Các chuẩn mực trong công việc đang thay đổi. Hiện nay, chúng ta đang được đánh giá bằng một chuẩn mực mới: không chỉ bằng việc chúng ta thông minh, được đào tạo và tinh thông nghề nghiệp như thế nào mà còn bởi cách chúng ta ứng xử với nhau ra sao. Chuẩn mực mới này được áp dụng ngày càng nhiều để lựa chọn nhân viên, những người sẽ ở lại hay những người phải ra đi, những người tụt lại phía sau hay những người được thăng tiến.

Chuẩn mực này khá mới mẻ so với những gì vốn được cho là quan trọng trong các trường học. Những khả năng học thuật không liên quan nhiều đến những chuẩn mực này. Nó cũng không quá chú trọng việc chúng ta có đủ năng lực trí tuệ cũng như những kiến thức chuyên môn phục vụ cho công việc mà tập trung vào những phẩm chất cá nhân như tính sáng tạo, sự đồng cảm, khả năng thích ứng và thuyết phục.

Chuẩn mực mới không phải là một giải pháp quản lý tình thế nhất thời. Ngược lại, nó dựa trên những nghiên cứu nghiêm túc trên hàng chục nghìn người lao động ở nhiều góc độ khác nhau. Những nghiên cứu này đã chắt lọc những phẩm chất tạo nên một cá nhân xuất sắc. Và chúng cũng chỉ ra những khả năng nào của con người là thành tố chính tạo nên sự hoàn hảo trong công việc, đặc biệt là tạo nên tư chất lãnh đạo.

Nếu bạn làm việc cho một tổ chức lớn, rất có thể bạn đang được đánh giá dựa trên các tiêu chí chuẩn mực này mà bạn không hề hay biết. Còn nếu bạn đang tìm việc, hãy soi mình qua các tiêu chí này. Dù vậy, chẳng ai có thể nói với bạn một cách chính xác đó là gì nên dù công việc của bạn là gì, hãy nhớ cách nuôi dưỡng những khả năng này để có thể thành công trong sự nghiệp.

Nếu bạn đang làm quản lý, bạn cần xem liệu công ty có khuyến khích các chuẩn mực này hay không. Tuỳ mức độ khuyến khích những kỹ năng này mà công ty sẽ có năng suất và hiệu quả hoạt động khác hơn và bạn cũng sẽ khai thác được một cách tối đa trí tuệ cũng như tài năng của các thành viên trong nhóm.

Còn nếu bạn làm việc cho một tổ chức có quy mô nhỏ hay tự làm chủ thì hiệu quả của công việc của bạn tuỳ thuộc vào việc bạn sở hữu nhiều hay ít các kỹ năng này bởi chúng hầu như chẳng được dạy ở bất cứ trường lớp nào mà bạn đã học. Tuy nhiên, sự nghiệp của bạn có phát triển được hay không cũng phụ thuộc vào việc bạn làm chủ những khả năng này như thế nào.

Trong thời buổi mà chẳng có gì đảm bảo cho công việc của bạn và khi mà khái niệm “công việc” đang được nhanh chóng thay thế bởi “các kỹ năng có sẵn” thì đây là các phẩm chất cơ bản giúp chúng ta dễ tìm và giữ được việc làm. Những năng lực này của con người thực ra đã được diễn đạt bằng nhiều cái tên khác nhau trong suốt các thập niên vừa qua, từ “tính cách”, “nhân tính” cho tới “kỹ năng mềm” hay “năng lực”. Gần đây, những năng lực này được hiểu một cách chính xác hơn và được gọi là “trí tuệ xúc cảm”.

Một cách khác để làm việc thông minh hơn

Giám đốc một hãng tư vấn kể với tôi, khi học trong trường kỹ thuật, ông ta có số điểm trung bình thấp nhất nhưng khi gia nhập quân đội và vào trường sỹ quan, ông ta đã đứng đầu lớp. “Vấn đề chính là bạn đối xử với chính bạn thế nào, ứng xử hài hoà với mọi người, làm việc theo nhóm và có tinh thần lãnh đạo. Đó là tất cả những gì mà tôi thấy đúng đắn trong thế giới công việc”, ông nói.

Nói một cách khác, điều quan trọng ở đây là làm thế nào để trở nên lanh lẹ. Trong cuốn sách này, tôi tập trung trước hết vào vấn đề giáo dục mặc dù có một chương ngắn liên quan đến công việc và cuộc sống nghề nghiệp. Điều khiến tôi thực sự ngạc nhiên và thích thú là đã nhận được rất nhiều sự quan tâm từ cộng đồng doanh nghiệp. Để đáp lại hàng ngàn bức thư, fax, và cả điện thoại yêu cầu nói chuyện và tư vấn, tôi đã thực hiện một chuyến công du trên khắp thế giới, nói chuyện với hàng ngàn người, từ các Tổng giám đốc điều hành (CEO) cho tới các thư ký về ý nghĩa của “Trí tuệ xúc cảm” trong công việc.

