Có những thứ không thể mua được bằng tiền. Nhưng vào thời đại này, con số đó không nhiều.
Ngày nay, hầu như cái gì cũng có thể mua bán được. Sau đây là một vài ví dụ:
• Nâng cấp phòng giam: 82 dollar một đêm. Ở Santa Ana, bang California và một vài thành phố khác, các tội phạm không liên quan đến bạo lực được phép trả tiền để hưởng điều kiện tốt hơn: một phòng giam sạch sẽ, yên tĩnh, cách xa phòng giam của những tội phạm không trả tiền [1].
• Xe chỉ có một người chạy trên làn đường dành cho xe nhiều người: 8 dollar vào giờ cao điểm. Minneapolis và vài thành phố khác đang nỗ lực giảm ùn tắc bằng cách cho phép các xe ô tô chỉ có một người trả thêm tiền để đi vào làn đường dành cho xe có nhiều người. Mức giá thay đổi tùy theo tình trạng giao thông [2].
• Dịch vụ thuê phụ nữ Ấn Độ mang thai hộ: 6.250 dollar. Ngày càng nhiều cặp vợ chồng phương Tây muốn tìm người mang thai hộ đang hướng về Ấn Độ – nơi dịch vụ mang thai hộ là hợp pháp, giá cả lại chỉ bằng một phần ba so với ở Mỹ [3].
• Quyền nhập cư vào nước Mỹ: 500.000 dollar. Tất cả những người nước ngoài đầu tư 500.000 dollar vào Mỹ và tạo ra ít nhất mười việc làm ở nơi có tỷ lệ thất nghiệp cao đều được cấp thẻ xanh – giấy chứng nhận họ được phép cư trú vĩnh viễn trên đất Mỹ [4].
• Quyền được bắn một con tê giác đen – loài vật đang bị đe dọa: 150.000 dollar. Nam Phi bắt đầu cho phép các chủ trang trại chăn nuôi bán cho các thợ săn quyền được giết hại một số lượng tê giác nhất định để tạo động lực cho giới chủ trang trại tiếp tục nuôi và bảo vệ các loài động vật đang bị đe dọa [5].
• Số điện thoại bác sỹ riêng: 1.500 dollar trở lên một năm. Ngày càng nhiều bác sỹ muốn cung cấp dịch vụ “chăm sóc khách hàng” bằng cách cho bệnh nhân số điện thoại và hẹn khám ngay trong ngày với giá từ 1.500 đến 25.00 dollar một năm [6].
• Quyền được phát thải một tấn carbon vào bầu khí quyển: 13 euro (khoảng 18 dollar). Liên minh châu Âu đã thành lập thị trường phát thải carbon, trong đó các công ty được phép mua bán quyền phát thải [7].
• Cho con nhập học vào một trường đại học danh tiếng:
Mặc dù không nêu giá, nhưng ban lãnh đạo một số trường đại học hàng đầu tiết lộ với tạp chí Wall Street Journal rằng: họ chấp nhận một số sinh viên không xuất sắc lắm vào học nếu cha mẹ của sinh viên này giàu có và sẵn lòng đóng góp một khoản tiền đáng kể cho trường [8].
Không phải ai cũng đủ tiền mua những thứ nói trên. Nhưng giờ đây có rất nhiều cách kiếm tiền mới mẻ. Nếu bạn cần tiền thì có thể thử một vài giải pháp mới lạ sau:
• Cho thuê trán (hoặc bộ phận khác trên cơ thể bạn) để làm quảng cáo: 777 dollar. Hãng hàng không New Zealand đã thuê 30 người để cạo tóc và xăm lên đầu họ dòng chữ: “Bạn cần thay đổi? Hãy hạ cánh xuống New Zealand” [9].
• Đóng vai chuột bạch cho các công ty dược phẩm thử nghiệm tính an toàn của thuốc trên cơ thể người: 7.500 dollar. Mức giá có thể cao hoặc thấp hơn, tùy vào mức độ ảnh hưởng của quy trình thử nghiệm thuốc và sự khó chịu mà bạn phải chịu đựng [10].
• Đánh thuê ở Somalia hoặc Afghanistan: từ 250 dollar một tháng tới 1.00 dollar một ngày. Mức giá phụ thuộc trình độ, kinh nghiệm và quốc tịch [11].
• Xếp hàng ở Đồi Capitol để giữ chỗ cho những người vận động hành lang muốn tham gia phiên điều trần quốc hội: 15-20 dollar/giờ. Những người chuyên vận động hành lang trả tiền cho các công ty dịch vụ xếp hàng và các công ty này sẽ thuê những người vô gia cư và nhiều người khác để xếp hàng hộ [12].
• Nếu bạn là một học sinh lớp hai ở một ngôi trường dưới chuẩn ở thành phố Dallas, đọc một cuốn sách, bạn được 2 dollar. Để khuyến khích học sinh đọc sách, nhà trường sẽ trả tiền cho mỗi cuốn sách các em đọc [13].
• Nếu bạn bị béo phì, giảm được 6,5kg trong bốn tháng, bạn được 378 dollar. Các công ty bảo hiểm sức khỏe sẵn lòng trả tiền để tạo động lực cho bạn giảm cân cũng như có các thói quen sống lành mạnh khác [14].
• Mua bảo hiểm nhân thọ cho người ốm hoặc người già, nộp phí bảo hiểm hàng năm trong thời gian người đó còn sống rồi nhận tiền bồi thường khi người đó qua đời: có khả năng lên tới hàng triệu dollar (tùy vào từng hợp đồng). Hình thức đánh cược vào tính mạng người lạ này đã trở thành một ngành kinh doanh trị giá 30 tỷ dollar. Người mà ta đánh cược càng sớm qua đời thì ta càng kiếm được nhiều tiền [15].
Chúng ta đang sống trong thời đại mà gần như mọi thứ đều có thể mua bán được. Trong hơn ba thập kỷ qua, thị trường – và các giá trị của thị trường – đã chi phối đời sống của chúng ta mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Chúng ta không hề cố ý làm như vậy. Mà nó tự xuất hiện, rơi xuống đầu chúng ta.
Sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, thị trường và tư duy thị trường chiếm ưu thế độc tôn, cũng dễ hiểu. Thực tế cho thấy không có phương thức tổ chức sản xuất và phân phối hàng hóa nào mang lại sự thịnh vượng, giàu có bằng thị trường. Và hiện tại, ngay cả khi có ngày càng nhiều quốc gia trên thế giới áp dụng cơ chế thị trường để vận hành nền kinh tế thì vẫn có điều gì khác đang diễn ra. Các giá trị của thị trường đang ngày càng có vai trò lớn hơn trong đời sống. Kinh tế thống trị tất cả.
Ngày nay, logic mua bán không chỉ còn áp dụng cho hàng hóa vật chất mà nó chi phối toàn bộ đời sống. Đã đến lúc cần đặt câu hỏi: liệu chúng ta có muốn sống kiểu này không?

