Trong đêm tối và mưa, xe chúng tôi chạy qua thành phố hoang vắng. Chỉ có vài đoàn quân cùng những khẩu đại bác kéo đi trên hè phố chính. Cũng có nhiều xe hơi và xe bò đang đi trên những con đường khác chạy ra quốc lộ. Sau khi xe chạy ngang qua trước cửa những xưởng thuộc da, chúng tôi gặp trên đường nào những đoàn quân, nhiều xe hơi, nhiều xe ngựa, súng đại bác, tất cả tạo thành một dòng di chuyển chậm chạp. Chúng tôi tiến chậm nhưng đều đều dưới mưa. Cái nắp thùng nước của xe tôi gần chạm phải tấm ván sau ô tô phủ bạt. Cả dòng người xe dừng, lại đi tiến lên một chút rồi dừng lại. Tôi xuống xe và lách đi giữa những chiếc xe hơi, xe bò và dưới cổ những con ngựa đẫm nước mưa. Chính ở phía trên, ngay đầu hàng bị nghẽn. Tôi rời khỏi con đường, đi băng ngang qua một cái hố có tấm ván bắc qua và đi xuyên cánh đồng. Tôi có thể nhìn thấy đội quân bị ách tắc giữa những hàng cây dưới cơn mưa. Tôi đi gần cả dặm đường. Đoàn quân không thể xê dịch được. Tuy nhiên ở phía bên trên kia, những chiếc xe bị ứ đọng, tôi thấy hàng quân đang đi. Tôi trở lại xe. Khối người ngựa này bị bất động đến tận Udine. Piani đang ngồi ngủ gục trên tay lái. Tôi leo lên ngồi cạnh anh và cũng ngủ. Vài tiếng sau, chiếc xe phía trước chúng tôi rồ ga. Tôi đánh thức Piani và chúng tôi cho xe tiến được vài thước rồi ngừng và lại tiếp tục đi nữa. Trời vẫn còn mưa. Về đêm, dòng người, xe lại dừng và không thể nào tiến lên thêm được nữa. Tôi xuống xe và trở lại phía sau xem chừng Bonello và Aymo. Trên xe Bonello có hai viên đội công binh cùng ngồi với hắn trên ghế.

Họ đứng cả dậy khi tôi tiến lại.

– Người ta để họ ở lại để sửa chữa cái gì đó trên cầu – Bonello nói – Họ không thể tìm được đơn vị vì thế tôi cho họ đi nhờ.

– Xin trung úy cho phép.

– Đồng ý – Tôi nói.

– Trung úy là người Mỹ, trung úy sẽ chở bất cứ ai – Bonello nói.

Một trong hai viên đội mỉm cười, viên đội kia hỏi Bonelllo có phải tôi là người Ý ở Bắc hoặc Nam Mỹ không.

– Ông ấy không phải là người Ý, ông ấy là người Bắc Mỹ nói tiếng Anh.

Hai viên đội rất lễ độ nhưng họ tỏ vẻ không tin. Tôi đi và trở lại với Aymo. Hai cô gái ngồi trên ghế gần anh và hút thuốc.

– Barto, Barto – Tôi gọi.

Anh ta cười lớn.

– Tiếp chuyện họ đi, trung úy – Anh ta nói – Tôi không hiểu họ nói gì. Này! – Vừa nói anh ta vừa để tay lên đùi cô gái và véo yêu cô ta một cái. Cô gái vội vàng phủ chiếc khăn choàng quanh mình và đẩy tay anh ta ra – Này! – Anh ta nói – Giới thiệu tên với trung úy và nói các cô đang làm gì ở đây.

Cô gái nhìn tôi với vẻ giận dữ. Cô kia lại nhìn xuống đất. Cô vừa nhìn tôi nói mấy câu bằng thổ ngữ. Tôi không hiểu được tí gì cả. Cô ta có mái tóc đỏ, dáng người mập mạp và tuổi độ mười sáu.

– Em út của cô phải không? – Tôi hỏi và trỏ vào cô gái kia.

Cô ta gật đầu và mỉm cười.

