“Những thói quen tốt ta hình thành khi còn trẻ không tạo nên khác biệt nhỏ nào, đúng hơn, chúng tạo ra tất cả khác biệt.”(Aristotle)

Không biết bao nhiêu lần tôi nghe những người trẻ quanh mình than buồn, chán, bảo không biết gì để làm. Và rồi không biết làm gì nên ta giết thời giờ với những thú vui nhỏ nhặt, rong chơi cho qua ngày đoạn tháng, ngủ vùi lười biếng hoặc chìm đắm vào yêu đương.

Nhưng khi đã đi qua gần hết thời đôi mươi, ngấp nghé ở ngưỡng ba mươi, nhìn lại tôi mới thấy tiếc nuối. Thấy bây giờ cuộc sống có quá nhiều cơ hội, nhiều điều phải làm, nhiều thứ để học, mà mình lại không có đủ thời gian cho ngần ấy thứ. Nghĩ nếu mà mình biết những điều này khi còn đi học, khi mình còn trẻ tuổi, chắc hẳn cuộc sống của mình sẽ khác, chắc mình sẽ bớt đi nhiều vật vã gian nan.

Ai có trải qua rồi mới hiểu, tuổi trẻ ngắn ngủi biết bao nhiêu. Thời gian một đi là không trở lại. Điều đáng quý nhất mà tuổi trẻ có được là thời gian, nhưng rất nhiều người trẻ không biết làm gì có ích với thời gian của họ. Trên thực tế, có rất nhiều điều để làm, khi người ta còn trẻ.

Nếu có thể quay ngược quá khứ, trở lại thời còn mười tám đôi mươi, tôi sẽ dành thời gian để:

1. Đầu tư cho sức khỏe

Chạy bộ, đi bơi, đánh bóng bàn, tập yoga, học võ… Luyện tập thể dục thể thao không nhất thiết phải là mua một đôi giày hàng hiệu giá hai ba triệu, mua bộ đồ giá mấy trăm nghìn, hay đăng ký thẻ thành viên trung tâm thể hình sang trọng phí vài chục triệu một năm. Giày Việt Nam chất lượng cao là đủ để chạy, vài chục nghìn đồng là có cái kính bơi. Chạy bộ trong công viên không tốn tiền, đi bơi thì chỉ mười mấy nghìn đồng một vé, các lớp học võ ở trung tâm thể thao quận huyện khoảng một hai trăm nghìn một tháng, chịu khó tìm kiếm thì quanh bạn sẽ có không ít câu lạc bộ rèn luyện sức khỏe miễn phí.

Luyện tập thể lực trước hết là đem lại một sức khỏe tốt, giúp tinh thần hưng phấn, đào thải chất độc bị hấp thụ từ môi trường sống ô nhiễm và thực phẩm độc hại. Một cơ thể lành mạnh là điều kiện tiên quyết để có một cuộc sống tốt. Thêm vào đó, tương tác trong những cộng đồng khác nhau giúp ta có nhiều mối quan hệ hơn, mở rộng tầm nhìn và quan điểm về cuộc đời.

2. Đọc sách

Phần lớn tri thức nhân loại đều nằm trong sách. Còn báo, tạp chí thường chỉ chứa thông tin, chưa kể báo mạng và mạng xã hội hiện nay đa phần là tin rác. Vậy mà ngày nay người ta đọc báo nhiều hơn đọc sách. Sự thật là sách giúp con người thay đổi cuộc đời. Những lúc tinh thần đi xuống, không muốn làm gì, tốt nhất là đọc sách. Vì sách không những nâng cao kiến thức mà còn tạo động lực thúc đẩy ta hành động tốt hơn.

Sách cũng không phải rẻ, nhất là với ví tiền mỏng manh của người trẻ. Nếu không có điều kiện mua sách giấy thì lên mạng tìm các trang web đọc ebook miễn phí. Nếu đã đọc ebook thì tốt nhất là tìm ebook nguyên bản tiếng Anh, vừa có kiến thức vừa tăng thêm vốn từ vựng, một công đôi việc. Chỉ cần một tuần đọc một quyển sách. Một năm nhìn lại, thấy kiến thức của mình đã dày hơn vài phần.

