Bạn có thấy mình thông minh không?

Làm sao bạn biết mình thông minh hay không?

Mà xét cho cùng thì ai quyết định điều này?

Vài thế hệ phụ huynh trở lại đây đã dần đi đến chỗ phó thác cho các bài kiểm tra IQ quyền đánh giá lực học của con mình và lấy đó làm cơ sở chọn chương trình phù hợp cho trẻ. Nếu bạn đọc cuốn sách này, chắc hẳn bạn sẽ nhận ra là phong cách nào cũng đều có thể thông minh. Và sự thông minh ở mỗi phong cách biểu hiện hoàn toàn khác nhau. Chỉ là chúng ta đã được huấn luyện để trở thành những bậc phụ huynh, những thầy cô giáo chỉ chăm chăm công nhận một vài kiểu thông minh nhất định theo chuẩn mực của trường học truyền thống: logic và kĩ năng toán học, từ ngữ và kĩ năng truyền

tải thông tin qua bài viết, và khả năng phân tích và tổ chức. Nếu bạn hay con bạn lại thông minh theo kiểu không được trường học công nhận, bạn sẽ dễ có xu hướng nghĩ rằng những người khác thông minh và thành công hơn mình. Nhưng điều đó không hề đúng!

Vài năm trước, Howard Gardner, giáo sư trường Havard, đồng thời là một nhà nghiên cứu xuất sắc, đã công bố những bằng chứng thuyết phục chứng minh rằng con người sở hữu nhiều loại hình thông minh. Mỗi loại hình thông minh lại do các phần khác nhau trong não bộ chi phối. Cho đến nay, giáo sư Gardner đã phát hiện ra bảy loại hình, và ông vẫn đang tiếp tục nghiên cứu để tìm ra những loại hình khác.

Các nhà giáo dục nhanh chóng nhận ra tầm quan trọng của nghiên cứu này, và đã cho thí điểm áp dụng phương pháp dạy học đa dạng phù hợp với từng loại hình thông minh trong trường học. Một khi được áp dụng đại trà, mô hình nghiên cứu của giáo sư Gardner chắc chắn sẽ làm nên thay đổi sâu sắc trong công cuộc cải tiến trường công ở Mỹ. Không còn kiểu học vẹt và ra sức nhắc đi nhắc lại các sự kiện cho nhớ, phương pháp giáo dục đa trí thông minh sẽ giúp bọn trẻ tự trải nghiệm môn học qua thực hành. Không còn đơn giản là học thuộc lòng diễn biến các cuộc nội chiến và các cuộc xung đột, học sinh sẽ được hiểu lý do tại sao chiến tranh lại diễn ra và những gì cần làm để tránh được nó. Không chỉ dừng lại ở việc truyền dạy lý thuyết đơn thuần, phương pháp giáo dục đa trí thông minh sẽ giúp học sinh nhận ra và tận dụng thế mạnh thông minh tự nhiên của mình để xử lý mọi công việc, nhờ đó đạt được thành tích cao trong học tập.

Chương này sẽ đưa ra tóm lược khái quát nghiên cứu quan trọng này. Để tìm hiểu kĩ hơn, bạn có thể tìm đọc cuốn Những khung hình của trí óc của Howard Gardner và cuốn 7 loại hình thông minh Sách đã được Alpha Books chọn dịch và xuất bản. của Thomas Armstrong.

Khác với những đặc điểm về phong cách học mà chúng ta đã nói đến ở các phần trước, nghiên cứu của Gardner chỉ ra rằng thông minh không phải là bẩm sinh, và nó cũng không bất di bất dịch trong suốt quãng đời của một con người. Nó hình thành,

thay đổi, và phát triển theo thời gian và theo những cơ hội mà các cá nhân có được. Các bậc phụ huynh và các nhà giáo dục cần phải nhận ra và tôn trọng tất cả các loại hình thông minh của một đứa trẻ. Các bài kiểm tra IQ chỉ có thể đánh giá thực lực của học sinh theo tiêu chuẩn hệ thống giáo dục truyền thống hiện nay, chứ chưa thể nói trước được tiềm năng thành công của học sinh khi chúng rời ghế nhà trường.

