“Những ai còn e dè năm 1997?” – đó là tiêu đề trên trang bìa của tờ Far Eastern Economic Review. Tạp chí này cũng khẳng định đó “chắc chắn không phải là giới kinh doanh Hồng Kông”. Với trang bìa đó có thể thấy rõ ràng giới doanh nhân Hồng Kông luôn tự tin cùng tồn tại với Bắc Kinh, ngay cả khi họ không đồng thuận với nền cộng hòa nhân dân thì vẫn còn Lý Gia Thành sát cánh cùng Châu Nam – chiến sỹ kỳ cựu của Bắc Kinh.

Gần đến ngày Hồng Kông được trao trả về Trung Quốc, áp lực trong những hộ gia đình trung lưu Hồng Kông lại càng gia tăng, gần một nửa số thanh niên Hồng Kông có thể sẽ rời bỏ thành phố cảng trước ngày 1 tháng 7 năm 1997. Với giới lãnh đạo kinh doanh Hồng Kông, sự chuyển giao này có vẻ ít ẩn chứa nguy hiểm. Trong số những người sống ở Hồng Kông, chỉ có các trùm tư bản mới có khả năng tự quyết định số phận của mình, hoặc có thể trục lợi từ sự kiện này. Ngày 1 tháng 1 năm 1996, cùng với những nhân vật nổi bật khác trong giới kinh doanh Hồng Kông như Lý Triệu Cơ và Robert Kuok, Lý Gia Thành đã được Bắc Kinh chọn để tham gia Hội đồng Trù bị 150 thành viên với trách nhiệm giám sát sự trở lại với Trung Hoa cộng sản của một Hồng Kông tư bản. Một điều khó tin và cũng là minh chứng cho sức mạnh khi Gia Thành và nhà kinh doanh khác trong Hội đồng sẽ chiếm giữ gần 1/3 tổng giá trị thị trường chứng khoán Hồng Kông.

Nhiệm vụ quan trọng nhất của Hội đồng là xóa bỏ toàn bộ cơ quan lập pháp 60 ghế vừa mới được bầu ra. Trong vòng một năm, một thể chế lập pháp lâm thời mới được bổ nhiệm với sự phê chuẩn của Bắc Kinh sẽ đi vào hoạt động – nhiều tháng trước ngày chuyển giao quyền lực chính thức. Như vậy lần này liệu Chris Patten, Toàn quyền do London bổ nhiệm, có phải lùi bước để nhường chỗ cho một nhà lãnh đạo mới được Bắc Kinh lựa chọn? Quả đúng như vậy. Ngày 30 tháng 6 năm 1997, khi các ông chủ người Anh cay đắng từ biệt trên boong tàu của ba chiến hạm Hải quân Hoàng gia, dẫn đầu là chiếc HMS Illustrious, và việc khởi động Ocean Wave 97 – mật lệnh cho cuộc tháo lui của hơn 1 nghìn lính từ trung đoàn Black Watch, sư đoàn kỵ binh thiết vận Gurkha của Queen và 6/7 của đội kỵ binh kỹ sư chiến trường Hoàng gia Gurkha – Hồng Kông sẽ là một thực thể chính trị rất khác biệt.

Với những người Anh phải rời đi, toàn bộ tiến trình này giống như một minh chứng cho quan điểm của Bắc Kinh đối với chế độ dân chủ phương Tây. Nhưng khi Anh quốc cuối cùng đã xác nhận nền dân chủ của Hồng Kông sau 150 năm thuộc địa, cái gọi là “sự đồng cảm” mà quốc gia này dành cho các cư dân Hồng Kông chỉ là một tấm hộ chiếu cho phép đi lại không cần visa thay vì gia hạn quyền cư trú lâu dài tại Anh.

Trong khi đó, vì cơ quan lập pháp vừa được bầu chọn đang phải đối mặt với nguy cơ giải thể, Ủy ban Trù bị chẳng khác gì bù nhìn lên tiếng nhân danh vì người dân. Vấn đề quan trọng hơn là Bắc Kinh vẫn giữ vai trò quyết định về việc lựa chọn một thủ tướng lâm thời, bất chấp chỉ thị của ủy ban về việc thành lập một bộ máy mới gồm 400 thành viên người Hồng Kông để thực hiện lựa chọn ấy (Mặc dù riêng Lý Gia Thành có thể không bày tỏ ý kiến về tổ chức hành pháp. Song với ảnh hưởng đáng kể của mình, ông có thể sắp đặt cho Đổng Kiến Hoa).

