Tháng hai ở Salinas gần như ẩm ướt, lạnh lẽo và ảm đạm. Những cơn mưa thật nặng hạt thường đổ xuống. Tháng hai năm 1915 là tháng mưa nhiều nhất trong năm.

Gia đình Trask ở Salinas rất vững vàng. Chú Lee sau khi từ bỏ giấc mộng mở hiệu sách, đã tạo dựng một giang sơn mới cho riêng mình trong ngôi nhà sát bên lò bánh Reynaud’s. Lần đầu tiên trong đời chú xây cất một mái nhà cho riêng mình, sửa sang tu bổ để tính chuyện lâu dài.

Phòng ngủ lớn gần mặt lộ được Lee dựng những giá sách, trải thảm mỏng và dán những mẫu in trên tường. Chú đặt một chiếc ghế bành sâu kiểu Morris ngay dưới ngọn đèn đọc sách kiểu đẹp nhất mà chú tìm ra được.

Tự tin vào sự tín nhiệm của ông Adam, chú sắp xếp lại nhà cửa, Adam không phản đối một tiếng nào. Một bếp ga được đem về nhà, mắc dây điện, một máy điện thoại và một thùng ướp lạnh lớn.

Hiếm có một ngôi nhà nào ở thị trấn Salinas được trang bị đầy đủ như vậy chỉ trong một thời gian ngắn. Lee tự biện bạch việc làm của mình với ông Adam rằng: “Ông có thừa tiền nếu không biết hưởng những tiện nghi đó thì uổng lắm.”

Adam hỏi ý kiến Lee:

– Tôi có phàn nàn gì đâu! Tôi còn muốn sắm một vài thứ nữa kia. Theo chú thấy tôi cần mua cái gì nữa nào?

– Ông hãy đến tiệm bán nhạc cụ Logan nghe thử vài loại máy hát mới xem có thích không?

– Được rồi tôi sẽ làm theo chú.

Rồi ông sẽ mua một chiếc máy hát dĩa hiệu Victor, và thường ghé lại hiệu Logan để xem có những đĩa nhạc nào mới về không.

Những tiến bộ nhanh chóng của thế kỉ đã kéo Adam ra khỏi chiếc vỏ ốc của mình. Ông gởi mua dài hạn Nguyệt san “The Atlantic Monthly” và tạp chí “The National Geographic”. Chiếc tủ lạnh mới làm ông ta say mê. Ông mua một cuốn sách giảng giải về làm đông lạnh và bắt đầu nghiên cứu.

Thật ra thì Adam thấy cần làm việc, ông đã thức tỉnh khỏi cơn mê khá lâu của mình và bây giờ thấy cần làm một việc gì.

Một hôm Ông nói với chú Lee:

– Tôi thấy rằng tôi cần phải bắt tay vào một công việc.

– Ông có biết mình muốn làm gì không? Tôi không tin ông rành công việc lắm đâu.

– Sao lại không chứ?

– Có lẽ ông chỉ nghĩ tới cho vui vậy thôi. – Lee nói.

– Chú Lee, chú không đọc báo sao? Trong đó đăng tin người ta vừa đào được một con voi đời thượng cổ tại Tây Bá Lợi Á. Xác voi vùi sâu trong lớp băng từ nhiều ngàn năm trước nhưng thịt vẫn còn tươi ngon.

Lee mỉm cười nhìn ông nói:

– Ông giàu tưởng tượng quá. Với những cục đá nhỏ xíu trong tủ lạnh đó ông sẽ làm được gì?

– Nhiều việc lắm chứ.

– Ông nói đùa hay nói thật? Nhiều thức uống để lạnh có vị hôi kia mà.

– Đó là một vấn đề. – Adam nói, – tôi vẫn nghĩ rằng chú có thể giữ được thực phẩm lâu nếu chỉ để đủ lạnh thôi.

Chú Lee nói:

– Đừng bỏ thứ thịt voi thượng cổ đó vào tủ lạnh của chúng ta, không được đâu.

Nếu ông Adam nghĩ được hàng ngàn sáng kiến như ông Samuel Hamilton thì có lẽ tất cả sẽ trôi qua dễ dàng nhưng ông ta lại chỉ nghĩ ra được có một sáng kiến. Chuyện thịt voi thượng cổ ướp lạnh vẫn nằm nguyên trong trí ông. Những tách nước trái cây, những miếng bánh phu-đinh, những miếng thịt nhỏ, tất cả đều được nấu chín vẫn tiếp tục được đặt trong tủ lạnh. Đối với hạng người suốt đời chỉ nghĩ được một sáng kiến, việc ướp lạnh thực phẩm đã trở thành một ám ảnh không nguôi trong đầu Adam.