Hiệu trưởng của một trường tư gần đây đã thừa nhận rằng ban giám hiệu ưa thích những học sinh truyền thống, thuộc phong cách sắp xếp theo trình tự và ngoan ngoãn hơn. “Nhưng,” bà chia sẻ, “chúng tôi cũng rất độ lượng với những học sinh hay gặp khó khăn trên lớp học, vì chúng thường lại là những người kiếm được rất nhiều tiền và quay lại đầu tư vốn vào trường.”

Theo phát hiện của Gardner, ai cũng có thể học cách sử dụng cả 7 loại hình thông minh, cho dù hầu như mọi người thường chỉ có thể giỏi 2 hay 3 loại và gặp khó khăn trong việc dùng những loại hình còn lại. Những mô tả vắn tắt dưới đây sẽ giúp bạn dễ dàng xác định được mình giỏi kiểu nào nhất. Không nói đến những gì bạn đã được dạy, bất cứ và tất cả những kiểu thông minh này đều nói lên rằng bạn thông minh. Và hãy nhớ rằng, không ai giỏi mọi thứ được!

Về ngôn ngữ

Kiểu thông minh về ngôn ngữ liên quan đến khả năng ngôn ngữ, và những người sở hữu kiểu thông minh này thường rất giỏi viết, đọc, nói và tranh luận. Rất nhiều nhà báo, nhà giáo và nhà thơ có chỉ số thông minh ngôn ngữ rất cao. Và vì những bài kiểm tra IQ truyền thống thường thiên về đánh giá khả năng ngôn ngữ nên những người có kiểu thông minh ngôn ngữ thường được cho là rất thông minh. Họ là những người có vốn từ vựng phong phú, sử dụng ngôn ngữ rất linh hoạt và đặc biệt giỏi trong các trò chơi liên quan đến từ vựng và ngữ nghĩa.

Chồng tôi, John, có chỉ số thông minh ngôn ngữ rất cao. Anh dùng ngôn ngữ rất chính xác và thường lựa chọn từ rất kỹ trước khi nói. Khi chúng tôi còn đang hẹn hò, giữa chúng tôi đã nổ ra một cuộc cãi vã lớn. Tôi không giỏi xin lỗi, nhưng trong một

khoảnh khắc hiếm có, tôi cố nuốt lòng tự trọng và nặn ra câu: “Em cảm thấy mình có lỗi.” Anh bình tĩnh nói: “Cảm thấy có lỗi là một trạng thái; còn xin lỗi là một động từ. Bây giờ thì em đang cảm thấy có lỗi hay em chỉ xin lỗi thôi?” Cho dù buổi chiều hôm đó không ai nói với ai câu nào, tôi nhận ra với John, cách diễn đạt quan trọng đến thế nào.

Chỉ vì bạn không có năng khiếu ngôn ngữ không có nghĩa là bạn không thể phát triển kĩ năng đó và chinh phục xã hội đánh giá cao kĩ năng này. Cuốn 7 loại hình thông minh của Armstrong, đã liệt kê cả một danh sách dài những việc bạn có thể làm để phát triển khả năng ngôn ngữ cũng như các khả năng khác.

Tính toán logic

Kiểu thông minh về tính toán logic liên quan đến khả năng xử lý các con số và lý luận logic của cá nhân. Cho dù phải thừa nhận rằng chỉ cần nghĩ tới kiểu thông minh này thôi đã đủ lạnh sống lưng, nhưng tôi tin rằng mọi người ít nhiều đều cần có những hiểu biết cơ bản về toán học và logic. Một điều chắc chắn là, nếu giỏi tính toán logic, bạn sẽ đạt được điểm rất cao trong bài kiểm tra IQ truyền thống. Những người có thiên hướng thông minh tính toán logic thường là những nhà khoa học, toán học và triết gia vĩ đại. Ứng dụng phổ biến hơn của loại hình này là cân bằng chi tiêu và hiểu được tầm quan trọng của nợ quốc gia.

