phán tốt nhất cho bản thân, vì đa nhiệm cũng ảnh hưởng đến khả năng đánh giá của bạn về năng lực thực hiện nhiều công việc cùng lúc như thế nào. Khi làm vài việc cùng một lúc, sẽ khó đánh giá hiệu quả của bất kỳ công việc nào bạn thực hiện.

Do đó hãy chú ý vào một việc. Đừng làm nhiều công việc cùng lúc.

3. Đánh giá lại. Vài phút sau khi tham dự một lớp học hay cuộc họp, hay thậm chí sau khi đọc một quyển sách, một bài báo, hãy dành vài giây hay vài phút ghi lại những điểm chính. Nếu bạn đang đi đến một cuộc họp khác và không thể viết thì hãy nhắc lại những điểm chính đó trong đầu. Bạn có thể thậm chí đầu tư một máy thu âm kỹ thuật số và tự mình nhắc lại thành tiếng để giúp bạn nhớ chúng sau này.

Thậm chí nếu bạn chưa từng đọc cái bạn đã viết hay lắng nghe cái bạn đã thu âm, hành động soạn ra một tổng kết bằng cách viết hay nói cũng giúp bạn nhớ thông tin tốt hơn. Một lý do để mua một máy thu âm kỹ thuật số nho nhỏ có thể khiến bạn cảm thấy ngớ ngẩn hay lúng túng khi đi ra khỏi một cuộc họp và tự nói chuyện với bản thân mình nhưng nó cho bạn một lý do để nói.

Khi đánh giá lại thông tin này, hãy suy nghĩ về cách gắn kết những gì bạn đã học với những kiến thức khác. Ba chiến lược này sẽ bảo đảm bạn phát triển Kiến thức chất lượng cao.

GIÚP NGƯỜI KHÁC SỬ DỤNG VAI TRÒ CỦA 3

Có rất nhiều loại tương tác giữa bạn với những người bạn muốn tác động để họ nhớ được điều gì đó sau này. Những tương tác này có thể là phỏng vấn việc làm, trong đó bạn cố gắng khiến người khác nhớ những đặc điểm của bạn, có thể là điều hành một cuộc họp hay dạy một lớp học, trong đó bạn muốn người khác nhớ nội dung của cuộc họp hay buổi học.

Không may thay, không phải tất cả mọi người bạn gặp đều biết Vai trò của 3. Vì thế hãy giúp tất cả những người xung quanh bạn làm việc hiệu quả hơn bằng cách cổ động Văn hoá thông minh. Vai trò của 3 đưa ra hai nguyên tắc tổng quát cần ghi nhớ

khi thiết kế những bài thuyết trình, lớp học, các tương tác khác với mọi người.

• Hãy liên kết những sự vật mới mà bạn muốn mọi người nhớ với những kiến thức hiện hữu của họ.

• Con người sẽ nhớ đại ý khoảng ba thứ về tương tác giữa họ với bạn.

• Hãy chắc chắn rằng bạn tập trung.

Tương đương với ba khuyến nghị tôi đưa ra nhằm tối ưu hoá Kiến thức chất lượng cao bạn có được từ những người khác, dưới đây là ba đề xuất nhằm cải thiện những gì người khác nhớ về bạn.

1. Chuẩn bị trước mỗi lần bắt đầu thuyết trình. Bạn muốn hình thành một khái niệm về những gì đang diễn ra trong một cuộc họp hay một buổi thuyết trình đang tham dự nên cũng đừng quên cung cấp thông tin nhằm giúp mọi người biết chút ít về nội dung sắp tới. Sự chuẩn bị trước này không cần phải chi tiết. Một câu nói về mỗi chủ đề chính là đủ khiến mọi người suy nghĩ.