Salinas đã có một hãng nước đá, đủ cung cấp những thùng ướp lạnh cho một số gia đình và đủ phục vụ cho những hiệu làm kem lạnh. Adam bắt đầu đi quan sát hãng làm nước đá và chẳng bao lâu ông đã có thể đem những lon nước đá nhỏ đến những phòng đông lạnh. Ông ta ước gì ông Sam Hamilton còn sống để thảo luận với mình. Một chiều mưa ông đi bộ từ hãng nước đá về, đang nghĩ đến ông Sam Hamilton thì gặp cậu con là Will Hamilton, ông liền mời.

– Cậu ghé vào tôi dùng bữa cho vui. Tôi còn hỏi ý kiến cậu một chút.

– Tôi cũng muốn ghé vào lắm chứ nhưng tôi có chút việc cần giải quyết gấp. Nếu xong sớm tôi sẽ ghé lại ngay.

Lúc này Will Hamilton đã trở thành một người làm ăn rất phát đạt. Gần như mọi vụ làm ăn đáng chú ý nào trong vùng sớm muộn gì cũng được anh ta nhào vào. Công việc của anh ta không mấy rõ ràng. Anh ta có thói quen lúc nào cũng tỏ ra lăng xăng bận bịu.

Anh ta ăn tối tại hiệu Abbot House. Một hồi lâu sau anh ta thả bộ đến góc đường Central Avenue và bấm chuông nhà ông Adam Trask.

Hai cậu con của ông Adam đã đi ngủ. Lee đang ngồi mạng những chiếc vớ mà hai cậu bé sinh đôi thường mang đi học. Ông Adam thì đang đọc tạp chí khoa học Scientific American. Ông mời Will vào và kéo ghế mời anh ngồi. Chú Lee thì đi pha một ấm cà phê rồi trở lại chỗ cũ ngồi mạng vớ.

Will ngồi xuống ghế, lấy ra một điếu xì gà đen bự châm lửa hút. Anh chờ ông Adam khai mào câu chuyện.

Ông Adam hỏi:

– Thời tiết thay đổi cũng khá dễ chịu phải không? Má anh vẫn mạnh chứ?

– Vẫn mạnh. Hai chú bé chắc lớn nhiều phải không?

– Ồ, chúng lớn nhanh lắm. Aron là một học sinh giỏi và đàng hoàng. Cal thì lại thích việc canh nông hơn.

– Đồng ruộng cần những nhà canh nông tiến bộ biết nhìn xa.

Will hơi sốt ruột vì chờ mãi chưa thấy ông Adam vào đề. Phải chăng ông ấy đang định mượn tiền mình? Anh vội nói:

– Tôi không ngồi lâu được vì có hẹn sẽ gặp một người bạn tối nay. Ông muốn gặp tôi có chuyện gì vậy?

Adam nói:

– Giữa lúc tôi đang nghĩ đến ba anh thì gặp anh. Nên tôi có ý muốn gặp anh để nói chuyện chơi.

Will ngồi dựa người ra thành ghế nói:

– Ông cụ rất mau miệng.

– Dù sao ông ấy cũng có công giúp tôi nhiều về phương diện. – Adam nói.

Lee ngưng mạng vớ nhìn lên nói với Will:

– Anh có nghe ở đâu tận vùng Tây-Bá-Lợi Á người ta có đào được một con voi thượng cổ từ dưới lớp băng lên không? Con voi đó đã bị chôn dưới lớp băng tuyết hàng trăm ngàn năm rồi mà thịt vẫn còn tươi ngon.

– Voi thượng cổ à?

– Vâng, một loại voi đã sống trên địa cầu này từ thời thượng cổ.

– Mà thịt vẫn còn tươi ngon à?

– Tươi ngon như thịt heo mới xẻ vậy. – Chú Lee vừa nói vừa lồng chiếc khung gỗ hình quả trứng vào chỗ đầu gối của chiếc vớ dài.

– Hay quá nhỉ? – Will nói.

Ông Adam cười ra tiếng:

– Chú Lee nói hơi quá một chút, nhưng cũng sẽ đúng như vậy. À, tôi muốn nói với anh một sáng kiến mà tôi vừa nghĩ ra và nhờ anh góp ý kiến vì anh là một tay thạo việc làm ăn.

Will quên hẳn tính dè dặt cố hữu của mình nói:

– Đúng vậy.

Adam nói:

– Tôi đã nghiên cứu ngành kĩ nghệ ướp lạnh và tôi có một dự định. Đây là một dự tính lớn và có lẽ có nhiều khía cạnh cần bàn tính kĩ.

Will đặt hai bàn chân xuống sàn nhà, ngồi lại ngay ngắn, kéo quần lên cẩn thận, nói:

– Ông cứ nói hết thử xem.

– Đất nước đã thay đổi nhiều. Người dân không còn sống theo lối xưa. Anh có biết thị trường tiêu thụ cam lớn nhất ở nơi nào không?