Tôi đã được nghe rất nhiều phản hồi giống nhau. Những người như các nhà tư vấn kinh doanh giỏi với GPA (điểm tổng kết học tập trung bình)[1]thấp nói với tôi rằng họ tìm thấy cách thức tạo ra sự hoàn hảo trong công việc từ trí tuệ xúc cảm chứ không từ sự thông thạo về chuyên môn hay từ sách vở. Họ còn nói rằng quyển sách của tôi cũng giúp người đọc cảm thấy yên tâm khi thẳng thắn phản ánh ý kiến do những bất cập của cảm xúc có thể gây ra cũng như đặt ra một vấn đề: một chuyên gia là phải tính được mọi khả năng. Họ còn cho biết giờ họ đã có cách nghĩ mới về những gì mà họ sẽ thực hiện tại nơi làm việc của mình.

Nhiều người trong số họ cũng rất thành thật khi đề cập đến những vấn đề vượt khỏi tầm kiểm soát của công tác quan hệ công chúng (PR – Public Relation). Ngoài ra, còn nhiều vấn đề khác cũng khó giải quyết (như hàng tá những biểu hiện của cảm xúc được đề cập bên ngoài bản sắc của cá nhân hay của tổ chức). Tuy nhiên, cũng có rất nhiều người khác đã nói về thành công của mình, khẳng định giá trị thực tiễn khi làm việc với trí tuệ xúc cảm.

Thế là bắt đầu hai năm tìm hiểu thông tin để viết nên cuốn sách này. Nỗ lực viết nên cuốn sách cũng đồng nghĩa với rất nhiều nỗ lực thực sự trong nghề nghiệp của tôi. Ngay từ đầu, tôi đã dùng nghiệp vụ báo chí để tìm số liệu và đưa ra kết luận cá nhân. Tôi cũng đã sử dụng kiến thức của một nhà tâm lý học để đưa ra một xem xét thấu đáo về nghiên cứu chứng tỏ vai trò quan trọng của trí tuệ xúc cảm đối với cá nhân, nhóm người hay một tổ chức. Tôi cũng đã thực hiện hay đạt được một số phân tích khoa học mới về các dữ liệu thu được từ hàng trăm công ty để thành lập một phương pháp đo chính xác nhằm định lượng giá trị của trí tuệ xúc cảm.

Nghiên cứu này đã đưa tôi trở lại với nghiên cứu mà tôi đã từng tham gia khi còn học cao học và sau đó làm giảng viên tại trường Đại học Harvard. Nghiên cứu đó cũng là một phần trong thách thức ban đầu đối với việc tìm hiểu sự thần bí của IQ[2]. Mặc dù nghiên cứu đó đã thất bại nhưng ít nhất đã chứng minh cho mọi người biết rằng để có thành công thì yếu tố trí tuệ thôi chưa đủ. Nghiên cứu này cũng giúp hình thành nên một ngành mới chuyên phân tích về các khả năng thật sự khiến con người đạt được thành công trong công việc và trong bất kỳ một tổ chức nào. Cũng thật ngạc nhiên khi các phát hiện đều khẳng định rằng: chỉ số IQ chỉ đứng thứ hai sau yếu tố Trí tuệ xúc cảm hay độ nhạy cảm trong việc xác định thành công trong công việc.

Các nghiên cứu được tiến hành một cách độc lập do hàng chục các chuyên gia của 500 tổ chức từ các tập đoàn, cơ quan chính phủ và các tổ chức phi chính phủ trên khắp thế giới. Tất cả đều đưa ra các kết luận tương tự. Thêm một điều nữa là các phát hiện của họ rất thuyết phục bởi họ đã tránh các thành kiến và những suy nghĩ đã trở nên cố hữu trong đời sống công việc dưới góc độ cá nhân hay tổ chức. Các kết luận của họ đều chỉ ra tầm quan trọng của trí tuệ xúc cảm đối với sự thành công trong công việc ở bất kỳ lĩnh vực nào.

Tôi có thể chắc chắn rằng, các kết luận trên không hề mới đối với các tổ chức nghề nghiệp hiện nay. Nhưng cách thức mà con người quản lý các công việc liên quan đến bản thân và với những người xung quanh họ mới chính là nhân tố chính duy trì các lý thuyết quản lý cổ điển. Vậy, cái mới ở đây là: Mặc dù những nghiên cứu theo lối kinh nghiệm trong 25 năm đã cho chúng ta thấy ảnh hưởng của trí tuệ xúc cảm đến sự thành công nhưng chúng ta đã không biết về độ chính xác của các nghiên cứu đó là bao nhiêu.

Ngoài ra, qua nhiều thập kỷ nghiên cứu tâm sinh lý học, tôi đã dõi theo các phát hiện quan trọng trong môn khoa học thần kinh. Những gì thu được cho phép tôi đưa ra một cơ sở ban đầu trong lĩnh vực nghiên cứu về bộ não với Trí tuệ xúc cảm. Nhiều doanh nhân vốn đã hoài nghi về các kết luận của ngành tâm lý học và tỏ ra thận trọng với các lý thuyết phổ biến đến và đi nhưng khoa học thần kinh đã chứng minh một cách rõ ràng rằng tại sao trí tuệ xúc cảm lại quan trọng đến thế.

Các trung tâm não bộ điều hành cảm xúc giúp phát triển các kỹ năng cần thiết trong việc quản lý một cách hiệu quả bản thân chúng ta và giao tiếp thành thục trong đời sống xã hội. Vì vậy, khi các kỹ năng này được thực hiện thì đó chính một di sản cho sự tồn tại và sự thích nghi của chúng ta.

