Truyện ngắn của William Shakespeare
02. Chàng lái buôn thành Venise – Phần 2
– Để làm mồi cho cá! – Shylock cười khẩy, – nếu thịt của hắn chẳng nuôi được gì hơn, thì có nuôi được mối hận của tôi. Hắn cười cợt những lần tôi thua lỗ, hắn chế nhạo các món lợi của tôi, hắn nhục mạ xứ sở tôi, hắn chen vào cuộc làm ăn của tôi. Vì lý do nào chứ? Chỉ vì tôi là một người Do Thái. Chẳng lẽ người Do Thái lại không có mắt, có tay, có đầy đủ giác quan với mọi thứ tình cảm và những nỗi say mê à? Họ chẳng ăn cùng một loại thực phẩm như người Cơ đốc hay sao? Chẳng phải người Do Thái cũng bị thương tích bởi cùng những loại vũ khí, cũng mắc phải những căn bệnh và được chữa trị bằng những vị thuốc giống như người Cơ đốc đó sao? Chẳng phải mùa hè người Do Thái cũng nóng bức, mùa đông cũng lạnh buốt y như các tín đồ Cơ đốc đó sao? Nếu các người đâm chúng tôi không chảy máu à? Nếu các người cù chúng tôi không cười à? Nếu các người đầu độc chúng tôi không chết à? Nếu các người xúc phạm chúng tôi, chúng tôi lại không trả thù à? Nếu các người giống chúng tôi những cái đó, thì bất luận cái gì chúng tôi cũng giống các người hết. Kìa, anh bạn Tubal, có tìm thấy con gái tôi không?
– Tôi nghe nói nhiều về cô ấy, nhưng chẳng làm sao gặp được, bác Shylock ạ!
– Chưa bao giờ, – Shylock kêu lên, – chưa bao giờ dân tộc tôi lại đáng nguyền rủa như hôm nay! Hai nghìn đồng đuy-ca và biết bao tư trang quý giá của tôi! Tôi muốn thấy đứa con gái ngỗ nghịch gục chết dưới chân, tai còn đeo nữ trang. Sao nó chẳng bị chôn vùi dưới chân tôi với những đồng đuy-ca của tôi trong quan tài của nó. Chẳng biết tôi còn phải hao tốn bao nhiêu tiền nữa mới tìm ra được nó. Thật là họa vô đơn chí! Chẳng chút thỏa nguyện! Mà cũng chẳng báo được thù! Chẳng có tiếng thở than nào như tiếng than thở của ta, chẳng nước mắt nào như nước mắt của ta!
– Còn nhiều kẻ khác đau khổ, – Tubal an ủi, – lão Antonio, theo như tôi được biết ở Gênes…
– Gì thế! Một tai họa? Một tai họa thảm khốc à?
– Lão ta vừa mất chiếc tàu từ Tripoli về.
– Tạ ơn chúa! Có thật không đấy? Ối! Tin đáng mừng!
– Thiên hạ đồn rằng ở Gênes, con gái ông tiêu phí trong một đêm mười tám đồng đuy-ca.
– Ngươi cắm dao găm vào ngực ta đó! Ôi! chẳng bao giờ còn được thấy lại vàng của ta!
– Tôi vừa tới Venise, – Tubal nói tiếp, – với các chủ nợ của Antonio, họ quả quyết rằng hắn chỉ còn cách tuyên bố phá sản thôi.
– Thật hả dạ. Ta sẽ làm cho hắn đau đớn. Ta sẽ hành hạ hắn.
– Có kẻ đưa cho tôi xem chiếc nhẫn mà con gái ông đánh đổi với y để lấy một chú khỉ.
– Con đốn mạt! Đó là chiếc nhẫn lam ngọc của ta. Ta mua hồi thời còn trẻ. Ta chẳng bao giờ chịu mất nó, dù để đổi lấy cả một sa mạc đầy những khỉ.
– Chắc chắn lão Antonio sẽ bị khánh kiệt.
