Gần đây, tôi có nhận được một bao thư lớn giấy dày, láng, từ một trong những tác giả và diễn giả trong nước nổi tiếng về đề tài tự lực. Trong thư có lời quyết tâm rằng “Bạn có thể thay đổi con người bạn mà không cần phải nỗ lực gì hết, tựa như thay áo quần vậy”.

Đó cũng là diễn giả trước đây từng nói rằng bạn không cần phải đọc sách của ông ấy (bởi vì tất cả chúng ta đều biết là đọc sách khổ sở biết bao), nhưng bạn có thể “tiêu hóa” chúng bằng cách mỗi ngày dành một ít thời gian để nhìn vào các từ trong sách.

Nước Mỹ đã đổi thay từ một qui tắc sống làm việc nhiệt tình (do dân nhập cư hăng hái xây dựng và vươn lên đem vào) sang tư tưởng của đám đông thụ động, bị vật chất lôi cuốn, luôn tìm cách sống một cuộc đời nhàn hạ.

Tư tưởng phi nỗ lực này cũng được tìm thấy trong việc bôi đen khái niệm về sức mạnh của  ý chí. Hầu như mọi chương trình đổi mới nào cũng đều hứa hẹn trên hết là “ở đây chẳng liên quan gì tới sức mạnh ý chí hết!”. Ôi Trời! Vậy thì tôi muốn nghe.

Người “nạn nhân” luôn gào lên: “Sức mạnh ý chí không thể làm gì được”. Nhưng làm sao ông ấy biết được? Ông ta chẳng có một tí kinh nghiệm gì về nó.

Hôm qua, khi lái xe xuống phố, tôi nghe một chương trình trên radio quảng cáo về một hệ mới để học ngoại ngữ. Phát thanh viên giới thiệu về phương pháp mới để học ngoại ngữ trên mạng tự động, nói rằng điều hấp dẫn nhất là bạn không phải thật sự làm điều gì hết. Ông ấy bi bô thêm: “Tôi đã tự học tiếng Tây Ban Nha mà gần như không phải cố gắng gì! Điều duy nhất bạn phải làm là mang tai nghe vào và nghe!”

Tôi ghi nhận là ông không phô trương tiếng Tây Ban Nha của ông ấy cho chúng tôi nghe. Tôi cũng ghi nhận giọng nói của ông ấy trong khi cố gắng diễn đạt thật nhiệt tình nhưng khi nghe qua thì ai nấy đều chung một nhận xét là không thành thật. Ông ta đang đọc một bài sao chép. Tôi nghĩ sẽ rất nực cười nếu bây giờ đưa ông ấy vào một khu rừng ở Brazil đầy rẫy quân du kích để xem thứ ngoại ngữ ông mới học đạt hiệu quả ra sao.

Điều gì sẽ xảy ra ở Mỹ, mọi người đã làm mọi cách để không phải cố gắng – dù biết rằng bí quyết của hạnh phúc lại nằm trong sự nỗ lực?

Tôi sẽ chỉ cố gắng trong tiềm thức

Phải thú nhận rằng trong 35 năm đầu của cuộc đời, tôi luôn tìm cách để có cuộc sống dễ chịu, sống nhẹ nhàng nhất. Và như tôi đã mô tả thật tỉ mỉ trong cuốn sách tôi viết về đề tài “Tự xây dựng động cơ hành động” (100 cách để tự động viên mình), khi theo đuổi cách sống dễ dàng và nhẹ nhàng nhất, tôi đã đi đến một nhận định nghe qua hơi mâu thuẫn nhưng lại hết sức chín chắn như sau: Tôi càng dễ với tôi bao nhiêu thì cuộc đời càng khó khăn với tôi bấy nhiêu.

Tôi gia nhập quân đội Hoa Kỳ sau khi học đại học được vài năm vì tôi nghĩ mình cần phải tự rèn luyện trong kỷ luật. Bạn có thể thấy điều gì sai lầm trong quyết định đó không? Tôi thì không.

Tôi chưa thật sự xem xét về ý nghĩa cụm từ “kỷ luật tự thân”. Trí óc tôi đã tự động bỏ đi phần “tự thân”. Và như thế, tôi cứ nghĩ sẽ có ai đó có thể rèn kỷ luật cho tôi!