Theo môn khoa học thần kinh thì phần cảm xúc này của não bộ sẽ tiếp thu khác hẳn so với cơ chế suy nghĩ của bộ não. Phát hiện này chính là yếu tố then chốt trong việc phát triển cuốn sách này của tôi và đưa tôi tới thách thức với quan niệm cũ về cách thông thường trong vấn đề đào tạo nhân viên và phát triển công ty.

Tôi cũng biết rằng tôi không hề đơn độc trong khi đương đầu với thách thức này. Trong suốt hai năm trước, tôi đã hợp tác với Tổ chức Nghiên cứu EI[3] (Consortium for Research on Emotional Intelligence in Organizations) – bao gồm một nhóm các nhà nghiên cứu từ các trường đào tạo về kinh doanh, từ chính phủ liên bang và từ các ngành công nghiệp. Nghiên cứu của chúng tôi đã chỉ ra những điểm yếu đáng chỉ trích trong đào tạo về các kỹ năng nghe và lãnh đạo đối với việc thành lập các nhóm và đối phó với sự thay đổi.

Hầu hết các chương trình giáo dục đều chỉ là các mô hình mang tính học thuật nhưng lại gây ra những hiểu lầm nghiêm trọng, lãng phí hàng triệu giờ đồng hồ và hàng tỷ đô la. Những gì cần thiết bây giờ là một cách nghĩ hoàn toàn mới về cách thức làm thế nào để giúp con người nâng cao trí tuệ xúc cảm của họ.

Quan niệm sai về trí tuệ xúc cảm

Khi tôi đi khắp thế giới để nói chuyện và tư vấn cho lãnh đạo của các doanh nghiệp, tôi đã gặp phải một số những nhầm lẫn rất phổ biến về trí tuệ xúc cảm. Đầu tiên, tôi xin làm rõ những nhầm lẫn phổ biến nhất. Thứ nhất, trí tuệ xúc cảm không đơn thuần là “sự tử tế” thậm chí tại những thời điểm quyết định nó không đòi hỏi “sự hoàn hảo” đặc biệt là khi chúng ta phải thẳng thắn đối mặt với một sự thật không dễ chịu gì nhưng lại không thể tránh khỏi. Và tốt hơn hết là chúng ta nên tránh những tình huống như thế.

Thứ hai, trí tuệ xúc cảm không có nghĩa là để cho mọi người tự do và có cảm giác “hãy để mọi thứ tự nhiên” mà nó có nghĩa là phải kiểm soát được tình cảm để chúng bộc lộ một cách thích hợp và hiệu quả, khuyến khích được những người xung quanh hợp tác ăn ý với nhau để đạt đến mục tiêu chung.

Ngoài ra, không hề tồn tại thực tế là trí tuệ xúc cảm của nữ giới tốt hơn nam giới hay ngược lại. Điều này không đúng bởi mỗi chúng ta đều có những điểm mạnh và điểm yếu riêng. Có một số người trong chúng ta có thể có sự đồng cảm hơn nhưng lại thiếu những khả năng để thoát khỏi những nỗi đau của chính mình, còn một số khác thì lại có khả năng để điều chỉnh tốt tâm trạng của bản thân nhưng lại bị lạc lõng trong cộng đồng của mình.

Tuy nhiên, có một sự thật là cả nam và nữ đều có những điểm mạnh và điểm yếu chung xét theo giới. Một nghiên cứu về trí tuệ xúc cảm được thực hiện trên hàng nghìn người cả nam và nữ chỉ ra rằng nói chung, phụ nữ có khả năng tốt hơn trong việc nhận thức được cảm xúc của bản thân, tỏ ra thông cảm hơn và giỏi hơn trong việc chia sẻ giữa cá nhân với nhau. Còn nam giới thì tự tin và lạc quan hơn, chấp nhận sự thay đổi dễ hơn và tự giải toả căng thẳng tốt hơn.

Nhìn chung, nam và nữ có nhiều điểm tương đồng hơn là sự khác biệt. Một số người đàn ông cũng có được khả năng cảm thông như những người phụ nữ nhạy cảm nhất và cũng có những phụ nữ có khả năng chống lại sự căng thẳng tốt như những người đàn ông kiên cường nhất. Do vậy, khách quan mà nói, nhìn vào phẩm chất chung của nam và nữ, thì điểm mạnh và điểm yếu ngang nhau nên xét về trí tuệ xúc cảm thì không có sự khác biệt về giới tính.

Một điểm sau cùng mà tôi cũng muốn làm rõ ràng là trí tuệ xúc cảm của chúng ta không phụ thuộc vào yếu tố di truyền hay chỉ phát triển trong thời kỳ niên thiếu. Không giống như IQ vốn thay đổi rất ít sau khi chúng ta trưởng thành, trí tuệ xúc cảm là khả năng mà bạn có thể tự học hỏi được và ngày càng sắc sảo hơn trong quá trình sống tức là được tích luỹ dần từ kinh nghiệm của chúng ta. Nói tóm lại độ trí tuệ xúc cảm của chúng ta có thể tăng lên. Trên thực tế, nhiều nghiên cứu đã theo dõi khả năng Trí tuệ xúc cảm của con người qua thời gian và thấy rằng con người ngày càng tốt hơn về khả năng này bởi họ giỏi hơn trong việc kiểm soát tình cảm và sự bốc đồng của mình, tự khuyến khích bản thân và ngày càng cảm thông hơn với người khác cũng như khéo léo hơn trong giao tiếp với cộng đồng. Có một từ có thể miêu tả về Trí tuệ xúc cảm là: tính thuần thục.