3. Học trực tuyến trên mạng.

Các trang web MOOC (viết tắt của từ Massive Open Online Course – Khóa học trực tuyến đại trà) cho phép người dùng theo học trên mạng về nhiều đề tài khác nhau, như nghệ thuật, lịch sử, thuật lãnh đạo, kinh tế kinh doanh, cách dạy tiếng Anh, thiết kế, lập trình, thiên văn học, vũ trụ, vân vân. Một số trang MOOC hoàn toàn miễn phí như: www.coursera.org, www.edx.org, hay www.khanacademy.org được tạo ra bởi những trường đại học danh tiếng của Mỹ, với giáo trình chuẩn và được soạn giảng bởi các giáo sư nổi tiếng. Người dùng chỉ cần đăng ký tài khoản là có thể bắt đầu học. Họ có thể thảo luận các thắc mắc của mình với bạn bè cùng khóa, các giáo sư và trợ giảng trong diễn đàn của lớp học. Họ cũng làm bài tập về nhà, được kiểm tra kiến thức sau mỗi tuần và thi kết thúc môn để kiểm tra trình độ.

Trên thế giới hiện nay, hình thức học trực tuyến qua MOOC đang ngày càng thịnh hành. Nó bổ sung, bù đắp và thay thế cho hình thức giáo dục truyền thống. Hình thức này được các nhà giáo dục cho rằng sẽ trở thành loại hình giáo dục của tương lai, vì ta không phải tốn thời gian di chuyển, có thể tự lựa chọn khung giờ học phù hợp cho mình, học đồng thời nhiều chương trình khác nhau, hoặc bổ sung những kỹ năng hái ra tiền mà không được dạy ở các trường đại học. Với MOOC, người dùng từ khắp nơi trên thế giới có thể trau dồi kiến thức và thoản mãn niềm khao khát học hỏi, bất kể họ đang ở độ tuổi, trình độ và địa điểm nào.

Thay vì ngồi thương khóc một mối tình đã chết, đăng ký khóa học Apply to US Universities (Nộp đơn vào các trường đại học Mỹ), rồi kiếm tấm vé đi du học Mỹ cho người yêu cũ lé mắt, chẳng phải tốt hơn sao?

4. Cho dân du lịch bụi ở nhờ.

Người trẻ hiện nay ngày càng nhiều người thích đi du lịch. Trong lúc chưa có thời gian, hay chưa tích góp đủ tiền để đi, sao bạn không thử cho dân du lịch bụi ở nhờ nhà mình? Các trang web như www. couchsurfing.com hay www.hospitalityclub.org chuyên kết nối người đi du lịch bụi và người bản xứ. Khi đi du lịch đến một vùng đất nào đó, ta có thể xin ở nhờ nhà người dân bản xứ hoàn toàn miễn phí. Khi ở nhà, ta cũng có thể bày tỏ lòng hiếu khách bằng cách cho du khách ở nhờ. Dân đi bụi chẳng cần gì sang trọng. Họ chỉ cần một chỗ vừa đủ để đặt lưng buổi tối, một chiếc ghế sô pha, một phần giường còn trống, hoặc đôi khi chỉ là một sàn nhà sạch sẽ.

Những trải nghiệm như vậy thường đem lại cho đôi bên những kỷ niệm khó quên. Với người cho ở nhờ, chẳng cần đi đâu cũng sẽ có những câu chuyện lữ hành từ khắp nơi trên thế giới ở ngay ngưỡng của nhà bạn. Những chia sẻ, kinh nghiệm của người đi du lịch cũng có thể truyền cảm hứng và chứa nhiều thông tin hữu ích cho chuyến đi sắp tới. Chỉ cần đăng ký tài khoản, viết thông tin cá nhân, thế là bạn đã sẵn sàng để kết nối với dân lữ hành toàn cầu. Nếu không thể cho ở nhờ, thì cũng có thể gặp nhau trò chuyện, dẫn khách du lịch đi tham quan quanh vùng bạn ở, hoặc tham gia hoạt động của các nhóm thành viên tại địa phương.

5. Đi du lịch bụi.

Không cần nhiều tiền và thời gian, nhiều tỉnh gần Sài Gòn có thể đi về trong ngày, chỉ cần đổ đầy bình xăng là mặc sức chạy. Rời khỏi thành phố nghẹt bụi để tìm đồng lúa bao la, mùi rơm rạ trên cánh đồng mới gặt, mùi khói đốt đồng, mùi hoa màu tươi tốt, chim cò vỗ cánh bay lên, đàn bỏ nhởn nhơ gặm cỏ. Nếu còn sinh viên, những tháng nghỉ hè có thể gói đồ xuyên Việt, hoặc đi một vòng ba nước Đông Dương. Dư dả hơn, chỉ cần trong túi mười mấy triệu đồng là có thể đi một vòng mấy nước Đông Nam Á bằng đường bộ, từ Việt Nam đến Campuchia, Thái Lan, Malaysia, xuống Singapore rồi quay trở về.