– Thông báo ngay cho một viên quan tư pháp, trước mười lăm ngày. Nếu hắn không trả được nợ, ta sẽ lóc tim của hắn. Nếu hắn trốn khỏi Venise, ta sẽ tiến hành mọi việc theo ý ta. Nào nhanh lên, Tubal, rồi trở lại gặp đi. Đi đi, bạn chí thiết của ta!
Thời gian trôi qua, kỳ hạn đã tới. Antonio không trả được nợ, nhưng Bassanio đã chiếm được Portia. Chính đang lúc tràn trề hạnh phúc, tin tức về nguy cơ của người bạn đã nổ ra. Lorenzo trình diện với Portia cô vợ mới cưới Jessica, trao cho Bassanio một lá thư khiến anh tái mặt khi đọc qua. Portia, người vợ yêu thương và quả cảm, đã ngăn lại những lời chúc mừng của các bạn mới đến, và tỏ ra lo lắng về nỗi khốn quẫn của chồng.
– Này, Portia hiền dịu, – Bassanio thành thực tỏ bày, – anh có nói khi ngỏ lời yêu em, rằng anh là một vương tôn, nhưng tài sản duy nhất của anh là dòng máu lưu thông trong huyết quản. Anh là thằng bịp, vì của cải của anh chẳng đáng một đồng xu! Anh bạn hiền từ, quảng đại Antonio của anh đã tự khép mình dưới quyền lực một kẻ thù hiểm ác nhất của anh ấy để yểm trợ cho anh.
Thư này báo tin vụ thất lạc tàu bè của anh ấy, còn tên Do Thái từ chối không nhận tiền, trị giá tờ giấy nợ, vì trễ hạn. Hai mươi thương gia, bạn của Antonio, cả vị đại thống lĩnh(6) nữa và các bạn nhân sĩ, đã hết lời thuyết phục lão. Lão nói lão thích một lirve thịt của Antonio hơn là hai mươi lần số nợ.
(6) Doge: người đứng đầu nhà nước cộng hòa Venise và cộng hòa Genes do bầu cử.
Chỉ nghĩ đến điều đó, Portia đã kinh khiếp rụng rời.
– Anh ấy nợ lão Do Thái bao nhiêu? – Nàng hỏi.
– Ba nghìn đuy-ca, vay cho anh.
– Sao không hơn à? Hãy trả lão sáu nghìn, gấp hai, gấp ba lần còn hơn là phải thấy người bạn thân thiết mất đi, dù chỉ một sợi tóc, Bassanio ạ! Chúng ta hãy đến nhà thờ ngay, chịu phép lễ cưới, để em chính thức là vợ anh, rồi anh hãy tức tốc trở về Venise. Em sẽ đưa anh đủ số vàng để trả gấp hai mươi lần món nợ cỏn con ấy. Nhanh lên, anh yêu, hãy lên đường.
Lễ cưới vừa xong, Bassanio lên xe và ra đi. Portia chẳng nói với ai lời nào, đã ngầm nghĩ ra giải pháp. Giao biệt thự cho Lorenzo và Jessica trông nom, nàng bảo rằng sẽ rút vào tu viện để chờ đợi chồng về.
Ta gặp lại Bassanio bên cạnh Antonio, trước phiên tòa trang nghiêm, dưới quyền chủ tọa của vị đại thống lĩnh. Người ta đưa Shylock vào và vị Đại thống lĩnh đi ngay vào vấn đề, vừa giả vờ tin chắc rằng lão Do Thái chẳng thiết nghĩ đến việc thưa kiện Antonio để đòi hỏi việc trả nợ vô nhân đạo, như đã ghi trong giấy. Shylock chẳng chút bận tâm gì đến tình cảm. Lão chỉ cần biết lão có đủ quyền không? Nếu lão vẫn thích được một lirve thịt thay vì ba nghìn đuy-ca, hay sáu nghìn đuy-ca do Bassanio đưa, hay thậm chí sáu lần số tiền sáu nghìn đó, thì luật pháp ở Venise có quyền chống lại không? Đó là câu hỏi duy nhất lão đặt ra trước tòa.