Trí tuệ xúc cảm – Sự thiếu ưu tiên

Hiện nay, ngày càng có nhiều công ty thấy rằng khuyến khích khả năng trí tuệ xúc cảm ở người lao động là yếu tố sống còn của bất kỳ triết lý quản lý nào. Một giám đốc của Telia – một công ty truyền thông của Thụy Điển nói rằng: “Bạn không thể chỉ cạnh tranh bằng sản phẩm của mình nữa mà còn cả bằng khả năng dùng người của bạn”. Linda Keegan, Phó Giám đốc điều hành Bộ phận Phát triển của Citibank cũng nói với tôi: “Trí tuệ xúc cảm là tiền đề gốc của mọi khoá đào tạo quản lý”.

Có rất nhiều sự khẳng định về sự cần thiết của trí tuệ xúc cảm trong công việc như sau:

• Giám đốc của một cửa hàng với hàng trăm nhân viên trong ngành công nghiệp không gian vũ trụ kể với tôi rằng, một trong những khách hàng chính của ông ta là công ty Allied – Signal yêu cầu ông ta và các nhân viên phải được đào tạo theo phương pháp khá phổ biến “vòng tròn chất lượng”. Ông ta nói: “Họ muốn chúng tôi phải làm việc theo đội tốt hơn, điều này thật tuyệt nhưng chúng tôi thấy để đạt được nó rất khó vì làm sao bạn có thể là một đội nếu bạn không ở một nhóm trước? Và để duy trì một nhóm chúng ta cần nâng cao độ trí tuệ xúc cảm của chúng ta”.

• Giám đốc của Siemens AG, một tập đoàn của Đức cũng kể với tôi: “Công ty chúng tôi hoạt động rất hiệu quả trong việc tăng lợi nhuận bằng các phương pháp như thiết kế lại và đẩy nhanh vòng đời của một sản phẩm mới. Tuy nhiên, kể cả những thành công lớn này thì đường cải tiến của chúng tôi vẫn không thay đổi, đang rất phẳng. Chúng tôi nhận ra rằng cần phải sử dụng nguồn nhân lực của mình tốt hơn – tức là tối đa hoá tài sản con người để làm cho đường cải tiến tăng trở lại. Do đó, hiện chúng tôi đang nỗ lực làm tăng khả năng trí tuệ xúc cảm của các nhân viên trong công ty.”

• Một cựu Giám đốc dự án của công ty Ford Motor kể lại cách thức mà ông sử dụng phương pháp “học qua tổ chức” do trường quản lý Sloan thuộc Viện Công nghệ Massachusett phát triển trong việc thiết kế lại Lincoln Continental. Ông này còn nói được đào tạo về trí tuệ xúc cảm là một sự kiện lớn sánh với sự kiện Chúa ra đời trong cuộc đời ông ta. Ông ta còn nói thêm: “Đó chính xác là những khả năng mà chúng tôi cần phải có để trở thành một tổ chức đào tạo hiệu quả.”

Một cuộc điều tra năm 1997 về những tập quán chuẩn của các tập đoàn lớn được tiến hành bởi Ban Xã hội về Đào tạo và Phát triển của Mỹ chỉ ra rằng: bốn trong năm công ty trong cuộc điều tra đang cố gắng khuyến khích khả năng trí tuệ xúc cảm trong nhân viên của họ thông qua đào tạo, qua việc đánh giá hiệu quả công việc và qua việc tuyển dụng.

Đến đây, có thể các bạn lại hỏi nếu thế thì tại sao tôi còn viết quyển sách này. Lý do là rất nhiều thậm chí là hầu hết các nỗ lực của các tổ chức nhằm khuyến khích trí tuệ xúc cảm đều tỏ ra không hiệu quả, gây lãng phí một lượng lớn thời gian, năng lượng và tiền bạc. Ví dụ như một cuộc nghiên cứu có tính hệ thống nhất về lợi ích của các khoản đầu tư dành cho các khoá đào tạo lãnh đạo (mà bạn sẽ được biết chi tiết ở Phần

4) chỉ ra rằng một cuộc hội thảo quan trọng của các nhà điều hành cao cấp kéo dài nhiều tuần lại không đạt được hiệu quả xét trên các đóng góp của họ.

Các doanh nghiệp đang phải đối mặt với một thực tế là thậm chí cả các khoá đào tạo đắt nhất cũng có thể không đạt được mục tiêu và thật tiếc điều này lại thường xảy ra. Sự bất cập này chính là hậu quả của việc bỏ qua yếu tố trí tuệ xúc cảm của cá nhân và tổ chức trong các chiến lược cạnh tranh.

Tại sao hiện nay trí tuệ xúc cảm lại trở thành vấn đề của các doanh nghiệp?