– Không. Ở đâu vậy?

– Đô thị Nữu Ước. Tôi đã đọc trên báo điều đó. Ở những vùng lạnh lẽo của nước ta, anh có nghĩ rằng nhiều người muốn có nhiều thứ không có trong mùa đông. Chẳng hạn như đậu, rau diếp và cải bông. Suốt trong nhiều tháng họ không có những thức đó. Nhưng tại thị trấn Salinas này chúng ta có thể trồng các loại đó quanh năm.

– Ở đây đâu phải là ở đó, – Will nói. – Ý ông định thế nào?

– Này anh Will, nếu chúng ta biết cách sắp những cây nước đá thế nào để có thể ướp được rau diếp và gói rau trong những hộp giấy có tráng một lớp sáp thì có thể giữ rau tươi ngon được trong vòng ba tuần lễ.

Will dè dặt nói:

– Ông cứ nói tiếp đi.

– Anh đã biết đường xe lửa để tải những toa cam rất tiện. Anh nghĩ xem chúng ta có thể tải rau diếp tới duyên hải miền đông vào giữa mùa đông được không?

Will hỏi:

– Chương trình của ông thế nào?

– Tôi nghĩ đến chuyện mua nước đá tại hãng nước đá ở Salinas này ướp vài thứ rau cải rồi chở đi.

Will Hamilton bặm môi lại đầy vẻ tức bực nói:

– Mỗi khi một người nào đến hỏi ý kiến tôi về một vấn đề gì, tôi thường thấy họ không cần đến lời khuyên của tôi. Người đó chỉ muốn tôi đồng ý với mình. Nhưng tôi thật tình mến ông vì ông là một người bạn của gia đình tôi nên tôi sẽ nói thật ý kiến của tôi.

Lee đặt khung gỗ mạng vớ và giỏ may xuống đất, rồi thay cặp kiếng đeo mắt chăhú chờ nghe.

– Tôi xuất thân từ một gia đình có nhiều sáng kiến và từng sáng chế ra nhiều thứ, – Will nói tiếp. – Chúng tôi bàn cãi suốt trong các bữa điểm tâm và có khi say mê bàn cãi quên cả điểm tâm. Tôi là người duy nhất trong gia đình, trừ mẹ tôi, không có nhiều sáng kiến như những anh em khác và tôi là người trước đây không kiếm ra lấy một xu nào. Nếu ông muốn ném qua cửa sổ bốn năm chục ngàn Mỹ kim một cách nhanh chóng thì ông cứ việc tiếp tục thực hiện sáng kiến của ông.

– Anh thấy sáng kiến đó hỏng ở điểm nào?

– Sáng kiến đó hỏng hoàn toàn. Những người dân ở miền đông không có thói quen dùng rau trong mùa đông. Họ không hề mua rau. Ông có chở rau đến cũng vô ích. Thị trường không tiêu thụ. Chúa ơi, tôi phát khiếp khi nghe ông định thực hiện sáng kiến duy nhất đó của ông.

Mặt Will đỏ gấc lên và giọng anh ta như nghẹn lại trong cổ họng.

Adam quay sang chú Lee hỏi:

– Chúng ta còn bánh mứt chanh vừa dùng trong bữa tối không?

– Chắc không còn. Tôi nghe tiếng lũ chuột sục sạo trong nhà bếp nãy giờ. Có lẽ chỉ còn một ít trứng để dành cho hai chú bé. Nhưng rượu whisky thì ông đã uống hết nửa cái phần tư chai đó rồi.

– Vậy hả? Tại sao chúng ta không đem uống nốt chỗ còn lại đó cho rồi?

Will cười cười nói:

– Ý kiến hấp dẫn đó. Tôi cũng thích uống một chung cho vui.

Anh ta uống hai chung rồi thôi. Ngồi dựa ngửa một cách thoải mái, anh ta bắt đầu giãi bày ý kiến với Adam.

– Có nhiều cái vẫn không hề thay đổi giá trị của chúng. Nếu ông muốn bỏ tiền ra làm một việc gì, ông hãy nhìn một vòng quanh thế giới. Cuộc chiến tại Âu châu sẽ còn kéo dài một thời gian lâu. Tôi sẽ không ngạc nhiên gì cả nếu chúng ta nhảy vào vòng. Tôi không tin tưởng gì ở ông Wilson, ông ấy chuyên môn lý thuyết và ưa đại ngôn. Nếu chúng ta nhảy vào vòng chiến, chúng ta sẽ có cơ hội hái ra tiền với các vụ thầu thực phẩm không bị hư thối. Ông có thể trữ gạo, bắp, lúa mì và đậu, sẽ có khối người cần mua để sống. Tôi khuyên ông nên dành cả nông trại của ông trồng toàn đậu rồi đem trữ lại đó, bảo đảm rằng các con ông sẽ không lo gì về ngày mai nữa hết.