– Tốt lắm – Tôi vỗ nhẹ lên đầu gối cô ta.

Tôi thấy cô co lại khi tôi chạm vào người cô ta. Cô em thì vẫn chưa ngẩng đầu lên. Có lẽ cô em kém cô chị một tuổi. Aymo đặt tay lên đùi cô chị liền bị cô này hất ra. Anh chế cô:

– Người hùng mà – Hắn tự chỉ vào người – Người hùng mà – Hắn lại trỏ vào tôi – Đừng ngại gì cả.

Cô gái nhìn hắn ta một cách giận dữ. Hai cô bé khác nào như đôi chim rừng hoang dại.

– Tại sao nàng lại đến với tôi nếu nàng không thích? – Aymo hỏi – Lúc tôi vẫy tay ra hiệu thì hai cô leo lên xe ngay. – Anh quay sang hai cô gái – Đừng lo, không ai làm gì các cô đâu, không sợ bị… (hắn nói theo giọng tục tĩu). Không có chỗ để…

Mỗi lần hắn nói các cô gái lại càng thêm bẽn lẽn. Sau cùng cô ngồi thẳng lên rồi nhìn thẳng vào mặt Aymo và òa khóc. Tôi thấy đôi môi nàng run run, nước mắt tuôn chảy xuống đôi má tròn. Cô em vẫn không nhìn lên, nắm chặt lấy tay chị và họ ngồi sát lại nhau. Cô chị có vẻ rất hằn học lại bắt đầu khóc.

– Chắc tôi làm cho cô ta sợ – Aymo nói – Tôi không cố ý làm cho nàng sợ đâu.

Aymo lấy pho mát trong túi dết ra, cắt hai miếng và bảo:

– Nào, ăn đi và đừng khóc nữa.

Cô chị lắc đầu và vẫn khóc, còn cô em thì lấy một miếng cầm ăn. Một lúc sau cô em đưa cho chị mình miếng pho mát kia và cả hai chị em cùng ăn. Cô chị vẫn còn thút thít.

– Một chốc nữa cô ta sẽ vui vẻ lại ngay – Aymo nói.

Tôi để cho họ tự do với Aymo đang ngồi trong góc xe. Tôi trở lại xe của Piani. Dòng xe vẫn chưa nhúc nhích được nhưng đoàn quân thì có thể vượt lên bên cạnh xe. Mưa vẫn còn nặng hạt. Tôi nghĩ sở dĩ đoàn quân phải ngừng từng chặp như thế này có thể là vì nước vào máy. Nhưng đúng hơn họ bị những con ngựa hay những người đang buồn ngủ cản trở. Ngay cả trong thành phố giao thông đôi khi cũng bị đình trệ. Nhưng mọi người lại rất tỉnh táo. Thật là một cảnh hỗn độn xe và ngựa. Họ không muốn giúp đỡ lẫn nhau. Đến những chiếc xe bò của các bác dân quê lại cũng không giúp được gì cả. Hai cô gái đi nhờ xe Barto thật là đáng yêu. Một cuộc lui quân không phải là nơi thuận tiện của các nàng trinh nữ. Các cô gái đồng trinh có thể rất mộ đạo. Nếu không có chiến tranh thì có lẽ tất cả chúng ta đều được ngả lưng trên giường vào giờ này. Trên giường tôi nằm gối đầu lên cánh tay. Giường có nệm. Ở đây giường nệm cứng như gỗ. Catherine giờ này đang ngủ trên giường giữa hai lớp chăn trên và dưới. Nàng nằm nghiêng bên nào? Có thể nàng không ngủ được, vì nàng đang bận nghĩ đến tôi. Thổi, thổi nữa đi, hỡi gió đông lạnh lùng. Đây, gió vẫn thổi mạnh và không chỉ có mưa phùn, mà là một trận mưa to như thác đổ. Trời mưa suốt đêm. Mưa to thế, bạn ơi, mưa to quá! Trời ơi giá gì được nằm trên giường siết chặt người yêu trong tay. Catherine yêu quý của anh ơi. Nếu Catherine dịu hiền và yêu quý có thể biến thành mưa nhỉ. Hãy thổi mạnh nàng đến đây với tôi. Rồi chúng tôi sẽ được hội ngộ. Ai cũng đều gặp cùng một cảnh như thế cả; nhưng cơn mưa ngắn ngủi không giải quyết gì được gì làm cho cảnh tình lắng dịu. “Chúc Catherine ngủ ngon – Tôi nói lớn – Mong rằng em sẽ được một giấc ngủ ngon. Nếu em cảm thấy bồn chồn không an, thì em yêu, em hãy trở mình sang phía bên kia. Anh sẽ mang đến cho em ít nước lạnh. Trời sắp sáng và em sẽ thấy thoải mái hơn. Anh rất buồn nếu em không thư thái như thế. Cố ngủ đi nhé, em yêu”.