Đại thống lĩnh cho đòi nhà thông thái, cố vấn pháp luật nổi tiếng Bellario, để giải quyết vấn đề hóc búa này. Người ta nóng lòng chờ ông. Ngay lúc đó, trong khi Antonio cam chịu xin cứ để lão Do Thái thỏa mãn lòng thù hận và Shylock thì mài con dao sắc. Người ta loan báo có một sứ giả từ Padoue đến, mang theo lá thư của vị bác học. Một viên thư ký luật sư mặt non choẹt dưới chiếc mũ vải đen gấp nếp, bước vào trình thư lên đại thống lĩnh.
– Ngài Bellario, – Đại thống lĩnh tuyên bố, – tiến cử trước tòa một nhà bác học trẻ, đồng nghiệp của ngài. Ông ấy đâu?
– Gần đây thôi, đang chờ đức ngài phúc đáp, – viên thư ký kính cẩn thưa, và chúng ta nhận ra viên thư ký đó chính là cô hầu Nérissa.
– Cho mời vào, nhà bác học Balthazar sẽ thay thế Bellario, hiện đang lâm bệnh. Chưa bao giờ người ta được thấy một nhà bác học uyên thâm mà lại trẻ măng như thế này. Ông ấy kia! Xin chúc mừng. Mời tôn ông an vị. Tôn ông đã có thẩm cứu vấn đề làm bận trí phiên tòa hôm nay rồi chứ?
– Tôi biết rõ vụ kiện trong từng chi tiết, – Balthazar nói, – giọng sao giống giọng Portia đến kỳ lạ, – Ở đây, ai là lái buôn và ai là người Do Thái?
– Antonio và Shylock, cả hai đến gần đây.
– Shylock, ông đã khởi tố trước tòa một vụ kiện lạ lùng hi hữu, nhưng ông đã làm đúng thủ tục đến nỗi pháp luật ở Venise không thể nào ngăn cản ông đeo đuổi vụ kiện. Còn ông, Antonio, ông có nhìn nhận giấy nợ này không?
– Tôi thừa nhận, – người lái buôn trả lời, giọng uể oải.
– Như vậy thì người Do Thái này phải có lòng khoan dung mới được.
– Nhưng ai có quyền buộc tôi phải khoan dung kia chứ?
– Không thể cưỡng ép sự khoan dung được, ông Shylock ạ. Như cơn mưa ấm trên cánh đồng, nó rơi xuống để mang lại hạnh phúc cho kẻ nhận, cũng như người cho. Đó là một trong những biểu hiện của thượng đế. Ông nghĩ xem, nếu không có khoan dung, chẳng có ai trong chúng ta mong được cứu rỗi. Hãy giảm bớt tính nghiêm khắc trong lời truy tố, nếu ông cứ cương quyết, buộc lòng pháp đình phải nghị án, chống người lái buôn.
– Tôi chịu trách nhiệm hoàn toàn về hành động của tôi, tôi yêu cầu luật pháp.
– Antonio lâm vào tình trạng không trả nổi nợ à? – Bathazar dò hỏi.
– Sao? – Bassanio nóng nảy chen vào, – Tôi xin trả cho Shylock, có cả phiên tòa chứng kiến, hai lần, mười lần số nợ. Hiển nhiên ở đây sự độc ác đang bóp chết sự vô tội. Tôi xin thỉnh cầu các ngài, hãy đặt pháp luật dưới uy quyền của ngài. Xin hãy chọn một bất công nhỏ để mang lại một sự công bằng cao cả. Xin hãy bác lời yêu sách của con quỷ độc ác kia.
– Không một quyền lực nào ở Venise, – Bathazar trịnh trọng nói, – có thể sửa đổi một sắc lệnh đã ban hành.
– Chính một Daniel(7) đến đây phán xử chúng ta, – Shylock kêu lên hồ hỡi. – Ôi, vị pháp quan trẻ trung và sáng suốt, xin được kính cẩn nghiêng mình bái phục tôn ông.
(7) Nhân vật chính quyển thánh kinh cùng tên. Bị lưu đày ở Babilone, ông một mực tuân hành luật pháp. Ông được xem như tiền thân của Christ và nhà tiên tri đại tài nhờ khoa học đoán mộng.
– Đưa văn tự ta xem.