Người điều hành của một công ty công nghệ sinh học ở California tự hào nói về lý do khiến công ty của ông ta luôn có một công nghệ tối tân là: không một thành viên nào của công ty bao gồm cả ông ta có văn phòng cố định mà thay vào đó là mỗi người luôn mang theo máy tính xách tay đã được kết nối với tất cả mọi thành viên của trung tâm. Đó chính là văn phòng di động của họ. Ngoài ra, nội dung công việc của họ cũng không cố định, các thành viên làm việc trong các nhóm đa chức năng. Theo ông ta thì môi trường làm việc như vậy là điều kiện thuận lợi cho sáng kiến. Thông thường, mỗi người ở công ty này làm việc bảy mươi và tám mươi giờ mỗi tuần.

Tôi có hỏi ông ta: “Các anh có gặp phải vấn đề gì không?”

Ông ta quả quyết: “Chúng tôi không gặp phải bất kỳ vấn đề gì.”

Đó chỉ là một sự dối trá. Một lần tôi được tự do nói chuyện với các nhân viên ở đây và sự thực là: nhịp độ làm việc ở đây đốt cháy tình cảm của mọi người và cuộc sống riêng của họ bị xâm phạm. Mặc dù mỗi người có thể nói chuyện qua máy tính với tất cả mọi người khác nhưng họ đều cảm thấy chẳng ai thực sự lắng nghe mình.

Con người rất cần sự liên kết, sự cảm thông và giao tiếp rộng rãi.

Hiện nay, mỗi công việc đều cần phải tính tới điều kiện làm việc, các nhu cầu trên của con người sẽ ảnh hưởng hơn bao giờ hết đến hiệu quả công việc. Hơn thế nữa, những sự thay đổi lớn lại diễn ra liên tục. Cải tiến kỹ thuật, cạnh tranh toàn cầu và sức ép của các nhà đầu tư lớn chính là nguyên nhân của sự thay đổi liên tục này.

Một thực tế khác khiến khả năng trí tuệ xúc cảm trở nên quan trọng hơn là: Khi các tổ chức bị thu nhỏ lại bởi làn sóng giảm quy mô thì những người được giữ lại phải có tinh thần trách nhiệm hơn, có những cải thiện trong công việc rõ rệt hơn. Họ cần phải biết giấu đi sự nóng nảy và sự nhút nhát. Lúc này, những kỹ năng như kiểm soát tình cảm, giải quyết bất đồng, làm việc theo nhóm và kỹ năng lãnh đạo lại tỏ ra cần thiết hơn bao giờ hết.

Thêm vào đó, toàn cầu hoá lực lượng lao động cũng khiến cho trí tuệ xúc cảm trở nên quan trọng hơn trong các nước phát triển. Ở đó, mức lương cao hơn, nếu có, phụ thuộc vào một năng suất mới. Và năng suất mới này không chỉ phụ thuộc vào sự cơ cấu lại và sự tiến bộ của công nghệ như trường hợp của công ty công nghệ sinh học ở Califonia, sự sắp xếp hợp lý hơn và những cải tiến khác thường đưa lại các vấn đề mới. Và chính những vấn đề này đòi hỏi sự cần thiết của trí tuệ xúc cảm.

Khi công việc thay đổi thì những nét đặc trưng cũng cần phải cải tiến. Các dữ liệu nghiên cứu về khả năng của những nhân vật kiệt xuất trên các lĩnh vực trong nhiều thập kỷ chỉ ra rằng hai khả năng ảnh hưởng ít đến thành công của họ trong thập kỷ 70 của thế kỷ trước lại trở nên đặc biệt quan trọng trong thập kỷ 90 đó là: thành lập nhóm làm việc và ứng biến với sự thay đổi. Và những khả năng mới đã bắt đầu xuất hiện như những nét tiêu biểu của các nhân vật này. Sự thay đổi là chất xúc tác và đa dạng hoá là đòn bẩy. Những thách thức mới đòi hỏi những khả năng mới.

Sự thay đổi và nỗi lo lắng

Một người bạn tôi làm cho một công ty nằm trong danh sách Fortune 500 (danh sách 500 công ty đứng đầu nước Mỹ), khi chứng kiến việc giảm quy mô hoạt động bằng cách thuyên giảm hàng nghìn nhân viên đã nói với tôi: “Thật kinh khủng, trong số đó có nhiều người quen của tôi, họ bị sa thải, giáng chức hoặc bị thuyên chuyển. Sự kiện này đã gây khó khăn cho tất cả mọi người. Tôi vẫn được giữ lại nhưng tôi sẽ không bao giờ có lại cảm giác an toàn như trước kia về nơi này nữa.”

Ông ấy còn nói thêm: “Tôi đã làm việc ở công ty này được ba mươi năm và trong thời gian đó chúng tôi luôn có cảm giác mỗi ngày làm việc đều là một ngày ý nghĩa và công ty trụ vững được là nhờ có chúng tôi. Nhưng thật bất ngờ bây giờ họ lại nói với chúng tôi: Công ty không đảm bảo công việc cho bất kỳ ai”.

Và dường như chẳng còn ai được đảm bảo về một công việc tại bất kỳ nơi nào nữa. Đây là giai đoạn khó khăn cho người lao động. Một nhận thức luôn đeo đẳng họ đó là chẳng có công việc của ai là được đảm bảo thậm chí ngay cả công ty mà họ đang làm việc hiện đang rất phát đạt. Chính điều này đã tạo ra tâm lý sợ hãi, lo lắng và bất an cho mọi người.