Mục đích của sự chuẩn bị trước là để mọi người chuẩn bị sẵn sàng cho việc sử dụng kiến thức hiện hữu của mình, để mọi người gắn kết những kiến thức mới với những thứ họ đã biết. Đây là điều khá cần thiết. Cung cấp thông tin về nội dung sẽ được trình bày trong bài thuyết trình của bạn sẽ mang đến cho mọi người cơ hội kích hoạt kiến thức hiện hữu để chuẩn bị cho việc học. Nếu vì lo lắng về thời gian mà tôi đi thẳng vào nội dung thuyết trình, không chuẩn bị trước cho khán giả. thì người nghe phải mất một lúc để biết cách liên kết nội dung với những kiến thức hiện hữu của họ.

Sự chuẩn bị trước cũng khiến bài thuyết trình của bạn tập trung vào một số lượng nhỏ những đề mục. Sai lầm phổ biến trong chuẩn bị các bài thuyết trình là cố cung cấp quá nhiều thông tin. Nếu bạn thấy sự chuẩn bị trước nhiều hơn ba đề mục, đó là một dấu hiệu rõ ràng cho thấy bạn đang cố trình bày nhiều thông tin hơn cái mọi người thông thường có khả năng nhớ. Hãy giảm xuống còn ba nội dung. Bạn sẽ nhanh chóng nhận ra rằng những bài thuyết trình của mình sẽ hiệu quả hơn nhiều và người khác sẽ nhớ nhiều hơn về chúng.

Nếu bạn không thể giới hạn bản thân trong một số lượng nhỏ nội dung thì hãy cố gắng tìm ra những quan hệ nào đó giữa các đề mục trong lịch trình. Nếu có thể tìm ra cách thức các đề mục tương tác với nhau thì bạn có thể biến những cái có vẻ gồm số lượng lớn những mẩu thông tin riêng biệt thành những nhóm nhỏ các thông tin liên kết với nhau.

2. Trong một buổi thuyết trình, hãy tập trung chủ yếu vào ba điểm chính. Bạn càng lạc đề và thêm vào những dữ liệu bên lề khác thì càng nhiều khả năng mọi người sẽ nhớ thứ gì đó chứ không phải thông điệp cơ bản bạn hy vọng truyền tải.

Bạn có thể lo sợ rằng việc tập trung vào chỉ vài điểm chính sẽ khiến bạn không trình bày đủ thông tin. Bạn có thể cảm giác như đang lặp ý nếu chỉ tập trung vào ba đề mục trong một cuộc họp hay lớp học. Tuy nhiên, hãy nhớ rằng khi cung cấp cho mọi người những thông tin mới, họ cũng như bạn, đều chưa biết gì về chúng. Sự lặp lại này mang đến cơ hội tập trung vào những thông tin chính và mở rộng chi tiết những thông tin đó khi học.

Để giúp mọi người tiếp thu những thông tin mới, hãy tìm những cách giúp họ liên kết nội dung này với kiến thức hiện hữu của họ. Có những cuốn sách với toàn nội dung viết về cách thuyết trình hiệu quả, do đó tôi sẽ không thảo luận về điểm này nữa. Tuy nhiên tôi có một đề nghị cụ thể là bạn nên khuyến khích mọi người suy nghĩ về những cách họ có thể sử dụng thông tin bạn đang trình bày. Sau đó, khi gặp phải những tình huống này, họ nhiều khả năng sẽ nhớ những gì bạn đã chỉ bảo họ.

Tất nhiên, người ta có thể tranh luận rằng, thế giới đơn thuần đang trở nên quá bận rộn để chỉ tập trung vào ba đề mục. Rất khó để tập trung mọi người trong những cuộc họp, và do đó cần thiết phải đi qua nhiều nội dung nhất có thể khi có tất cả mọi người trong cùng một căn phòng. Nhận xét này là một biến thể của động lực mà các đồng nghiệp của tôi trong Hiệp hội Luật tâm lý đã sử dụng để trình bày một lượng thông tin lớn trong buổi thuyết trình kéo dài 15 phút. Vai trò của 3 cần được tôn trọng chứ không phải phá vỡ. Nó đúng bất chấp bạn bận rộn thế nào và bao nhiêu thông tin bạn mong muốn trình bày. Khiến lịch họp dày đặc hơn chỉ mang đến kết quả là mỗi người nhớ một nhóm những dữ kiện khác nhau từ cuộc họp. Và điều đó sẽ không hình thành Văn hoá thông minh.

