Tôi không hiểu nổi con bé có mục đích gì. Điều gì thúc đẩy nó cứ tích lũy những hành động lập dị, bẻ cong số mạng, chỉ ham các tì tật ? Nó sống bằng những chối bỏ, nuôi mình bằng những phản bội. Đã kiêu hãnh là dân Chà Chệt viết văn bằng một ngôn ngữ không phải của mình, nó lại muốn thêm được hồ nghi con hoang, được bán tín bán nghi con lai. Nó muốn thử thách thần kinh nó. Chính tấm gương tôi thất bại cho nó đủ can đảm đi thám hiểm biên giới của sự lành mạnh tâm thần. Chính hồi ức tôi sụp đổ mười lăm năm trước khiến nó thả mình đắm chìm để dễ vọt lên trở lại. Tôi đã chuẩn bị con đường. Tôi là dược thảo trị độc của nó. Phương thuốc nhiệm màu ngừa điên dại của nó.
Con bé tự thuở nào vẫn chơi cái trò chỉ nhìn hình bóng chứ không bao giờ nhìn chính sự vật. Nếu nó tiếp tục trò ấy quá lâu, thần kinh nó sẽ lâm nguy, và buổi tối lên giường nó sẽ xoa nắn thái dương, tưởng như đầu mình chỉ còn là một cục thịt lởm chởm những đinh.
Họ đã thắng được tôi, có lẽ họ sẽ không thắng được nó. Nó lí luận y hệt tôi : nếu đó là kiếp con hoang, vậy sẽ không phải là điên; có tôi giúp, nó sẽ thoát phải điên. Nó đã tự vệ trước nguy hiểm điên bằng cách phân thân. Nó đã muốn thành xa lạ với gia đình, rồi với đất nước, với tiếng mẹ đẻ, sau cùng với chính mình.
Nó nói với tôi nó mất lòng tin từ rất sớm, bản năng nó ngờ vực cuộc đời, một thời gian dài những tiếp xúc với thế giới bên ngoài khiến nó ngột ngạt tê liệt, trong nhiều năm nó đã sống như cụ tổ, xích chân trong chuồng. Đương nhiên nó phải tự xiềng xích mới mong giữ mình vẹn toàn. Nó sợ cuộc đời, bởi mẹ nó là hiện thân của cuộc đời, cuộc đời dưới dạng ghê tởm nhất. Cuộc đời ích kỉ, cay độc, cuộc đời với hết mọi thô bỉ, cuộc đời tà dâm, cuộc đời chỉ vị đồng tiền, cuộc đời thú vật, cuộc đời tùng phục truớc kẻ mạnh, cuộc đời bạo tàn với kẻ yếu. Con bé tự bao giờ vẫn ghê tởm cuộc đời – nó tưởng tượng hễ sống là sống như mẹ nó. Nó đã tự xiềng xích mình, tự quản thúc mình. Nó tin nó lâm nguy. Một bên là cuộc đời, cuộc đời nó chỉ hình dung được như hai hàm thép, như cặp đùi mở rộng ham hố thịt da rắn cứng. Bên kia là điên dại. Hoặc là cuộc đời ghê tởm, nhớp nháp, hoặc là một cuộc đời khác, một cuộc đời tự do, một cuộc đời như nó khát khao chứ không phải như thói thường – và như thế, đến điên dại chỉ còn một bước.
Nó có thể lựa chọn theo gương mẹ nó hoặc theo gương tôi. Hoặc sống như loài vật, như con bọ chúa tiến bước, giương cặp râu độc ra trước, hủy diệt muôn loài để mình sống còn. Hoặc vượt lên, và chìm vào điên dại. Nó đã tự vệ, tự xiềng xích mình để không phải theo gương mẹ nó hay theo gương tôi.
Trong gia đình này, bắt trí não làm việc, tập luyện sáng suốt, ấy là dấu hiệu điên khùng. Trong gia đình này, chớ nên dọ thám những uẩn khúc của ý thức, chớ nên quá rọi sáng đầu mình. Trong gia đình này, người ta chỉ ưa những vùng mờ tối. Trong gia đình này chỉ có ánh sáng bạc vàng, mọi ánh sáng khác đều nguy hiểm, mọi ánh sáng khác đều bị cấm đoán. Lỗi lầm của tôi là đã không tôn trọng cái ánh mờ không gì không bao dung – hận thù, tà dâm, lừa lọc đồng loại.
Sớm mất lòng tin, lời con bé, là một bệnh nguy hiểm, có thể khiến bỏ mệnh. Kẻ mắc bệnh ấy nhờ đó mà giữ được thanh xuân, nhưng các chức năng sống đều hỏng cả. Bề ngoài, người ấy trông trẻ trung, lành mạnh, nhưng máu nhiễm độc, đầu bệnh hoạn, thần kinh nát tan.