Chú thích:

[1] Jennifer Steinhauer, “82 dollar/ngày: giá phòng giam năm sao”, New York Times, 29/4/2007.

[2] Daniel Machalaba, “Trả tiền để hưởng chính sách VIP khi tắc đường: Ngày càng nhiều thành phố cho phép các lái xe sử dụng làn đường ưu tiên – và trả tiền”, Wall Street Journal, 21/6/2007.

[3] Sam Dolnick, “Thế giới đang thuê Ấn Độ mang thai”, USA Today, 31/12/2007; Amelia Gentleman, “Ấn Độ thúc đẩy ngành kinh doanh mang thai hộ”, New York Times, 10/3/2008.

[4] Eliot Brown, “Tài trợ một dự án, được cấp thẻ xanh”, Wall Street Journal, /2/2011; Sumathi Reddy, “Chương trình tạo cơ hội cho nhà đầu tư có thị thực nhập cảnh”, Wall Street Journal, 7/6/2011.

[5] Brendan Borrell, “Hy sinh tê giác để cứu chính loài tê giác”, Bloomberg Businessweek, 9/12/2010.

[6] Tom Murphy, “Bệnh nhân trả tiền để bác sỹ khám thêm: dịch vụ “chăm sóc khách hàng” – phổ biến hơn, đáng ngại hơn”, Washington Post, 24/1/2010; Paul Sullivan, “Thuê một bác sỹ hoặc một kíp khám chữa bệnh cho riêng mình, và trả tiền”, New York Times, 30/4/2011.

[7] Có thể tham khảo giá hiện tại (tính bằng đồng euro) trên trang web www. pointcarbon.com

[8] Daniel Golden, “Ở nhiều trường đại học, sinh viên giàu được hưởng quyền ưu tiên: Tìm kiếm nhà tài trợ, Đại học Duke ‘chấp nhận sinh viên vì nhu cầu phát triển’”, Wall Street Journal, 20/2/2003.

[9] Andrew Adam Newman, “Cơ thể cũng làm được biển quảng cáo”, New York Times, 18/2/2009.

[10] Carl Elliott, “Trở thành chuột bạch” New Yorker, 7/1/2008.

[11] Matthew Quirk, “Các nhà thầu quân sự tư nhân: Hướng dẫn cho người mua”, Atlantic, 9/2004, trang 39, trích lời P. W. Singer; Mark Hemingway, “Lính đánh thuê”, Weekly Standard, 18/12/2006; Jeffrey Gettleman, Mark Massetti và Eric Schmitt, “Xung đột ở Somalia: Quân đội Mỹ phụ thuộc vào các nhà thầu quân sự”, New York Times, 10/8/2011.

[12] Sarah O’Connor, “Chương trình ngân sách có lợi cho đội quân xếp hàng”, Financial Times, 13/10/2009; Lisa Lerer, “Chờ tiền,” Politico, /7/2007; Tara Palmeri, “Người vô gia cư xếp hàng thay giới vận động hành lang ở Đồi Capitol”, CNN, http://edition.cnn.com/2009/ POLITICS/07/13/line.standers/

[13] Amanda Ripley, “Liệu tiền có giải quyết được vấn đề?” Time, 19/4/2010, trang 44– 45.

[14] Khi tham gia một nghiên cứu về giảm cân, những người tham gia kiếm được trung bình 378,49 dollar cho việc giảm được gần 6,5kg trong 16 tuần. Xem Kevin G. Volpp, “Trả tiền để mọi người giảm cân và bỏ thuốc lá”, tóm tắt tạp chí, Học viện Kinh tế học sức khỏe Leonard Davis, Đại học Pennsylvania, số 14, 2/2009; K. G. Volpp và đồng sự, “Giảm cân bằng cách tạo động cơ kinh tế”, JAMA 300 (10/12/2008): trang 2631– 37.

[15] Sophia Grene, “Chứng khoán hóa hợp đồng bảo hiểm nhân thọ rất nguy hiểm”, Financial Times, 2/8/2010; Mark Maremont và Leslie Scism, “Tỷ lệ đánh cược gây bất lợi cho những người đầu tư vào tính mạng người lạ”, Wall Street Journal, 21/12/2010.