3. Vào cuối mỗi buổi thuyết trình, hãy tổng kết ba điểm chính. Tổng kết này bảo đảm rằng bạn có cơ hội nhấn mạnh những điểm bạn tin rằng quan trọng nhất mà mọi người cần biết. Thậm chí, nếu những người khác không ành thời gian xem lại những gì họ đã học, thì việc tổng kết này sẽ giúp họ có cơ hội để rà soát lại những thông tin mới.

Tôi thấy tổng kết này đặc biệt quan trọng vào cuối mỗi cuộc họp. Trong vai trò giáo sư, tôi thường xuyên gặp những sinh viên cao học. Trong một giờ đồng hồ, chúng tôi có thể có một cuộc trò chuyện tự do không mang cấu trúc của một bài giảng hay một cuộc họp nhóm. Kết quả là, kết thúc cuộc họp với một danh sách những đề mục hành động là điều hữu ích.

Các chương của cuốn sách này đã được sắp xếp theo các nguyên tắc thuận lợi cho quá trình bạn luyện tập. Như bạn đã thấy, từng chương đều bắt đầu với ba phát biểu cho bạn biết nội dung sắp được trình bày. Đọc trước ba điều ấy sẽ khiến bạn suy nghĩ về những gì sắp được trình bày trong chương đó. Tôi cũng cố gắng tránh lạc đề đến mức tối đa. Thực tế, lý do chính để có các hộp Thông minh hơn tức thì là tôi muốn làm bật các khái niệm không hoàn toàn nằm trong chủ đề nhưng liên quan đến hành trình trở thành một người có Tư duy thông minh. Những hộp này có thể đọc riêng và suy nghĩ một cách độc lập với những nội dung khác trong chương. Mỗi chương kết thúc bằng một bộ những thông điệp trong đó tổng kết những thông tin chính của chương và gắn kết chúng lại với nhau.

Thông minh hơn tức thì

Khi đang trong một cuộc họp hay trong lớp học, đang đọc một cuốn sách hay bài báo, đôi khi bạn thấy mình gặp vấn đề trong việc tập trung. Khó khăn này xuất phát từ vài nguyên nhân sau.

Trạng thái cơ thể gây ảnh hưởng đến trạng thái tâm trí. Nếu bạn mệt mỏi thì bạn sẽ gặp khó khăn trong việc tập trung. Cà phê và những thức uống chứa caphêin khác có thể hữu dụng chút ít, nhưng nó chỉ khiến bạn tỉnh táo hơn chứ dường như không tác động đến những vùng não giúp bạn nhớ những thông tin mới. Do đó, về lâu dài, tốt hơn hết là bạn nên cố gắng tăng thêm thời gian ngủ trong lịch sinh hoạt của mình thay vì uống thêm nhiều cốc cà phê.

Nếu ngồi quá lâu, bạn cũng sẽ thấy tâm trí mình mất tập trung. Trong trường hợp đó, hãy đứng dậy vươn vai, đi đến cuối phòng họp hay lớp học và đi lại vài bước trong một lúc. Hoạt động này giúp bạn tập trung trở lại. Trong việc tạo dựng một Văn hoá thông minh, cũng nên khuyến khích những người khác đứng dậy đi vòng quanh trong các cuộc họp. Quy định thông thường đối với tất cả mọi người là ngồi yên khi họp, song đó chưa chắc là điều kiện lý tưởng để tiếp thu thông tin.

Hãy nhận biết nhịp điệu cơ thể bạn. Khi còn học đại học, tôi thường rất mệt mỏi ngay sau khi ăn. Cuối cùng, tôi không đăng ký những lớp học vào khung giờ ngay sau bữa trưa để tránh ngủ quên trong lớp. Nếu không thể tránh một khoảng thời gian trong ngày mà bạn biết là không tốt cho mình thì hãy cố gắng đi bộ trước khi ngồi vào một lớp học hay cuộc họp.