Chúng ta nhận ra dấu hiệu của tâm lý này nhờ có báo cáo của một công ty săn đầu người. Họ cho biết hơn một nửa số người gọi tới cho họ yêu cầu các thông tin về việc làm đều đang có việc nhưng bởi vì quá lo sợ sẽ mất việc nên họ bắt đầu tìm một công việc mới. Ngày mà tập đoàn AT&T bắt đầu thông báo sẽ có bốn mươi nghìn người đầu tiên sẽ bị thôi việc trong năm khi mà lợi nhuận của họ chỉ đạt 4,7 tỷ đô la thì một cuộc điều tra được mở ra và kết quả là có đến 1/3 người Mỹ lo sợ rằng sẽ có ai đó trong gia đình họ sớm bị mất việc.

Nỗi sợ hãi này vẫn cứ kéo dài dai dẳng ngay cả khi nền kinh tế Mỹ tạo ra nhiều việc làm hơn. Sự thay đổi về công việc – theo lối nói hoa mỹ của các nhà kinh tế học – đó là “tính linh động của thị trường lao động” đang là một sự thật khó khăn cho đời sống mọi người. Hiện tượng này là một phần của cơn thuỷ triều toàn cầu đang quét tới tất cả các nền kinh tế hàng đầu tại châu Âu, châu Á hay châu Mỹ. Sự thịnh vượng không phải là một đảm bảo cho công việc. Việc sa thải công nhân do thiếu việc vẫn xảy ra ngay cả trong các nền kinh tế phát triển nhanh. Nghịch lý này được ông Paul Krugman – một nhà kinh tế học tại Viện Công nghệ Massachusett – đánh giá “đây là một sự không may mà chúng ta phải trả giá cho một nền kinh tế năng động của chúng ta.”

Chúng ta có thể thấy sự lạnh lẽo của bức tranh toàn cảnh thị trường lao động. “Chúng ta đang làm việc trong một nơi giống như vùng chiến tranh tĩnh lặng” đó là cách nói của một nhà điều hành ở cấp trung bình của một công ty đa quốc gia. Ông này còn nói thêm: “Người ta không thể trao lòng trung thành với một công ty và hy vọng chúng có thể đền đáp lại. Vì vậy, mỗi người đều phải trở thành một cửa hàng nhỏ của chính mình trong công ty. Tức là bạn có thể là một thành viên của bất kỳ nhóm nào nhưng bạn cũng có thể sẵn sàng di chuyển và độc lập.”

Đối với những người lao động đã có tuổi – họ là những đứa trẻ trưởng thành trong chế độ nhân tài – được giáo dục rằng kiến thức và kỹ năng về mặt kỹ thuật là chiếc vé mãi mãi để vào cánh cửa của sự thành công. Cách nghĩ mới hiện nay có thể gây sốc cho họ. Người ta bắt đầu nhận ra rằng thành công đòi hỏi nhiều hơn kiến thức và sức mạnh của kỹ thuật mà mỗi chúng ta cần một loại kỹ năng khác để tồn tại và phát triển một cách chắc chắn trong một thị trường lao động khó dự đoán như hiện nay. Vì vậy, các phẩm chất cá nhân như khả năng tự phục hồi, khả năng tự thích nghi và tính lạc quan đang được coi trọng.

Một cuộc khủng hoảng mới: chỉ số IQ tăng và chỉ số EQ giảm

Từ năm 1918, khi mà Chiến tranh thế giới thứ nhất nổ ra đã khởi đầu cho việc sử dụng rộng rãi chỉ số IQ sau này thông qua việc kiểm tra chỉ số này của các lính Mỹ khi tuyển quân. Chỉ số IQ trung bình tại Mỹ đã tăng lên 24 điểm và đây cũng là mức tăng tương tự tại các nước phát triển trên khắp thế giới. Nguyên nhân của hiện tượng này là do chế độ dinh dưỡng tốt hơn, ngày càng nhiều trẻ em tham gia vào các hoạt động theo nhóm, các trò chơi trên máy vi tính và các trò chơi đố chữ đã giúp chúng nắm giữ được khả năng tưởng tượng. Thêm vào đó, nói chung quy mô gia đình nhỏ cũng giúp trẻ có chỉ số IQ cao hơn.

Có một nghịch lý nguy hiểm đang diễn ra: Mặc dù trẻ em ngày càng có chỉ số IQ cao hơn nhưng khả năng trí tuệ xúc cảm của chúng lại có xu hướng giảm sút. Những dữ liệu đơn lẻ từ một cuộc điều tra với quy mô lớn trên các bậc phụ huynh và giáo viên làm chúng ta lo lắng nhất. Chúng chỉ ra rằng thế hệ trẻ hiện nay gặp nhiều rắc rối về mặt cảm xúc hơn trước. Nói chung, trẻ em hiện nay có xu hướng dễ cô đơn, chán nản dễ cáu giận và ương bướng hơn. Chúng cũng hay căng thẳng, lo lắng, bốc đồng và hiếu chiến hơn.