– Suốt đêm em vẫn ngủ được yên giấc – Nàng nói – Anh đang nói những gì trong giấc mơ đó? Người anh có khỏe không? Anh đang ở bên em thật à?

– Dĩ nhiên. Anh còn ở đây mà. Anh không muốn đi nữa. Điều đó không có gì quan trọng đối với chúng ta. Em thật là dễ thương và hiền dịu. Ban đêm em sẽ không đi nữa chứ?

– Không đi đâu cả. Này anh xem, em có đi đâu. Em vẫn luôn luôn ở đây mà. Em vẫn luôn luôn đến với anh bất cứ lúc nào anh muốn.

– Thưa… – Piani nói – Họ đã bắt đầu đi nữa.

– Tôi vừa thiu thiu… – Tôi bảo.

Tôi nhìn đồng hồ. Mới ba giờ sáng. Tôi quay lại phía sau với lấy chai rượu Barbera.

– Trung úy nằm mơ nói to quá – Piani nói.

– Tôi nằm mơ thấy tôi đang ở Anh.

Mưa đã thưa hạt. Chúng tôi tiến lên. Chưa bình minh chúng tôi phải ngừng lại một lần nữa, và khi trời sáng hẳn thì thấy mình đang ở trên đỉnh dốc hơi cao. Tôi thấy xa tít tắp trên đường tất cả đều dừng lại, trừ đoàn bộ binh có thể lách qua đám đông. Chúng tôi lại đi nữa, nhưng nhìn lại đoạn đường đã đi được trong ngày, tôi quyết định phải bỏ con đường chính và băng qua cánh đồng nếu chúng tôi muốn tới được Udine.

Trong đêm, nhiều nông dân từ các thôn xóm nhập vào đoàn quân, vì thế người ta có thể thấy trong hàng người có nhiều xe bò chở đầy dụng cụ. Những tấm gương phản chiếu giữa những tấm nệm, gà vịt buộc chung quanh xe, một máy khâu đặt trên chiếc xe bò đầm đìa nước mưa đi trước chúng tôi, Họ lo bảo vệ những đồ đạc quý giá nhất. Nhiều phụ nữ bị dồn chặt trên những chiếc xe bò tìm cách tránh mưa, các bà khác thì đi nép sát bên cạnh những chiếc xe bò. Bây giờ có cả những con chó đi lẫn lộn trong đoàn và chúng vừa đi vừa ẩn dưới gầm xe. Đường lầy lội, hào rãnh hai bên đều ngập nước, và sau rặng cây chạy dài hai bên đường, cánh đồng tỏ ra quá ẩm ướt sình lầy không thể cho xe vượt qua được. Tôi xuống xe và mở một lối đi, hi vọng tìm ra một chỗ có thể nhìn ra được phía trước xem xem có con đường nào khác có thể đi tắt ngang qua cánh đồng. Tôi biết nhiều đường nhưng tôi không dám mạo hiểm lao vào ngõ cụt. Tôi không nhớ hết các con đường vì chúng tôi đã thấy chúng trong khi cho xe chạy hết tốc lực, và tất cả các con đường đều trông giống như nhau. Tuy nhiên chúng tôi vẫn phải tìm cho ra một con đường nếu chúng tôi muốn rời khỏi nơi này. Không một ai biết bọn Áo đóng quân nơi nào và tình hình ra sao. Nhưng tôi chắc chắn rằng khi dứt mưa, phi cơ địch sẽ lượn trên đầu và sẽ oanh tạc đoàn người và xe, như thế sẽ nguy hiểm cho chúng tôi. Chỉ cần vài chiếc xe bị bỏ lại hay vài con ngựa chết cũng đủ làm cho sự lưu thông trên đường bị ngưng trệ.