Anh ta từ giã chủ gia, với tâm trạng thoải mái vì đã nói ra những lời khuyên xác đáng.

Sau khi Will đã đi khỏi, Lee đem ra một phần ba cái bánh nhân mứt chanh cắt làm hai phần nói:

– Anh ấy đã quá mập rồi. À, hãng nước đá của ông tới đâu rồi?

– Tôi sẽ mua như đã dự định.

– Ông cũng nên trồng một ít đậu nữa. – Lee nói.

*

Gần cuối năm đó, Adam đã làm một cố gắng lớn thật là một năm đầy những cảm giác mạnh đối với ông. Trong khi ông xúc tiến công việc, các thương gia nói về ông như một người biết nhìn xa. Chuyến khởi hành sáu toa xe rau diếp gói trong hộp và ướp nước đá khiến dư luận phải chú ý. Phòng thương mãi đứng ra tổ chức chuyến khởi hành. Sáu toa xe được trang hoàng những bảng quảng cáo mang hàng chữ: “Rau diếp của thung lũng Salinas”.

Adam không ngờ mình có đủ nghị lực thực hiện một công việc khá quy mô như vậy. Gặt hái chọn lọc sửa soạn, vô hộp, ướp lạnh và chuyên chở. Chừng đó công việc mà không có dụng cụ máy móc nào giúp sức cả. Mọi việc đều do những bàn tay nhân công được thuê mướn và huấn luyện để hoàn thành công tác. Ông Adam đã phải tốn một khối tiền của để thực hiện sáng kiến mà ông ta đã nghĩ ra, nhưng tốn kém đến cỡ nào thì không ai biết. Chỉ chú Lee mới biết thôi.

Sáng kiến có vẻ hay lắm. Rau diếp được gửi đến thị trường Nữu Ước bán với một giá phải chăng. Rồi xe lửa quay về và mọi người nằm nhà chờ đợi kết quả.

Nếu mọi việc xong suốt như dự trù thì cũng không đến nỗi nào nhưng một kẻ thù bất ngờ đầy quyền năng làm hỏng cả chương trình. Khi chuyến xe lửa đến ngang vùng Sacraments thì một trận tuyết lở đã làm nghẽn lối tại Sierras mất hai ngày. Sáu toa chở rau phải đứng yên một chỗ, nước đá tan đi hết. Ngày thứ ba chuyến tàu chở hàng mới vượt được vùng núi vì thời tiết khắp vùng trung tây đã trở nên ấm áp. Tại Chicago không biết vì những mệnh lệnh mơ hồ nào và do lỗi của ai, sáu toa rau diếp của ông Adam đứng lại trong sân ga thêm năm ngày nữa. Chừng đó cũng đã quá đủ. Khi đến Nữu Ước sáu toa rau chỉ còn là những thứ hư thối khủng khiếp không ai ngửi nổi.

Đọc xong bức điện tín do hãng nhận hàng gửi tới. Ông Adam ngồi tựa lưng ra thành ghế với một nụ cười lạ lùng như mếu trên nét mặt. Ông ngồi sững như vậy thật lâu.

Hai chú bé nghe cái dư luận tại Salinas ngay sau đó. Ông Adam như người mất trí. Những kẻ mơ mộng nay đều vỡ mộng. Một người liều lĩnh đã tiêu ma một món tiền lớn. Có lẽ việc này sẽ dạy ông ta một bài học nhớ đời.

Khi chú Lee cảm thấy khoảng thời gian thử thách đã tạm đủ, chú mạnh dạn ngồi đối diện với ông Adam để bàn thẳng vào vấn đề.

– Ông không thu mình trở lại cuộc sống khép kín của ông nữa chứ?

– Sao chú lại hỏi tôi câu đó? – Adam hỏi.

– Nhìn nét mặt cố hữu của ông nên tôi mới hỏi như vậy.

– Tôi cũng chưa biết tính sao đây.

– Còn tính gì nữa. Ông còn được chín ngàn Mỹ kim và nông trại. Có lẽ ông nên bán nhà máy nước đá cho rồi.

Nét mặt ông Adam đanh lại và tắt cả nụ cười chua chát nói:

– Tôi vẫn tin rằng công việc có thể sẽ tiến triển thuận lợi hơn. Vừa rồi chỉ là vài tai nạn bất ngờ. Tôi vẫn duy trì nhà máy nước đá. Nước đá cần để giữ gìn nhiều thứ. Vả lại nhà máy đang mang lại lợi tức. Có thể tôi sẽ nghĩ ra được một vài phương cách.

– Ông đừng nghĩ thêm những sáng kiến tốn tiền tôi không muốn phải dẹp bỏ cái bếp hơi của tôi đâu.