Những người bạn có thiên hướng phân tích và phong cách sắp xếp theo trình tự của tôi thường tỏ ra kinh ngạc khi biết tôi không biết cân bằng chi tiêu của mình. Dù tôi vẫn gọi những cuộc gọi người nhận trả tiền để tiết kiệm, và tôi cũng không bao giờ phung phí một tấm séc nào cả, nhưng tôi vẫn gặp khó khăn với việc tính toán chi tiết tài khoản của mình. Ngược lại, mẹ chồng tôi luôn kiểm tra tài khoản ngay lập tức sau khi chi tiêu. Đối với tôi, đơn giản chỉ cần đổi ngân hàng định kỳ vài năm một lần và bắt đầu lại từ đầu.

Bạn nên hiểu rằng thông minh tính toán logic không có nghĩa là bạn phải là một thần đồng toán học. Có quá nhiều thứ trong cuộc sống của chúng ta liên quan đến những

bí ẩn của thế giới khoa học đến mức hầu hết chúng ta dù ít dù nhiều đều đã từng sử dụng đến khả năng thông minh tính toán logic này, chỉ có điều là không hề hay biết. Có thể là nếu chúng ta dẹp được định kiến: hễ nghĩ đến những con số và logic là thấy khô khan, cứng nhắc thì chúng ta có thể đưa chúng lại gần gũi hơn tới mọi người.

Không gian

Kiểu thông minh về không gian cho chúng ta khả năng tư duy bằng cách tái hiện sự vật, hiện tượng thành những hình ảnh sống động trong trí não. Những người có kiểu thông minh này thường chỉ cần nhìn một vật là chỉ ngay ra được cần chỉnh sửa chi tiết nào để chúng trông đẹp hơn hay độc đáo hơn. Những nghề nghiệp đòi hỏi dạng thông minh không gian bao gồm kiến trúc, đồ họa và vẽ kĩ thuật. Trong hầu hết tình huống, những người có chỉ số thông minh không gian cao có khả năng thiên bẩm nhìn ra dễ dàng tiềm năng của một vật.

Giáo sư môn thống kê của tôi hồi trung học là một người có chỉ số thông minh không gian cao, luôn nói rằng ông là một người có trực giác. “Ví dụ như,” ông nói, “khi muốn tới một nơi chưa từng đến, tôi chỉ cần nhìn vào bản đồ và ghi nhớ. Trên đường đi, tôi chỉ việc hình dung ra bản đồ và cứ thế lái xe một cách trực giác thẳng đến đó.”

Những người không có kiểu thông minh không gian sẽ dễ dàng nhận thấy rằng khả năng định vị điểm đến của người giáo sư kia chẳng liên quan gì đến trực giác. Chỉ là khả năng nổi trội về không gian đã giúp ông tái tạo chính xác hình ảnh của chiếc bản đồ đó trong tâm trí mà thôi.

Bạn có thể sẽ nhận ra một bài tập về không gian trong bài kiểm tra IQ truyền thống như kiểu bài có những khối hộp vuông được trải phẳng ra, với yêu cầu là bạn phải tìm ra mặt nào ở trên cùng nếu chiếc hộp được gấp lại. Bài tập này nhìn có quen không?

Những hình vuông này sẽ được gấp lại thành một khối hộp hở một mặt trên cùng.

Mảnh hộp có chữ cái nào sẽ là mặt đáy của chiếc hộp đó?

Đừng tự cho mình là ngốc nghếch nếu bạn không tìm ra được câu trả lời!