– Đây ạ, thưa nhà bác học vô cùng đáng kính.
– Này, Shylock, người ta trả ông gấp ba lần số nợ nhé!
– Tôi đã trót thề với trời đất. Chẳng lẽ lại để lương tâm ray rứt vì sự bội ước. Dù cho được cả Venise, tôi sẽ chẳng bao giờ làm thế. Khi giấy nợ được thanh toán đúng như điều kiện trong đó, tôn ông có thể xé bỏ. Tôn ông là một quan tòa công minh, tôn ông đã trần thuật chính xác sự việc của tôi, tôi yêu cầu tôn ông phán quyết ngay.
– Tôi khẩn thiết van nài quý tòa cứ tiến hành xét xử. – Antonio đáng thương nhẫn nại lên tiếng.
– Vậy thì, – Portia hạ lệnh với giọng buồn bã, – ông chuẩn bị đưa ngực ra mà nhận phát dao.
– Ồ! Vị thẩm phán cao quý! Ồ! người trai trẻ tài ba. Ôi! Bậc thánh hiền, liêm khiết! Tôn ông già giặn hơn vẻ mặt bề ngoài. Văn tự đã ghi rõ, ngực hắn! Gần sát bên tim hắn. Chữ nghĩa thật minh bạch.
– Ông có sẵn cân ở đấy chứ, để cân thịt?
– Tất cả đã sẵn sàng, – Shylock vội vã nói.
– Và một chuyên viên phẫu thuật do ông đài thọ chi phí, để băng vết thương lại, vì chỉ e rằng con nợ của ông sẽ chết vì mất máu.
– Điều này không hề ghi trong văn tự. Tôi cố tìm nhưng chẳng thấy điều đó trong văn tự.
– Tôi đã sẵn sàng và có đủ can đảm, – Antonio cất giọng ão não. – Bassanio, đưa tay đây! Đừng đau khổ làm gì, định mệnh đã muốn anh thoát khỏi nỗi nhọc nhằn và ray rứt của tuổi già. Hãy kể với người vợ cao quý của chú về anh, nói với nàng anh thương chú biết bao. Anh bằng lòng trả cho lão Do Thái tất cả máu của tim anh.
– Anh Antonio ơi, – Bassanio cuống cuồng hét lên, – em đã cưới được một người vợ mà em yêu quý hơn cả cuộc đời em, nhưng em bằng lòng mất tất cả, vợ em, đời em và cả thế gian này để giải thoát anh khỏi conquỷ khát máu kia.
– Vợ nhà ngươi, – Portia dịu dàng nói, – chắc chẳng ơn ngươi chút nào, nếu nàng nghe ngươi nói.
– Tôi cũng rất yêu vợ tôi, – Gratiano phụ họa thêm, – Nhưng tôi muốn thấy nàng trên trời để nàng có thể cầu xin đấng vạn năng nào đó làm động lòng tên Do Thái ác độc này.
– Ngươi nói thế trong lúc vắng nàng là đúng, – Nérissa cất giọng khô khan, lãnh đạm, – nếu không, độc nguyện của ngươi chắc sẽ gây sóng gió trong gia đình ngươi đó.
– Chúng ta mất quá nhiều thời giờ! – Lão Shylock cắt ngang, – Tuyên án đi, tôi van tôn ông.
– Một lirve thịt thuộc về ông! Tòa án đã tuyên xử, luật pháp cho phép ông. Và ông phải xẻo giữa ngực.
– Ồ! Quan tòa công minh! Quan tòa thông thái! Đó là phán quyết. Nào, chuẩn bị đi.
– Khoan đã. Chưa hết đâu. Văn tự không chấp nhận cho ông giọt máu nào cả; lời lẽ thật rõ ràng. Hãy nhận cái gì thuộc về ông, một lirve thịt, nhưng nếu ông làm rơi một giọt máu Cơ đốc, luật pháp ở Venise sẽ truyền lệnh tịch thu toàn bộ tài sản của ông cho nhà nước cộng hòa.
– Ồ! Vị thẩm phán công minh! – Gratiano thở ra nhẹ nhõm, trút bỏ được mối ưu tư, – Này lão Do Thái! Quan tòa thông thái đấy chứ!