Qua nhiều năm, tôi đã mua thật nhiều sách để đọc và tự nâng cao mình. Trước khi nhận thức được thật sự về việc tự xây dựng cho mình động cơ hành động, tôi vẫn luôn đi tìm một cuộn băng hay một cuốn sách nào đó hướng dẫn việc tự nâng cao chính mình mà không cần phải cố gắng. Một tựa sách điển hình trên giá sách của tôi là “Hãy làm giàu trong khi ngủ”. Tác giả viết sách đó chắc chắn biết rõ sách dành cho đối tượng nào. Tôi đã nắm rõ nội dung mà không cần mở sách ra.

Tôi đã mua một số cuộn băng liên quan đến tiềm thức vì chúng không đòi hỏi phải cố gắng thật nhiều khi nghe. Bạn cũng không cần phải hết sức chú tâm nghe chúng! Chỉ cần mở máy, đặt một nơi nào đó cạnh bạn. Vậy là tuyệt rồi.

Có ai đó sẽ đến để tiếp thêm cho tôi sức mạnh. Làm ơn nhanh lên giùm.

Tôi bị cuốn hút bởi các chương trình dạy cách tự lực, trong đó nói về những điều khẳng định và sự hình dung, vì những chương trình đó bán được chủ yếu nhờ vào tính chất không cần nỗ lực. Với khẳng định, bạn chỉ cần lập đi lập lại các từ. Bạn không cần tin vào các từ khi nói chúng ra. Và bạn không cần làm gì hết. Bạn chỉ cần lang thang quanh đâu đó, miệng lẩm bẩm nhiều điều, giống như vai diễn của Dick Tracy, Mumbles (Nói khẽ). Sự biến hóa có thể thực hiện mà không cần cố gắng.

Sau đó, tôi bị cuốn hút theo các sách và khóa học dạy về hình dung như là chìa khóa dẫn đến thành công. Tất cả những gì bạn phải làm là mở nhạc êm dịu, nhắm mắt lại và tưởng tượng ra sự vật. Nó là thế đó. Hãy mơ về tương lai của bạn. Nó ở đằng kia kìa, phía sau ngôi sao thứ hai.

“Nhưng tôi không phải làm gì hết hay sao?” có một lần, tôi đã hỏi người hướng dẫn trong một buổi hội thảo về hình dung.

Ông ta trả lời “Không. Bạn chỉ cần nhắm mắt lại. Tương lai sẽ đến với bạn”.

Tôi hỏi lại “Tôi chẳng cần phải cố gắng gì hay sao?”

Ông ấy nói “Không. Ở đây không có gì liên quan đến sức mạnh của ý chí. Mà chỉ liên quan đến sự trung thành. Trung thành là điều tốt đẹp nhất trên đời này. Tất cả những gì bạn cần là niềm tin và lòng trung thành, rồi bạn sẽ có tất cả. Nếu bạn nhắm mắt lại và tin tưởng với tất cả lòng thành của bạn, bạn sẽ có được tất cả”.

Điều này, nghe qua thật lý tưởng. Trung thành, hy vọng, vọng tưởng, đó là những thứ tôi biết mình có thể làm tốt. Tôi bắt đầu nghĩ trở lại về Peter Pan và Wendy và còn gì tuyệt hơn là chỉ đứng trước cửa sổ phòng cha mẹ tôi và la to “Con sẽ không thèm lớn lên nữa đâu!” Và nếu họ bảo tôi phải cố gắng lên thì tôi sẽ chạy bay đi một nước.

Đừng làm việc khôn ngoan hơn mà phải làm việc cố gắng hơn

Sau này, khi tôi bắt đầu dấn thân sâu hơn vào việc kinh doanh, tôi bị lôi cuốn bởi các loại sách và chương trình giảng dạy có nội dung nhắn nhủ rằng “Đừng làm việc khôn ngoan hơn mà phải làm việc cố gắng hơn!”. Tôi thích câu đó vì một số mục tiêu của tôi dường như đang cần tôi phải nỗ lực thật sự, và tôi đang lo lắng liệu mình có khả năng để thực hiện điều đó không nữa.