Mưa dịu dần và tôi hi vọng trời sẽ lại sáng. Tôi tiến dọc theo con đường cái và tìm thấy giữa hai hàng cây có một con đường nhỏ đưa đến cánh đồng về phía Bắc. Tôi nghĩ rằng tốt hơn hết là nên chọn con đường này và tôi vội vàng quay lại xe. Tôi bảo Piani quay xe lại và tôi đi báo cho Aymo và Bonello hay.

– Nếu đó là con đường cụt thì chúng ta vẫn có thể quay xe lại và nối vào đoàn xe.

– Còn hai chú này thì sao? – Bonello hỏi. Hai viên đội ngồi trên ghế bên cạnh anh ta. Họ chưa cạo râu nhưng buổi sáng trông vẫn có dáng quân nhân.

– Họ sẽ giúp chúng ta đẩy xe vậy.

Tôi trở lại xe Aymo và báo cho cậu ta biết là sẽ đi tắt qua cánh đồng.

– Còn các nàng trinh nữ của tôi thì sao? – Aymo hỏi – Hai cô đang ngủ.

– Họ sẽ không giúp ích gì được cho ta cả – Tôi bảo – Anh nên kiếm người nào có thể đẩy xe được lúc cần.

– Có thể để họ ngồi trong xe, hãy còn chỗ – Aymo bảo.

– Nếu anh muốn – Tôi đáp – Ráng tóm được người nào khỏe mạnh để đẩy nhé.

– Tụi bộ binh – Anh ta vừa cười vừa nói – Họ lưng dài vai rộng. Người ta đã đo rồi đấy. Trung úy cảm thấy thế nào?

– Khỏe lắm. Còn anh thì sao?

– Khỏe nhưng đói quá.

– Sẽ kiếm được vài thứ ở cuối con đường này. Chúng ta sẽ dừng lại đó để ăn.

– Chân trung úy thế nào?

– Tốt – Tôi đáp.

Đứng trên bậc xe nhìn ra phía trước, tôi có thể trông thấy chiếc xe của Piani đang quẹo sang con đường nhỏ và xa dần. Chiếc xe hiện ra giữa những cành cây trụi lá. Bonello cũng bắt đầu quẹo và theo sau Piani. Đến phiên Aymo, anh ta thoát ra khỏi đám đông và chúng tôi chạy nối đuôi hai chiếc xe cứu thương phía trước, trên con đường hẹp giữa hàng rào. Con đường này đưa đến một nông trại. Chúng tôi thấy xe của Piani và Bonello ngừng trong sân trại. Ngôi nhà thấp và dài với giàn hoa nho bao quanh cửa ra vào và một giếng nước trước sân. Piani múc nước ở đấy cho vào bình xe. Xe chỉ cho chạy được số một nên máy bị nóng rất nhanh, bao nhiêu nước trong bình đều bốc hơi hết. Trại bị bỏ hoang. Tôi nhìn lại phía sau. Trại được xây hơi cao nên ở trong sân trại chúng tôi có thể nhìn bao quát được đồng quê. Chúng tôi nhìn thấy được con đường, hàng rào, cánh đông, hàng cây dọc theo con đường chính, con đường mà đoàn quân rút lui đang đi ngang qua. Hai viên đội đang quan sát ngôi nhà. Hai cô gái đã thức giấc và đang nhìn cái sân, giếng nước, hai chiếc xe cứu thương đậu trước nhà và ba người lái đang đứng quanh giếng. Một viên đội đi ra tay ôm chiếc đồng hồ treo tường.

– Hãy trả cái đồng hồ vào chỗ cũ – Tôi nói.

Hắn ta nhìn tôi, quay vào nhà và đi trở ra với tay không.