Xét về bề ngoài, có thể nhận thấy những thay đổi này không hề ảnh hưởng tới Lý và đồng sự của ông. Chừng nào Bắc Kinh vẫn còn giữ lời hứa danh dự sẽ không can thiệp đến tư bản Hồng Kông thì việc Trung Quốc thay thế Anh trong vai trò nắm giữ quyền lực chính trị hay việc thay đổi quan điểm phi dân chủ chỉ là những điều chỉnh về mặt hành chính. Thực ra, cái mà người Hồng Kông theo đuổi, như một thương nhân Hồng Kông nhận định, không phải dân chủ mà là tự do – tự do được kiếm tiền.

Đến giữa năm 1996, Lý dường như hoàn toàn tin vào lời hứa của Bắc Kinh: Để Hồng Kông tự do trong cách thức kiếm tiền. Ông đã nhắc tới điều này trong phần mở đầu bản báo cáo thường niên của Hòa Ký Hoàng Phố vào năm 1997. Với những mối quan hệ về chính trị và kinh tế được củng cố, khi quyền tối cao đối với Hồng Kông trở lại Trung Quốc, tập đoàn của Lý vẫn trung thành với chính sách mở rộng và phát triển các ngành kinh doanh chủ yếu ở Hồng Kông và Trung Quốc.

Mấu chốt cho những quan hệ trên là việc mở rộng cơ sở hạ tầng giao thông vận tải giữa Hồng Kông với Đại lục, đáng chú ý là đường quốc lộ được mở tháng 7 năm 1994 nối liền Hồng Kông với Quảng Châu và sẽ sớm ăn sâu vào nội địa Trung Quốc. Đến trước năm 1997, một hệ thống đường ray cho giao thông công cộng dài 34 km sẽ nối Hồng Kông với một sân bay mới ở Xích Lạp Giác trị giá 20 tỷ đô la. Sân bay này đến năm 2000 sẽ đón 87 triệu du khách mỗi năm. Hồng Kông sẽ dần trở thành cầu nối cho hàng hóa, dịch vụ giữa Trung Quốc và thế giới. Đồng thời nó cũng là nguồn cung cấp những thông tin kinh tế quan trọng cho Đại lục. Một học giả đã nói, Hồng Kông theo một nghĩa nào đó, sẽ trở thành “văn phòng” của phía nam Trung Quốc.

Rõ ràng là bối cảnh đó có ảnh hưởng rất lớn tới quyết định đầu tư và kinh doanh của Lý Gia Thành. Sau việc loại bỏ những nhân vật người Anh ra khỏi tập đoàn vào đầu những năm 90 và cả việc tập trung đầu tư vào quê hương – một động thái mà ông rất tin tưởng với chuyến đi thăm phía nam Trung Quốc của Đặng Tiểu Bình năm 1992 – Lý Gia Thành vẫn tiếp tục chứng tỏ lòng tin vào tương lai quan hệ kinh tế giữa Hồng Kông và Trung Quốc, bắt đầu bằng dự án xây dựng Nhà máy Điện Quảng Đông-Châu Hải. Đây sẽ là nhà máy nhiệt điện lớn nhất Trung Quốc với các máy phát điện đốt than công suất 700 MW. Dự án sẽ được thực hiện bởi Hòa Ký Hoàng Phố và Trường Giang Thực Nghiệp.