Xem xét hai mẫu ngẫu nhiên với đối tượng là từ trẻ em Mỹ tuổi từ 7 đến 16 và để cha mẹ, giáo viên – những người lớn biết rõ các em nhất đánh giá. Mẫu thứ nhất được thử nghiệm vào những năm 70 của thế kỷ XX và mẫu thứ hai có thể so sánh được điều tra vào những năm 80 cùng thế kỷ. Qua một thập kỷ, nhưng có đến một nửa số trẻ em yếu dần đi về khả năng trí tuệ xúc cảm. Mặc dù những trẻ em nghèo đã được đánh giá dưới mức trung bình nhưng tỷ lệ giảm này là tương đương giữa tất cả các nhóm kinh tế – với từng cấp độ từ vùng ngoại ô giàu có nhất cho đến những khu nhà ổ chuột trong thành phố.

Tiến sỹ Thomas Achenbach, nhà Tâm lý học của Đại học Vermont người đã tiến hành những nghiên cứu này và phối hợp với những đánh giá tương tự tại các quốc gia khác do các đồng nghiệp của ông tiến hành cho tôi biết: dường như sự suy giảm về năng lực trí tuệ xúc cảm cơ bản ở trẻ em diễn ra trên khắp thế giới. Dấu hiệu rõ ràng nhất là tỷ lệ ngày càng tăng những người trẻ tuổi gặp những vấn đề như: thất vọng, bị xa lánh, nghiện hút, tội phạm và hung bạo, phiền muộn, mất khả năng kiểm soát trong ăn uống, có thai ngoài ý muốn, bắt nạt người khác và bị đuổi khỏi trường.

Hiện tượng này có thể báo trước khá nhiều vấn đề đặt ra cho thị trường lao động? Đó là sự thiếu hụt khả năng trí tuệ xúc cảm đặc biệt là những người mới ra nhập vào thị trường lao động. Hầu hết những đứa trẻ mà ông Achenbach nghiên cứu vào cuối thập niên 80 của thế kỷ XX thì chúng ở lứa tuổi 20 vào năm 2000 và từ đó có thể nói rằng thế hệ yếu về trí tuệ xúc cảm đang gia nhập vào lực lượng lao động ngày nay.

Những gì mà chủ doanh nghiệp muốn

Một cuộc điều tra trong giới chủ ở Mỹ cho biết có đến hơn một nửa số lao động của họ thiếu động lực cho việc tiếp tục học hỏi và cải tiến trong công việc. Cứ 10 người thì có đến 4 người không có khả năng hợp tác với đồng nghiệp và chỉ có 19% số những người mới gia nhập thị trường lao động có đủ tính kỷ luật trong thói quen làm việc.

Ngày càng nhiều chủ lao động phàn nàn về việc thiếu các kỹ năng xã hội trong số những người mới được tuyển dụng. Trích lời một nhà quản trị của một chuỗi các nhà hàng lớn: “Có rất nhiều thanh niên không chấp nhận được sự phê bình. Họ trở nên đề phòng hoặc thù địch khi có người góp ý về những việc họ đang làm. Họ coi những góp ý này là một sự công kích mang tính cá nhân”.

Vấn đề này không chỉ gặp ở những người mới làm việc mà còn ở cả những nhà quản trị dạn dày kinh nghiệm. Vào những năm 60 và 70 của thế kỷ trước, mỗi người chỉ cần vào một trường tốt và học tập chăm chỉ ở đó là đủ. Nhưng ngày nay, lại có rất nhiều người cả nam lẫn nữ được mặc dù được đào tạo trong những trường tốt, có một tương lai sáng sủa nhưng vẫn chẳng có tiến triển gì trong nghề nghiệp thậm chí còn tồi hơn hay đi lệch hướng. Lý do là họ thiếu khả năng trí tuệ xúc cảm – một đòi hỏi quan trọng hiện nay.

Một cuộc điều tra trên toàn quốc với mục đích tìm hiểu những phẩm chất mà giới chủ lao động tìm kiếm ở những lao động mới đưa ra kết luận: các kỹ năng mang tính chuyên môn ít quan trọng hơn khả năng học hỏi trong quá trình làm việc. Chúng ta có thể tóm tắt các phẩm chất đó như sau:

• Giao tiếp tốt.

• Thích nghi và phản ứng một cách sáng tạo với những trở ngại và sự thoái trào.

• Quản lý tốt nhân sự, tự tin, có khả năng khuyến khích người khác đạt đến những mục tiêu chung, có ước muốn phát triển nghề nghiệp và có niềm tự hào khi hoàn thành công việc.

• Hợp tác tốt và có khả năng làm việc hiệu quả theo nhóm. Có kỹ năng thương lượng để giải quyết những bất đồng.

• Có những đóng góp tích cực cho công ty hay tổ chức, có mong muốn được cống hiến và có tiềm năng lãnh đạo.

Trong bảy đòi hỏi của người sử dụng lao động thì chỉ có một đòi hỏi là mang tính chất học thuật là: khả năng đọc, viết và tính toán.

Một nghiên cứu tìm hiểu về những yêu cầu của các tập đoàn đặt ra khi tuyển dụng thạc sỹ kinh doanh (MBA) cũng đưa ra những kết luận tương tự. Và ba yêu cầu quan trọng nhất là khả năng giao tiếp, khả năng hợp tác và sự sáng tạo. Cũng theo Jill Fadule – Giám đốc trung tâm trợ giúp tài chính của Đại học Harvard thì “sự thông cảm, khả năng nhìn xa, các mối quan hệ tốt và khả năng hợp tác” là những phẩm chất mà họ tìm kiếm ở những ứng viên dự thi vào trường.