Du lịch bụi không hề đắt đỏ như người ta tưởng. Trong quyển sách hướng dẫn du lịch bụi Ta ba lô trên đất Á của mình, tôi đã từng kể câu chuyện người thật việc thật về cô bé sinh viên đã đi du lịch bụi qua Campuchia và Thái Lan cả tháng trời chỉ tốn có hai triệu đồng, chủ yếu bằng cách đi nhờ xe (hitchhiking) và ngủ nhờ nhà người dân bản xứ. Trường hợp như thế trong giới du lịch bụi không phải là hiếm. Những chuyến đi đó không tốn nhiều chi phí mà để lại những trải nghiệm thay đổi đời người.

Chìa khóa khi đi du lịch bụi không phải trong túi bạn có bao nhiêu tiền, mà là trong lòng bạn có bao nhiêu can đảm. Can đảm để bước ra khỏi vùng an toàn của mình, can đảm để làm điều mới. Can đảm để trải nghiệm. Có nhiều cách để đi du lịch với ít tiền, thậm chí không có tiền. Có thể đi bộ, đi xe đạp, đi nhờ xe. Ở nhờ nhà người dân bản xứ qua www.couchsurfing.com như chia sẻ ở trên, làm việc tình nguyện để đổi lấy nơi ăn ngủ thông qua www.idealist.org, hoặc www.workaway.info. Giúp đỡ người khác và đem lại giá trị trong lúc mình đi, hiểu đời hiểu người hơn sau mỗi chuyến đi.

6. Làm hướng dẫn viên du lịch.

Với những người trẻ yêu thích trải nghiệm du lịch, muốn thử sức trong ngành du lịch, có thể thử làm hướng dẫn viên. Bạn không cần phải có bằng cấp về du lịch hay phải tốt nghiệp ra trường mới làm được. Sinh viên học sinh vẫn có thể làm. Vừa rèn luyện kỹ năng giao tiếp và khả năng nói tiếng Anh, vừa có nhiều trải nghiệm thú vị, vừa có thêm kinh nghiệm làm việc và một ít thu nhập trang trải cuộc sống.

Hiện tại có khá nhiều loại hình câu lạc bộ, tổ chức du lịch để bạn đăng ký làm thử. Ví dụ như www.triip.me, một trang web với những tour văn hóa, ẩm thực độc đáo do người bản địa tự thiết kế giúp du khách có những trải nghiệm phong phú hơn, chủ yếu hướng dẫn viên là sinh viên. Một số tổ chức tương tự là XO Tours, Back of the Bike Tours, Vietnam Vespa Adventures Day Tours, Saigon on Bikes, Hanoi Kids Tours, Hanoi Street Food Tour… Ngoài ra bạn có thể làm hướng dẫn viên tình nguyện cho du khách nước ngoài qua các câu lạc bộ Saigon Lovers, Saigon Hotpot (saigonhotpot.vn), Hanoi Kids Club (hanoikids.org) hoặc Hanoi Free Tour Guides (hanoifreetourguides.com).

7. Làm các công việc thiện nguyện.

Trở thành một tình nguyện viên có rất nhiều cái lợi. Nếu bạn có những sở thích, ước mơ nào đó, ví dụ tình yêu động vật, hay yêu thích tương tác với con người, hay làm việc với trẻ em, thì các công việc tình nguyện liên quan đến những lĩnh vực bạn hứng thú sẽ giúp bạn thỏa mãn sở thích, hoặc ít nhất giúp bạn biết được mình có thực sự yêu thích nó không. Các hoạt động tình nguyện còn là cơ hội tuyệt vời để rèn luyện thêm các kỹ năng mềm và có thêm kinh nghiệm rất hữu ích cho sự nghiệp sau này, cũng như thiết lập mạng lưới quan hệ hỗ trợ trong công việc và cuộc sống. Bạn có thể tìm thấy những người thầy, người bạn đồng chí hướng cùng xây dựng cộng đồng, xã hội tốt đẹp trong những tổ chức tình nguyện. Những người trẻ hay tham gia vào các hoạt động tình nguyện, từ thiện mà tôi thấy đều là những người dễ tương tác, có kỹ năng tốt, thường xuyên thể hiện lòng biết ơn, tin yêu vào những điều tốt đẹp trong cuộc sống.

Các tổ chức phi chính phủ và các câu lạc bộ tình nguyện như AIESEC, Operation Smile, LIN, Young at Heart Vietnam, Oxfam, Free Hugs Vietnam, Helping Hand Saigon… vẫn thường xuyên tuyển tình nguyện viên. Liên tục theo dõi tin tức của các trang web, facebook fanpage của các tổ chức này và tham gia hoạt động, không những giúp ta có nhiều kỹ năng hơn mà có khi còn kiếm được cơ hội việc làm chính thức sau đó.