Sớm mất lòng tin đã là vũ khí tự vệ của con bé, chứng bệnh nó cậy đến để chống chọi với chứng bệnh ham sống của mẹ nó. Nó đã như người đói tự nguyện nhịn ăn.
Từ khi mẹ nó tiết lộ bí mật, nó đoán thấy cơ hội nới lỏng gọng kìm. Cứ như bao nhiêu năm qua nó đã sống với một con chim trên tay, một con chim ưng móng vuốt cắm sâu vào da thịt nó – máu từ vết thương ứa không thôi, mỗi ngày qua móng vuốt càng cắm sâu hơn để rồi nhập một với mạch máu nó. Mẹ nó tiết lộ bí mật, và tức thì như là nó không còn bó buộc phải chịu sức nặng con chim ưng trên tay, như là sau cùng nó có thể xua đuổi con chim, rửa sạch vết thương.
Nó biết mọi mầm sống bao giờ cũng bị trấn áp không chút xót thương. Đến nay nó vẫn tránh né, sợ bị nghiền nát. Cha nó đã bị đè bẹp. Tôi đã bị đè bẹp. Bằng cách này hay cách khác, gia đình đã loại trừ hai chúng tôi. Gia đình đã loại trừ cha nó bằng cách bóp nghẹt không gian sống của ông, không để ông thở, chỉ cho ông làm những việc tôi tớ, bắt ông chỉ có thể là một con số không mà thôi. Còn tôi, gia đình đã loại trừ tôi bằng cách cô lập tôi. Treo lên cổ tôi tấm bảng Điên hết mức, và thế là tôi như chết rồi. Một cách nào đó, quả tôi chết rồi, bởi họ đã hủy diệt mối ràng buộc duy nhất cho tôi thành công dân trong cõi đời này.
Trong gia đình này, họ không nói tôi điên, họ chỉ nói Cậu ấy bệnh. Điên là một từ rất hiếm khi gia đình dùng đến, sợ xui xẻo. Họ tự biết mình đều loạn óc cả, nhưng một khi không ai hay biết thì chớ nên nói ra. Điên dại rình chực họ. Ở tôi, bệnh đã phát rồi. Ở họ, bệnh âm ỉ, tác hại. Bệnh vò nhàu hồn họ, bệnh vấy máu những cơn mơ của họ, bệnh buộc họ trốn chạy chính mình. Điều họ gọi là điên dại ở tôi chỉ là tôi không chịu noi theo con đường hẹp của họ, không chịu yên phận cho mấy cái gien đừng nổi lên. Điều họ gọi làbệnh của tôi chỉ là đột ngột thay đổi tính khí : một hôm, tôi đã quyết định tuân theo tình cảm của tôi, gạt bỏ những phép tắc đối xử họ áp đặt với tôi. Tôi đã hành động nhục nhã. Lại càng nhục nhã vì, theo họ, tôi tiết lộ bệnh điên dại vẫn giấu giếm của gia đình này. Tôi phá vỡ cái trật tự ti tiện đã tạo dựng. Với họ, tôi bệnh rồi. Và thế là tôi bị thất sủng. Với họ, tôi là người đã không biết sắp xếp sự điên dại của mình, kiểm soát những bản năng man rợ của mình. Họ buộc tội tôi tà dâm, vô luân. Tôi không còn là người thừa kế, người con trai độc nhất trong gia đình. Họ nói muốn chữa cho tôi khỏi. Thực ra, họ muốn nhốt kín tôi, để tôi không phá hỏng quan niệm của họ, quan niệm nhỏ nhoi về cuộc sống hẹp hòi của họ. Họ tưởng đã thắng được điên dại, họ chỉ là quắt lại, quắt lại cho đến khi không còn sợ bị điên dại nữa.
Họ không thể chấp nhận tôi không coi vào đâu quy củ đẹp đẽ của họ, những phép tắc sống của họ. Họ không thể chấp nhận tôi một mình một cõi. Tự bao giờ họ vẫn nghĩ rằng phải sát cánh bên nhau, để che giấu cái bóng nhăn nhó sau lưng họ, tự bao giờ họ vẫn nghĩ rằng, về phe với nhau, họ sẽ bán lại được cho quỷ(25) cái bóng họ, sự điên dại của họ. Họ không tha thứ tôi đã bỏ rơi họ, đã xa rời sự che chở độc hại của họ. Họ chỉ có một ý nghĩ : ở bên nhau, điên trong nhà, và khiến người ngoài tưởng họ lành mạnh, phú quý.

(25) Truyền thuyết châu Âu kể rằng thời trung cổ, pháp sư Faust bán linh hồn cho quỷ Méphistophélès đổi lấy tri thức, quyền năng, của cải trần gian.