âm nhạc

Kiểu thông minh về âm nhạc thể hiện qua những giai điệu tự nhiên, và những người có kiểu thông minh này thường có vẻ như đang sống trong một bản nhạc. Cho dù không có “tai nhạc” hay “chất giọng tuyệt hảo”, bạn vẫn có thể sở hữu khả năng về âm nhạc. Rất nhiều người cần phải nghe nhạc thì mới có thể làm việc, và họ thường thấy mình gõ nhịp chân một cách gần như là vô thức. Nếu có chỉ số thông minh về âm nhạc cao, bạn có thể nghe nhạc theo phong cách phân tích, và thấy được những sắc thái mà những người khác có thể không thấy được.

Cathy, một người mẹ trẻ, nói với tôi rằng cô cảm thấy mình và cô con gái Michelle 10 tuổi khác nhau rõ rệt. “Cho dù chúng tôi đều có thiên hướng âm nhạc,” Cathy nói, “Michelle có xu hướng rất thích phân tích các bản nhạc, và tôi cảm thấy không thoải mái khi nghe nhạc với con. Khi chúng tôi cùng nghe một bản giao hưởng, cô bé sẽ tạm dừng bản nhạc lại và reo lên: Đấy, mẹ nghe này. Mẹ có nghe thấy tiếng kèn Pháp không? Khi tôi còn đang đánh vật để nghe ra được tiếng đó, thì nó đã phát hiện ra

được một đoạn ghita bass rất hay. Còn tôi chỉ nghĩ đơn giản rằng đó là một bản nhạc rất hay mà thôi!”

Rất nhiều đứa trẻ bị lôi cuốn bởi âm nhạc và rất muốn được chạm tay vào những dụng cụ âm nhạc ở nhà và ở trường. Nhưng thật không may, khi một ngôi trường muốn cắt giảm chi phí, âm nhạc sẽ là một trong những môn đầu tiên bị tạm dừng. Có rất nhiều cách để chúng ta có thể sử dụng khả năng âm nhạc ở nhà hay trên lớp học, và nếu chúng ta cố gắng hơn trong việc phát triển thế mạnh âm nhạc của lũ trẻ, thì sẽ có lúc chúng ta hát để khen chúng!

Vận động thân thể

Kiểu thông minh về vận động thân thể phản ánh mức độ khả năng vận động hoặc các hoạt động của cơ thể. Đây thường là kiểu của những người có đôi bàn tay tài hoa, ví dụ như các bác sĩ phẫu thuật hay các thợ máy; những người mang nghệ thuật đến với cuộc đời, như những diễn viên và nghệ sĩ; những người theo đuổi sự kết hợp giữa cử động cơ thể và các chiến thuật, như các vận động viên và huấn luyện viên. Cho dù các trường học vẫn rất nhiệt tình đưa vào giảng dạy các môn thể dục và các hoạt động thể thao, những người có kiểu thông minh về vận động thân thể vẫn không được cho là thông minh. Trong thực tế, có những học sinh là những vận động viên xuất sắc nhưng vì không có kiểu thông minh về ngôn ngữ như những học sinh khác nên thường bị dè bỉu là “tứ chi phát triển”. Đã đến lúc chúng ta phải nhận ra và đánh giá cao kiểu thông minh này thay vì chỉ coi kiểu mọt sách ngoan ngoãn mới là thông minh.

Có hai chị em đến gặp tôi sau buổi hội thảo về những loại hình thông minh. Họ rơm rớm nước mắt kể cho tôi nghe câu chuyện về cha của họ, ông đã phải bỏ học từ lớp 8 và kiếm sống bằng nghề thợ mộc. Những đồ nội thất và những tác phẩm ông làm ra cực kì tinh xảo và đắt hàng. Cho dù điều này chứng tỏ ông là người có trí thông minh về vận động thân thể, song ông vẫn luôn cảm thấy tự ti. ông không thôi dằn vặt, day dứt chỉ vì đã bị nhồi nhét ý nghĩ rằng người ta không thể thông minh nếu không được học hành đến nơi đến chốn.