8. Làm thêm.

Cùng với việc làm thiện nguyện, việc làm thêm trong những năm hai mươi có thể giúp ích người trẻ rất nhiều trên con đường sự nghiệp. Hãy chọn làm thêm hoặc xin thực tập trong những ngành nghề mà mình hứng thú để giúp ích cho CV của mình. Nếu thích viết lách có thể viết bài cộng tác cho các tờ báo dành cho tuổi trẻ. Sinh viên Việt Nam, Hoa Học Trò, Tuổi Trẻ, Thanh Niên… rất nhiều tờ báo cộng tác với học sinh sinh viên vì sự tinh nhạy với những xu hướng chuyển động mới của thị trường, thời gian linh động, khả năng sáng tác nhanh và nhiều của các bạn trẻ. Nếu thích kinh doanh có thể bắt đầu bằng việc làm nhân viên bán hàng tại các cửa hàng bán lẻ. Làm phục vụ tại các quán cà phê tuy đơn giản nhưng cũng giúp ta tiếp xúc với nhiều người hơn, làm quen với việc tương tác khách hàng và tạo dựng mối quan hệ công việc.

9. Tự học các môn nghệ thuật.

Giáo dục Việt Nam không có xu hướng dạy chúng ta về nghệ thuật, cách làm nghệ thuật và cách thưởng thức nghệ thuật. Do vậy, quãng đời hai mươi chưa nhiều vướng bận là thời điểm tốt nhất để bạn tự trang bị cho mình những kiến thức này. Hãy tập chơi một nhạc cụ nào đó (ghita, violin, piano, trống, sáo…) hoặc học vẽ tranh, khiêu vũ, múa… Các môn nghệ thuật giúp cho cuộc sống tinh thần của ta thêm phong phú và vững chãi, tăng thêm trí thông minh và khiến cuộc sống con người trọn vẹn đầy đủ hơn. Đến một lúc nào đó trong đời, bạn sẽ thấy nghệ thuật là một phần lớn của cuộc sống, và sẽ thấy thật may mắn là bạn đã không bỏ lỡ niềm vui đó.

10. Dành thời gian cho các hoạt động tinh thần.

Phát triển bên ngoài không thể nào bền vững nếu thiếu đi sự vững chắc bên trong, hay sự kết nối với phần tinh thần, tâm linh của con người. Tuổi trẻ thường hướng ngoại mà quên đi chăm sóc nội tâm. Nhưng nhiều khi nó là nguyên nhân cho những khủng hoảng trầm cảm, chỉ vì ta không nhận thức được rõ bản thân mình là ai, mình muốn gì thích gì. Vậy nên thời kỳ hai mươi cũng là thời điểm tốt để tìm hiểu về các hoạt động tinh thần, tìm kiếm chỗ dựa vững chắc về tâm linh để không bị khủng hoảng niềm tin sau này.

Thời sinh viên không biết có bao nhiêu ngày tôi cảm thấy nhàm chán. Còn bây giờ khi đã đi làm, bị vướng bận và bó buộc nhiều thứ, chỉ ao ước sắp xếp được thời gian để tham dự một khóa thiền hay học hỏi thêm về tôn giáo, tinh thần mà không được. Có rất nhiều chương trình thiền khác nhau. Ví dụ, thiền Vipassana là một phương pháp được giảng dạy miễn phí tại nhiều nơi trên thế giới. Nếu hứng thú bạn có thể xem thông tin tại trang www.dhamma.org.

Người ta nói: Trẻ thì muốn làm mà không biết gì để làm, già thì biết mà không muốn làm. Tuổi trẻ còn dám thử dám làm, tận dụng thời gian này để trau dồi kiến thức và mài giũa kỹ năng sẽ giúp ích cho người trẻ rất nhiều trong tương lai. Nếu chịu khó rèn luyện bản thân, ta sẽ tự tin vững bước ra biển lớn, hòa nhập cùng thế giới và bạn bè năm châu. Người trẻ hiểu biết thì dân trí sẽ nâng cao. Dân trí nâng cao thì chính quyền cải tiến. Chính quyền cải tiến thì đất nước đi lên. Đất nước đi lên thì đời sau phát triển. Do vậy, học tập và rèn luyện không chỉ là cho bản thân, gia đình, mà còn cho xã hội, đất nước, và cho cả các thế hệ mai sau.