Ở Hồng Kông và Trung Quốc, phát triển là một đặc trưng, nhất là đối với đế chế của Lý Gia Thành. Hồng Kông Hilton, khách sạn mà Lý Gia Thành có được thông qua Trường Giang Thực Nghiệp vào đầu những năm 90, đã được sắp xếp để tái xây dựng với chi phí là 8,33 tỷ đô-la Hồng Kông để trở thành một cao ốc chọc trời với một công viên công cộng ở tầng trệt. Tại Bắc Kinh, Trường Giang Thực Nghiệp cũng có kế hoạch biến khách sạn Holiday Inn Lido với 1.300 phòng mà tập đoàn này mua cổ phần vào tháng 1 năm 1996 thành một tháp văn phòng. Còn với khách sạn Great Wall Sheraton, 1.000 phòng được đầu tư vào tháng 1 năm 1995, Trường Giang Thực Nghiệp có ý định để nó tiếp tục phát triển theo hướng kinh doanh khách sạn. (Một vấn đề khiến Lý Gia Thành đau đầu chính là kế hoạch xây dựng Oriental Plaza của ông tại trung tâm phố Vương Phủ Tỉnh ở Thượng Hải. Đây là dự án bất động sản duy nhất ở Bắc Kinh mà Trường Giang Thực Nghiệp, với 64% cổ phần, là nhà đầu tư chính. Oriental Plaza đã bị chỉ trích rất nhiều, đầu tiên là do buộc McDonald phải chuyển địa điểm bất chấp hợp đồng cho thuê 20 năm của họ, sau là vì ý định của Trường Giang Thực Nghiệp muốn xây dựng dự án lớn hơn 50% diện tích quy hoạch cho phép của Thượng Hải, cao hơn các công trình Đại lễ đường Nhân dân hoặc Tử Cấm Thành cạnh đó nhiều. Vào giữa năm 1996, chính quyền quyết định cho phép Trường Giang Thực Nghiệp tiến hành dự án, nhưng với điều kiện là phải thiết kế lại).

Lý Gia Thành vẫn tiếp tục mở rộng sang các lĩnh vực hấp dẫn khác, khởi đầu là hoạt động của hệ thống GMS (hệ thống thông tin di động toàn cầu) vào tháng 6 năm 1995 và Network Eight Service, một công ty điện thoại cố định vào tháng 9 năm 1995. Trong lĩnh vực cảng công te nơ, lúc này Lý Gia Thành đang phát triển Cảng quốc tế Hồng Kông một cách vững chắc, ấn tượng nhất là việc giành được 50% cổ phần của Công ty Cảng quốc tế Thiên Môn năm 1995. Tại thời điểm tháng 6 năm 1996, Hòa Ký Hoàng Phố đang đàm phán với Trung Quốc để liên doanh xây dựng một kho chứa công te nơ và phương tiện vận tải rộng 60 nghìn km2 gần cửa sông Châu Giang.

Mặc dù luôn dành sự quan tâm lớn tới việc đầu tư vào quê hương, Lý Gia Thành vẫn tiếp tục khám phá các cơ hội ở phương Tây, mở đầu là việc sở hữu 50% cổ phần của Công ty Trách nhiệm hữu hạn Freeport Harbor, một hải cảng vận chuyển hàng hóa và hành khách ở Freeport, thuộc đảo Grand Bahama. Richard Lý, khi đó cũng đang kinh doanh ở nước ngoài, vào cuối năm 1995 đã mua được phần lớn cổ phần trong công ty anh từng làm việc trước đó, Gordon Capital có trụ sở tại Toronto, với ý định bành trướng vào Mỹ. Nhưng chính Anh quốc mới là nơi mà đế chế của Lý tập trung đầu tư, phát triển không chỉ công việc kinh doanh của cảng Felixstowe, còn bao gồm cả lĩnh vực viễn thông mà đế chế này sở hữu. Đáng chú ý là việc đi vào hoạt động của Công ty Sản xuất tổng đài điện thoại di động Orange PLC vào tháng 4 năm 1994. Vào thời điểm đó, giới phê bình đã chết lặng trước quyết định của Hòa Ký Hoàng Phố khi tập đoàn này tiếp tục rót thêm tiền vào Anh quốc, nối gót thất bại trước đó của Mạng lưới không dây Rabbit. Nhưng đến tháng 12 năm 1995, Orange đã vượt lên trên kỳ vọng, công ty cuối cùng đã niêm yết đại chúng vào tháng 3 năm 1996 với mức chào bán mà các nhà đầu tư hăm hở mua vượt mức tới mười lần. Thật vậy, đến giữa năm 1996, toàn bộ Tập đoàn Hòa Ký Hoàng Phố đã trở thành “con cưng” của giới đầu tư, đặc biệt là các nhà đầu tư Mỹ, những người đánh giá cao tính thanh khoản đầy hấp dẫn của Hòa Ký Hoàng Phố.