Thêm vào đó, hãy tập trung toàn bộ cơ thể bạn vào lớp học, cuộc họp hay cuốn sách. Hãy ghi chú. Thậm chí việc vẽ nguệch ngoạc trên giấy cũng cho thấy là sẽ giúp mọi người trở nên tập trung hơn khi ở trong lớp hay trong một cuộc họp.

Cuối cùng, nếu không đề nghị nào tôi đưa ra ở đây có hiệu quả và bạn cảm thấy bị xao lãng cùng cực bởi những tiếng ồn và những sự vật khác trong môi trường làm việc của mình, bạn có thể nên tìm hiểu thêm về triệu chứng của hội chứng thiếu tập trung trên Internet. Từ đó, bạn có thể quyết định liệu bạn có cần phải đi kiểm tra bệnh hay không. Có thể bạn không mắc hội chứng thiếu tập trung nhưng khi tất cả những cách khác đều thất bại thì bạn nên xem xét khả năng này.

Kiến thức chìa khoá

Thế giới là một nơi bận rộn. Có rất nhiều thứ diễn ra xung quanh bạn. Để khiến sự hỗn độn này trở nên trật tự, tâm trí đặt ra các giới hạn cho những thông tin được sử dụng trong mỗi giai đoạn. Khi tri nhận một sự kiện từ thế giới xung quanh, chỉ một lượng nhỏ những thông tin tiềm năng trở thành tâm điểm của sự chú ý. Việc nhận thức về một sự kiện là tổ hợp của hoạt động xử lý từ dưới lên sử dụng thông tin từ thế giới xung quanh và hoạt động xử lý từ trên xuống sử dụng những kiến thức sẵn có quy định cách chúng ta diễn giải những sự kiện mới.

Trong thời gian diễn ra một sự kiện, trí nhớ của bạn làm việc trong một khả năng giới hạn. Chỉ một lượng nhỏ kiến thức sẵn có sẵn sàng cho quá trình tư duy mà bạn sử dụng để lập luận và giải quyết những vấn đề mới. Một cách để bạn tăng lượng thông tin có thể huy động khi suy nghĩ là bảo đảm rằng những mẩu kiến thức được kết nối với nhau một cách dày đặc. Vì tế, điều quan trọng khi học là tìm ra những cách liên kết thông tin mới với thông tin sẵn có.

Khi bạn nhớ tới một sự kiện, bạn có thể gọi ra khoảng ba mẩu thông tin độc lập về nó: Đó là Vai trò của 3. Điều quan trọng là sử dụng hiểu biết về trí nhớ để vừa sắp xếp ký ức của bạn về những sự kiện đã trải qua, vừa học cách thiết lập cấu trúc bài thuyết trình của mình trước những người khác.

Khi tham dự một cuộc họp, hãy suy nghĩ về điều bạn muốn nhận được. Sau đó, hãy tập trung vào thông tin đó. Và cuối cùng, sau mỗi trải nghiệm, hãy dành chút thời gian nhẩm lại những thông điệp mang tính chìa khoá. Bằng cách này, sau đó bạn sẽ kiểm soát được những gì bạn nhớ về tình huống ấy.

Khi điều hành một cuộc họp, một lớp học hay tham dự một buổi phỏng vấn, hãy trình bày những điểm chính mà bạn muốn mọi người nhớ. Sau đó, hãy tập trung mạnh mẽ vào những điểm này và tránh bị lạc đề nhiều nhất có thể. Cuối cùng khi kết thúc, hãy tóm lại những điểm mấu chốt để ngay cả khi đã ra khỏi mối tương tác với bạn, thính giả vẫn nhớ những gì bạn hy vọng họ nhớ.

Bằng cách ghi nhớ kỹ Vai trò của 3, bạn có thể làm tăng chất lượng kiến thức của mình lên rất nhiền lần. Theo cách này, bạn đã có một khởi đầu thuận lợi trong chuyến hành trình để tư duy thông minh hơn. Bên cạnh đó, bằng cách sử dụng Vai Ttrò của 3 để tổ chức những bài thuyết trình của mình, bạn cũng tiến một bước gần hơn đến việc tạo ra Văn hoá thông minh.