Những người có kiểu thông minh về vận động thân thể thường có thể “cảm nhận mọi thứ từ bên trong cơ thể của họ”, và họ có một cuộc sống vận động không ngừng. Càng bắt họ ngồi yên thì họ sẽ càng bứt rứt và khó tiếp thu những kiến thức khô khan. Vì thế thay vì cố nài ép họ phải ở yên, chúng ta nên khuyến khích họ chuyển nguồn năng lượng này vào việc học sao cho hiệu quả.

Xã hội

Kiểu thông minh về xã hội thường đi cùng những người có khả năng thấu hiểu, đánh giá cao và hòa thuận với người khác. Kiểu thông minh này không được tính trong nền giáo dục truyền thống, và những người sở hữu kiểu thông minh này thường gặp phải rắc rối khi sử dụng nó. Họ có giác quan thứ sáu. Họ gần như luôn luôn có thể biết được đang có chuyện gì, cho dù chưa ai nói câu nào. Những người đang cần bạn bè để chia sẻ luôn luôn tìm đến những người có kiểu thông minh này.

Một giáo viên thừa nhận rằng cô đã không sử dụng giáo trình truyền thống. Giáo án của cô giống một cuốn nhật kí hơn, và cô viết vào đó những gì đã làm, chứ không phải những gì định làm. Mặc dù luôn lên sẵn sườn bài giảng, nhưng cô muốn chờ đến khi “nắm” được học lực của học sinh mình rồi mới quyết định sẽ triển khai bài học đó như thế nào.

Thường những người thông minh kiểu này làm trong những ngành nghề giúp đỡ người khác như tư vấn và luôn cảm thấy khả năng xã hội là yếu tố quyết định giúp họ thành công trong sự nghiệp. Cho dù hoàn toàn có thể học để thông minh theo kiểu này, nhiều người vẫn không thấy thoải mái khi họ không sinh ra đã có tố chất thông minh xã hội.

Cá nhân

Khó có thể nhận biết được những người có kiểu thông minh cá nhân vì họ thường chỉ thể hiện lúc ở một mình. Những người thông minh theo kiểu này có khả năng tự thấu hiểu bản thân, biết mình là ai và mình thích nghi với thế giới bên ngoài như thế nào.

Họ thường dành thời gian để nhìn lại bản thân, ngồi thiền và ở một mình. Và cũng chính họ là những người sở hữu cái tôi mạnh mẽ và tích cực hơn hầu hết những người khác, và chẳng cần phải nhờ ý kiến của ai để quyết định cuộc sống của mình.

Một ví dụ hoàn hảo của kiểu thông minh cá nhân được tìm thấy trong cuốn Người khách du lịch tình cờ của Anne Tyler. Nhân vật chính, Macon, nói với một người bạn của mình rằng cô ấy nói quá nhiều. Macon, ngược lại, là tuýp người nghĩ rằng sự yên lặng còn hay hơn cả âm nhạc. Khi vợ tắt đài đi, anh sẽ nói: “Nghe này, họ đang chơi bài hát yêu thích của anh đấy.”

Đôi khi chúng ta hiểu lầm những người có kiểu thông minh cá nhân. Chúng ta thường nói họ hay thu mình và nhút nhát, trong khi họ có một cá tính bên trong rất mạnh.

KẾT LUẬN

Không bài kiểm tra đơn lẻ nào có thể xác định được hay tiên đoán được mức độ thông minh của một con người. Ai cũng có thể chiến thắng nếu bạn cho họ cơ hội để thể hiện họ thông minh theo cách nào. Chấp nhận thuyết đa trí thông minh giúp ta đánh giá được sự khác biệt giữa nền văn hóa của các nước khác nhau. Vì có thể nền văn hóa của chúng ta chú trọng kiểu thông minh về ngôn ngữ, nhưng ở những nơi khác, khả năng đọc và viết lại phải nhường chỗ cho khả năng không gian. Chúng ta càng biết cách phân biệt và vận dụng được nhiều loại hình thông minh, thì hệ thống giáo dục của chúng ta sẽ càng được cải tiến, và hiệu quả hơn.