Sự dối trá lớn nhất của con người trong hơn 50 năm qua là “thành công có thể đạt được mà không cần cố gắng”; phải cố gắng một cách đau đớn là không cần thiết; cố gắng đó không có giá trị gì, và thực tế cần tránh nó đến mức tối đa. Đó là một sự thoái lui vì nhàn hạ và tiện nghi là một thứ mà “bạn nợ đối với chính bạn”, và chỉ có một thằng khùng vô ý thức mới phải bỏ sức lực ra trong ngày. Đó là một sự dối trá đã len vào cái máy tính sinh học của con người như một con vi rút. Và rồi con vi rút đó lây nhiễm từ chiếc máy vi tính sinh học này sang một cái khác theo cách như sau:

“Này, bạn nên dùng vài viên thuốc kia! Tôi đã giảm được 15 cân (Anh) sau 2 tuần rồi đó. Tôi không phải làm gì cả!”.

Có thể con vi rút “phi nỗ lực” trong máy vi tính sinh học của tôi bảo với máy của bạn rằng bạn nên theo giáo phái này. Nó thật tuyệt. Đấng trên cao guru suy nghĩ mọi thứ dùm bạn. Bạn chỉ cần tuân theo một cách thụ động. Không phải nỗ lực gì hết. Ngày mai, chúng ta sẽ uống Kool-Aid và đeo vài cái bao nhựa trên đầu thì chúng ta có thể tham gia chuyên du hành vũ trụ vĩ đại rồi. Hãy tiến lên đi nào. Dễ dàng lắm mà! Bạn không phải làm gì hết. Ngay cả cột cái bao trên đầu, họ cũng sẽ làm giùm cho bạn.

Tôi còn nhớ lúc nhỏ hiểu được về Thiên đàng là nhờ mẹ tôi. Lúc đó tôi mới 4 tuổi. Tôi đang đứng sau chiếc bàn để ủi, nhìn mẹ tôi ủi đồ.

Tôi hỏi mẹ “Mình có phải làm gì trên Thiên đường không mẹ? Phải hát xướng hoặc làm gì khác không?”

Mẹ tôi trả lời “Không. Đó là điểm nói lên toàn bộ về Thiên đàng. Con sư tử nằm gần với con nai”.

“Chúng không cắn nhau sao? Không giết nhau sao?”

Mẹ tôi lại nói: “Không, chúng như đang uống thuốc an thần. Thuốc an thần loại tốt. Tuyệt thật. Mọi thứ đều nhẹ nhàng và trong trắng. Có mây bay, tựa như nước đá khô ở mọi nơi. Không ai phải làm gì hết. Đặc biệt là con sẽ rất thích được ở đó”.

Sự thay đổi lớn nhất về tư tưởng trong đời của đại văn  hào William Butler Yeats xảy đến khi ông nhận thức ra hạnh phúc và phát triển là như nhau. Ông ta đã nói: “Hạnh phúc không phải thứ này hay thứ kia. Hạnh phúc là phát triển. Chúng ta hạnh phúc khi chúng ta lớn lên”. Bạn có thể tự nhận thấy điều này. Bạn hạnh phúc khi bạn tiến bộ, phải không? Và không có sự tiến bộ nào mà không phải nỗ lực cả.

Hãy xem một đoạn phim thế giới tự nhiên nói về một con bướm đang cố gắng thoát ra khỏi cái kén. Bạn sẽ thấy sự cố gắng. Bạn sẽ cảm động khi thấy sự cố gắng. Bạn sẽ thấy động lực bên trong một sinh vật. Đó là lực của một sự tái tạo mạnh mẽ. Hãy xem phim Rocky. Bạn sẽ thấy mối liên hệ thầm kín giữa cố gắng và niềm vui. Hãy cẩn thận với các phản ứng của bạn khi xem một số cảnh trong phim. Hãy cẩn thận đừng rơi lệ. Đó là những giọt lệ khi chứng kiến lòng can đảm và nỗ lực. Sẽ không thấy được điều này khi chứng kiến cảnh tượng một người nào đó sống thoải mái, ung dung.

Hãy lưu ý tại sao bạn cảm xúc đến như thế. Đó là cái ‘tôi’ tiềm năng của bạn đang muốn nói cho bạn nghe một điều gì đó. Nó là con bướm nhỏ trong chiếc kén của bạn. Nó muốn bay ra.