– Bạn anh đâu rồi? – Tôi hỏi.

– Anh ta đi ngoài.

Hắn trở lại ngồi trên chiếc xe cứu thương sợ bị chúng tôi bỏ lại.

– Ta dùng bữa trưa chứ Trung úy? – Bonello hỏi – Chúng ta có thể ăn một chút, không mất thì giờ lắm đâu.

– Không hiểu con đường này chạy dài xuống phía dưới kia là hết không?

– Chắc chắn như thế.

– Thôi, ta hãy dùng bữa đã.

Piani và Bonello vào trong nhà.

– Lại đây nào – Aymo gọi hai cô gái.

Anh ta đưa tay ra để giúp hai cô xuống xe. Cô chị lắc đầu. Cô không vào ngôi nhà hoang. Họ chỉ nhìn theo chúng tôi.

– Các cô khó tính quá – Aymo nói.

Chúng tôi cùng đi vào trang trại. Trang trại rộng rãi và tối om, đượm vẻ quạnh hiu. Bonello và Piani đang ở trong bếp.

– Không có gì để ăn cả – Piani nói – Người ta đã mang theo sạch cả rồi.

Bonelllo cắt một miếng pho mát trắng thật to trên cái bàn ăn lớn trong bếp.

– Anh thấy pho mát này ở đâu thế?

– Trong hầm rượu. Piani đã tìm ra cả rượu và táo nữa.

– Thật là hoàn hảo cho một bữa ăn trưa.

Piani rút bình rượu và rót vào đầy cái xoong bằng đồng rồi nói:

– Rượu ngon lắm, kiếm vài cái li Barto.

Hai viên đội bước vào.

– Hai anh dùng pho mát – Bonello mời.

– Tới giờ đi rồi – Một viên đội vừa cắn một miếng pho mát vừa uống rượu nói.

– Chúng ta sẽ khởi hành. Đừng lo lắng gì cả – Bonello nói.

– Quân đội có đi cũng phải no bụng trước đã – Tôi bảo.

– Sao? – Viên đội hỏi.

– Phải ăn cái đã.

– Nhưng thì giờ eo hẹp quá.

– Tôi chắc là hai đứa nó đã no bụng rồi chứ gì – Piani nói.

Hai viên đội nhìn anh ta và lộ vẻ không ưa chúng tôi.

– Trung úy biết đường chứ? – Một viên đội hỏi tôi.

– Không.

Họ nhìn nhau.

– Chúng ta nên khởi hành thì vừa – Viên đội kia nói.

– Nào, chúng ta lên đường – Tôi nói.

Tôi uống thêm một li rượu nữa. Nhắm với pho mát và táo cũng ngon đáo để.

– Lấy pho mát đem theo nhé – Tôi vừa đi ra vừa nói.

Bonello đi ra mang theo cả một vò rượu lớn.

– Kềnh càng quá – Tôi nói. Anh ta nhìn vò rượu tiếc rẻ.

– Tôi khoái nó quá – Anh ta bảo – Trao bi đông của các anh cho tôi, tôi sẽ rót đầy hết.

Anh ta rót rượu đầy bi đông, một ít rượu chảy xuống đá lát sân. Rồi anh đem để vò rượu vào phía sau cánh cửa.

– Bọn Áo sẽ tìm thấy vò rượu dễ dàng, khỏi phải phá cửa – Anh ta nói.

– Nào, chúng ta đi thôi – Tôi bảo – Tôi và Piani dẫn đầu.

Hai viên đội đã vào ngồi cạnh Bonello. Hai cô gái đang ăn pho mát và táo. Còn Aymo hút thuốc. Chúng tôi bắt đầu trở lại con đường hẹp. Tôi quay lại nhìn hai chiếc xe và trang trạii. Đó là một ngôi nhà thấp bằng đá, chắc chắn với bộ gọng sắt trên thành giếng rất đẹp. Phía trước mặt con đường kéo dài ra, nhỏ hẹp, bùn lầy, mỗi bên đều có đèo cao. Phía sau lưng là mấy chiếc xe đang nối đuôi nhau.