Vào thời điểm này, đế chế của Lý Gia Thành kinh doanh hiệu quả như thế nào phần lớn sẽ phụ thuộc vào mối quan hệ đang phát triển giữa Hồng Kông và Trung Quốc. Hoàn toàn nhận thức được về một mối quan hệ mới mang tính nhạy cảm, đồng thời để làm yên lòng các cổ đông về sự đảm trách có tính toán của ông đối với khu vực bất ổn chính trị này, Lý Gia Thành đã nhận xét trong báo cáo thường niên năm 1995 của Hòa Ký Hoàng Phố rằng, công ty của ông sẽ tiếp tục một tiến trình bảo thủ trong khi vẫn cẩn thận tìm kiếm những cơ hội xa hơn. Trên thực tế, trong khi một số thương gia dự đoán rằng Hồng Kông sau năm 1997 sẽ còn tốt hơn trước, những người khác lại đánh bạo nói rằng ngay cả khi Hồng Kông vẫn là một nơi tuyệt vời để kiếm tiền thì đây cũng sẽ không phải là một địa điểm lý tưởng để sống.

Tuy nhiên, có vẻ như Lý Gia Thành và các công ty của ông đã đầu tư quá nhiều vào Hồng Kông và Trung Quốc, vì thế ông không thể từ bỏ mảnh đất quê hương. Với giới chức lãnh đạo Bắc Kinh, ông vẫn là một Hoa kiều kiểu mẫu. Chắc chắn rằng, Lý Gia Thành cần Trung Quốc nhiều như Trung Quốc cần ông, hai bên kết hợp nhằm tạo nên một mối quan hệ cộng sinh tối thượng.

Thú vị là, khi năm 1997 đến gần, quan điểm phổ biến ở Hồng Kông cho rằng thuộc địa này cũng sẽ chỉ là một bến cảng nữa của người Trung Quốc tại khu vực Biển Nam Trung Hoa. Tất nhiên, nó vẫn sẽ luôn là thành phố với mức độ tinh vi, tây hóa và cách tân vào bậc nhất, song vẫn giữ nền móng Trung Hoa, thậm chí vượt xa Thượng Hải. Tuy nhiên, có lẽ Hồng Kông sẽ không còn được chú ý nhiều như trong quãng thời gian hơn 150 năm dưới sự cai trị của người Anh. Thâm Quyến và Thượng Hải đang phát triển với tốc độ chóng mặt. Và đó mới là các thành phố đích thực của Trung Quốc. Hồng Kông, ngược lại, từ lâu đã chịu đựng tình trạng của một kẻ mồ côi dưới sự bảo hộ của người Anh. Và bây giờ khi sắp về lại với cha mẹ hợp pháp, những năm tháng thịnh vượng dưới quyền kiểm soát Tây phương cũng chẳng thể mua được cho nó sự chính thống của mình. Thật vậy, khi mà ngày càng có nhiều mối kinh doanh rơi vào tay những nhà đầu tư tới từ Trung Quốc cùng sự gia tăng của dòng người nhập cư Trung Quốc từ đại lục vào Hồng Kông, ngay cả ngôn ngữ cũng biến đổi thuộc địa này, với sự thay thế tiếng Quảng Đông bằng tiếng Quan Thoại, cũng như chính những người nói tiếng Quảng Đông muốn bày tỏ lòng yêu nước đối với Tổ quốc và sẽ đảm trách nhiệm vụ khó khăn là học thổ ngữ phương Bắc. Rõ ràng rằng, người ta không nên dành quá nhiều niềm tin vào giới chức lãnh đạo Bắc Kinh, những người luôn khẳng định rằng sẽ chẳng có chuyện gì xảy đến với Hồng Kông trong ít nhất là năm mươi năm sau năm 1997. Lúc ấy, sẽ tới lượt các con trai của Lý Gia Thành, Victor và Richard, nghỉ hưu và suy ngẫm về tương lai của một đế chế có lẽ sẽ khác rất xa thứ mà người cha đã để lại cho họ. Việc hai người có thể nắm trong tay những tài sản có giá trị hơn hay không phụ thuộc rất lớn vào khả năng của họ, chắc chắn là như vậy, nhưng điều đó cũng còn phụ thuộc vào xu thế kinh doanh tại Trung Quốc và Đông Nam Á.

Dù sao thì trước thời điểm đó, Victor và Richard sẽ thừa kế một đế chế thương mại đã và đang là sự ghen tị của tất cả mọi người – một đế chế được Lý Gia Thành tạo nên chỉ từ một lời hứa duy nhất của ông với người cha rằng một ngày nào đó ông sẽ kiếm thật nhiều tiền và sẽ không bao giờ quên gốc gác của mình. Cả hai điều ấy ông đều đã giữ lời. Lý Gia Thành đã đặt ra cho các con trai mình nhiệm vụ rất khó khăn. Những điều ông làm được thật quá lớn lao để có thể vượt qua.