– Luật pháp thế à? – Shylock kinh hoàng, hỏi lại, – Nếu thế tôi xin nhận số tiền của hắn. Ba lần số nợ, rồi cứ mà tha cho tên Cơ đốc.
– Thong thả đã! – Portia nói với Bassanio, chực đưa tiền ngay cho Shylock. – Chớ hấp tấp! Những điều khoản trong văn tự phải được thực hiện từng chữ.
– Ồ! Lão Do Thái! Quan tòa thông minh thật! – Gratiano nhấn mạnh.
– Chuẩn bị cắt thịt đi. Đừng cho rơi máu đấy. Nếu ngươi cắt quá hay kém một lirve, dù chỉ bằng một phần hai mươi hột thóc hay sức nặng một sợi tóc, ngươi phải chịu tử hình và tài sản bị tịch thu.
– Một Daniel thứ hai, lão Do Thái ơi, đúng là một Daniel!
– Trao cho tôi phần nợ chính để tôi đi, – Shylock hầm hừ.
– Đương sự đã từ chối trước tòa, – Portia dõng dạc nói. – Hắn sẽ nhận được những gì hắn xứng được như vậy. Hắn phải chịu trách nhiệm hoàn toàn về hành động của hắn.
– Sao cơ? Tôi không được nhận cả phần nợ chính nữa à? Thế thì để quỷ ma trả cho hắn tờ giấy nợ. Tôi chẳng muốn lưu lại đây làm gì cho mất cả thì giờ.
– Khoan đã Shylock! Luật pháp Venise qui định rằng, nếu một người ngoài xâm phạm đến tính mạng một công dân, dù dưới hình thức nào, phân nửa tài sản kẻ đó phải giao cho đối thủ hắn, phân nửa kia sung vào công quỹ. Chỉ có Đại thống lĩnh mới có quyền ân xá tội chết. Ngươi đã phạm đủ các tội đã viện dẫn. Hãy quỳ xuống mà thỉnh cầu sự khoan dung của Đại thống lĩnh.
– Để ngươi hiểu rõ sự khác biệt giữa tâm hồn chúng ta, – Đại thống lĩnh phán với lòng bao dung, – ta không đợi ngươi cầu xin rồi mới ban cho ngươi mạng sống. Phân nửa tài sản của ngươi giao thẳng về Antonio, còn phân nửa kia, nhà nước sẽ chỉ thu tiền phạt, nếu ngươi chấp hành nghiêm chỉnh.
– Xin lấy cả mạng sống tôi đi, – lão Do Thái ủ rũ nói, – Đức ngài lấy đi mọi phương tiện mưu sinh, khác nào đức ngài lấy đi mạng sống của tôi.
– Xin cứ để lại cho lão phân nửa gia sản, – Antonio hào hiệp nói, – Tôi đủ hài lòng rồi. Phân nửa kia tôi xin được quyền lấy làm của hồi môn cho con gái lão.
– Tôi bằng lòng, – Shylock cuống quýt, hả hê vì lại thoát nạn dễ dàng đến thế. – Nhưng cho phép tôi lui. Cứ gởi giấy tờ đến nhà, tôi ký tất. Tôi cảm thấy trong người không được khỏe.
– Xin đức ngài miễn thứ cho, – bấy giờ Bathazar mới lên tiếng cáo từ Đại thống lĩnh. – Ngay tối nay, tôi phải về đến Padoue.
– Cho phép tôi được trả thù lao tôn ông bằng tất cả số ba nghìn đuy-ca tiền nợ của lão Do Thái – Bassanio vui mừng quá đỗi bèn đề nghị.
– Cứu được bạn ông là tôi mãn nguyện lắm rồi. Nhưng nếu ông khăng khăng đòi đền ơn đáp nghĩa, hãy trao tôi chiếc nhẫn ông đang đeo trên tay, để chứng tỏ chút thâm tình.
– Ơ kìa! Có đáng gì đâu, cái món vật này. Tôi sẽ tìm chiếc nhẫn đẹp nhất Venise để kính dâng tôn ông. Còn cái này, mong tôn ông vui lòng miễn thứ.