Cuộc hành trình của chúng ta

Sứ mệnh của tôi trong cuốn sách này là đưa người đọc tiếp cận với những dẫn chứng khoa học của việc làm việc với trí tuệ xúc cảm ở góc độ cá nhân, nhóm và tổ chức. Ở mỗi góc độ, tôi đều kiểm chứng tính khoa học của những nhận định mà mọi người đưa ra và bạn sẽ được nghe ý kiến của họ trong suốt cuộc hành trình này.

Trong Phần 1, tôi đã đưa ra các trường hợp khẳng định trí tuệ xúc cảm quan trọng hơn IQ hay chuyên môn trong việc xác định ai là người nổi trội trong một công việc nào đó và ai có năng lực lãnh đạo. Nói chung, năng lực trí tuệ xúc cảm là cần thiết trên tất cả các lĩnh vực. Và các dẫn chứng trong lĩnh vực kinh doanh tỏ ra rất thuyết phục. Các công ty cần khả năng này đã biến nó thành những tiêu chuẩn mấu chốt có thể đo lường được của mình.

Phần 2, tôi đi vào 12 khả năng đặc trưng cụ thể mà công việc đòi hỏi, như những khả năng này dựa trên sự tự chủ, sự sáng tạo, sự tin cậy, sự tự tin và thành quả có được từ những khả năng này cũng như miêu tả chi tiết vai trò của chúng trong việc đạt được những hiệu quả cao trong công việc.

Còn trong Phần 3, tôi bàn về 13 kỹ năng cần thiết tạo dựng các mối quan hệ như sự cảm thông và nhận thức các vấn đề chính trị, đòn bẩy của sự đa dạng, khả năng làm việc theo nhóm và khả năng lãnh đạo. Đây là những kỹ năng giúp chúng ta tìm được cách thức để tồn tại trong một tổ chức trong khi những người khác vẫn còn phải tìm kiếm.

Tuy nhiên, người đọc đều có một cảm giác nặng nề rằng mình sẽ đứng ở đâu khi phải làm việc với trí tuệ xúc cảm. Nhưng như tôi sẽ đề cập trong Chương 3 thì để đạt được những thành quả lớn không đòi hỏi chúng ta phải nổi trội ở tất cả các khả năng này, chỉ cần các khả năng này trong chúng ta đủ mạnh để đạt đến thành công.

Phần 4 hứa hẹn sẽ là một phần hấp dẫn. Phần này chỉ ra cho chúng ta biết những năng lực hiện nay chúng ta còn yếu và chúng ta luôn có thể học hỏi, rèn luyện để chúng được tốt hơn. Để giúp những độc giả muốn cải thiện khả năng trí tuệ xúc cảm và tránh lãng phí thời gian và tiền bạc, tôi đã đưa ra những hướng dẫn bước đầu, mang tính khoa học và có tính thực tiễn cao giúp mọi người tìm ra cách tốt nhất để rèn luyện.

Cuối cùng, Phần 5 sẽ xem xét vai trò của trí tuệ xúc cảm trên góc độ một tổ chức. Tôi sẽ minh chứng bằng một công ty như vậy và làm rõ tại sao khả năng này không chỉ giúp đạt được những thành công trong công việc mà còn khiến cho tổ chức đó có thể thoả mãn và là nơi làm việc mong muốn của người lao động. Trong phần này, tôi cũng chỉ ra những rủi ro mà các công ty sẽ gặp phải nếu họ bỏ qua thực tế cảm xúc của nhân viên mình trong khi lại có các công ty khác – nơi ủng hộ nhân viên của mình làm việc với trí tuệ xúc cảm – vẫn tồn tại và phát triển tốt thậm chí ngay trong điều kiện đầy những bất ổn của các năm tiếp theo.

Vì vậy, mục tiêu mà tôi nhắm đến khi hoàn thành cuốn sách này là sự hữu dụng. Đây không phải là một cuốn sách tự giúp. Có lẽ sẽ có rất nhiều cuốn sách hướng dẫn cải thiện khả năng trí tuệ xúc cảm. Tuy nhiên, mặc dù không nghi ngờ gì về ý định tốt đẹp của những cuốn sách như vậy nhưng chúng là điển hình của việc kéo dài những nhận thức sai về cách thức cải thiện những khả năng cần thiết này vốn đang là nhu cầu thật sự hiện nay. Thay vào đó, các bạn sẽ tìm thấy trong cuốn sách của tôi những chỉ dẫn sinh động cho việc rèn luyện khả năng mang tính cảm xúc này. Các chỉ dẫn của tôi được đúc kết từ kết quả của những cuộc điều tra với quy mô lớn, từ những phát hiện mới và dựa trên các mô hình được áp dụng phổ biến trên thế giới.

Chúng ta đang sống trong thời kỳ mà những kỳ vọng về tương lai phụ thuộc ngày càng nhiều vào khả năng kiểm soát bản thân và cách thức giải quyết các mối quan hệ của bản thân trong hiện tại. Tôi hy vọng một vài hướng dẫn mang tính thực tiễn của tôi có thể giúp các cá nhân và doanh nghiệp đối mặt được với những thách thức mà chúng ta sẽ gặp phải trong thế kỷ mới.