– Tôi thấy rõ ông chỉ rộng rãi trong lời hứa nhưng thôi được, thưa ông. Chúc ông được bình an.
Portia bước đi với vẻ đường hoàng, nhưng hơi phật ý. Antonio áy náy, tha thiết van nài Bassanio: ta chẳng làm được gì để đền ơn xứng đáng cho vị cứu tinh của mình sao? Đến nỗi Bassanio ríu rít cởi nhẫn trao cho tên hầu tâm phúc Gratiano mang đến trao cho nhà thông thái Bathazar, rồi hồi hộp nghĩ đến lúc về đến Belmont.
Trong khu vườn vằng vặc ánh trăng, tiếng nhạc êm dịu từ lâu đài vẳng đến: người ta đang chờ Portia vì nàng có báo trước ngày về. Đôi vợ chồng son, Jessica và Lorenzo, ngồi trên thảm cỏ nhung, nhìn bầu trời lấp lánh muôn sao, vừa đùa nghịch nhau, vừa nhớ lại những chuyện tình đẹp nhất, rồi Lorenzo say sưa giải thích cho Jessica nghe về sự hài hòa giữa các tinh cầu và mớ lý thuyết về âm nhạc của anh. Chính lúc đó, Portia bắt gặp họ. Suốt quãng đường về, mỗi lần gặp một mô đất có dựng thập tự, nàng đều thành tâm quỳ xuống, cầu nguyện xin trời ban phúc cho cuộc hôn nhân của mình.
Khoảnh khắc sau đó, Bassanio về tới, giới thiệu anh bạn Antonio với vợ, được nàng đón tiếp thật ân cần, nông hậu. Buổi tiệc hội ngộ bỗng gián đoạn vì những lời qua tiếng lại dấm dẳng giữa Nérissa và Gratiano: họ to tiếng và ta nghe Nérissa kịch liệt đòi lại chiếc nhẫn cô đã trao cho Gratiano mà anh chàng thề thốt sẽ giữ mãi. Thế mà giờ đây anh chàng lại bảo rằng biếu nó cho viên thư ký của nhà bác học Balthazar, để đền đáp công lao khó nhọc.
Portia nghiêm nghị lắc đầu:
– Gratiano, cậu thực đáng trách, cậu đã xử sự nông nổi đối với kỷ vật đầu tiên của vợ mình. Ta cũng có tặng ngài Bassanio của ta một chiếc nhẫn và ta có thể nói thay chàng rằng chẳng bao giờ chàng lại chịu để mất nó vì bất cứ cái gì trên đời.
– Ấy đấy, – Gratiano kêu lên, quá đỗi mừng rỡ vì đã có dịp tự biện hộ, – chính ngài đã tặng cho bác học Bathazar chiếc nhẫn; kể ra ông ấy cũng rất xứng đáng, vả chăng, ông ta chẳng chịu nhận cái gì khác cả.
Bassanio rụng rời, loay hoay tìm đủ cách bào chữa, giải thích hoàn cảnh éo le của mình, nhưng Portia, kiêu hãnh, lạnh lùng chẳng muốn nghe gì cả. Antonio quá khổ sở, vì chính mình là nguyên nhân của mối bất hòa, muốn làm trung gian hàn gắn hai người. Portia giả vờ xiêu lòng và nhờ anh trao lại cho Bassanio chiếc nhẫn khác. Lần này Bassanio rối rít thề thốt, quyết giữ gìn nó đến hơi thở cuối cùng. Khỏi phải nói – hẳn ta cũng biết rằng, Bassanio đã nhận ra chiếc nhẫn còn Portia nói rõ trò giả trá và vai trò của mình trong việc bảo vệ cho Antonio; Nérissa và Gratiano, những nô bộc trung tín, đã vui vẻ giảng hòa và đêm tàn theo tiệc cưới, trước đây đã bị đình hoãn vì câu chuyện bi thảm của người lái buôn thành Venise.
Bạn có thể dùng phím mũi tên để lùi/sang chương. Các phím WASD cũng có chức năng tương tự như các phím mũi tên.