Thôi nào, Eugène nói với lão, cha hãy ngủ đi, lão Goriot tốt bụng của con, con sẽ viết thư cho họ. Ngay khi Bianchon trở lại, con sẽ đi nếu các cô ấy không đến.

– Các con gái ta không tới ư? Ông già nức nở nhắc lại, ta sẽ chết mất. Chết vì tức giận. Lúc này đây ta đã thấy tất cả cuộc đời ta, ta thật ngu ngốc. Các con ta không yêu ta, rõ ràng là chúng chưa bao giờ yêu ta. Nếu chúng không đến bây giờ thì chúng sẽ không bao giờ đến. Chúng càng đến muộn, chúng càng làm cho ta buồn khổ. Ta hiểu các con ta mà. Chúng có bao giờ quan tâm đến nỗi cô đơn, buồn phiền, đau khổ, những sự cần thiết của ta thì chúng cũng chẳng đoán biết được cái chết của ta đâu, chẳng qua chúng không hiểu thấu tình yêu thương của ta thôi. Phải, ta thấy rõ rồi, đối với chúng thì cái thói quen rút gan rút ruột ta đã khiến cho chúng không nhìn thấy những giá trị của việc ta đã làm cho chúng. Giá chúng đòi móc mắt ta thì ta cũng sẽ bảo: “Các con cứ việc móc nó ra”. Ta thật là ngu ngốc. Các con ta cứ tưởng rằng mọi người cha đều giống cha chúng. Sau này các con của chúng sẽ trả thù cho ta, chúng sẽ có lợi nếu chúng đến đây. Cậu hãy báo trước cho chúng biết rằng chúng đang làm cho chúng trở nên tồi tệ. Chúng đã phạm vào tất cả các tội ác. Cậu hãy đi đi, cậu hãy nói với chúng rằng nếu không đến nghĩa là chúng đã giết cha chúng rồi. Chúng đã phạm vào bao nhiêu tội ác rồi, đừng mang thêm tội giết cha nữa. Cậu hãy hét lên như ta đây này: “Ôi Nasie! Ôi Delphine! Hãy đến với cha các cô đi, ông ấy đã rất tốt với các cô và giờ đây ông ấy đang sắp chết?”. Chẳng có gì hết. Chẳng có một ai. Vậy thì ta sẽ phải chết như một con chó ư? Tôi đã bị con cái bỏ rơi, đó là phần thưởng cho tôi sao? Thật là độc ác và bẩn thỉu. Ta ghê tởm chúng, ta nguyền rủa chúng, kể cả khi đêm đến, ta cũng sẽ thức dậy từ quan tài để nguyền rủa chúng, bởi vì chúng ăn ở quá tệ. Ta sai lầm rồi phải không? Chúng đối xử thật tồi tệ phải không? Ôi ta vừa nói gì nhỉ? Cậu vừa nói với ta là Delphine đến rồi đấy chứ? Nó là đứa con gái tốt nhất của ta đấy. Eugène ạ cậu như con trai của ta. Cậu cũng yêu nó chứ. Hãy đối xử với nó như một người cha ấy. Còn Nasie bất hạnh nữa. Số phận của chúng ra sao đây? Ôi chúa ơi, ta sắp chết rồi, ta đau đớn quá. Cắt bỏ đầu ta đi, chỉ để lại cho ta mỗi trái tim thôi.

– Christophe, cậu đi tìm Bianchon đi và mang đến cho tôi một cái xe. Eugène kêu lên sợ hãi khi nghe thấy những tiếng kêu la, rên rỉ của ông già. Cháu sẽ đi tìm các con gái của ông, người cha già nhân hậu ạ, cháu sẽ đưa họ về với cụ.

– Mau lên, mau lên, cậu hãy yêu cầu hiến binh, hiến binh. Ông già vừa nói vừa nhìn Eugène với cái nhìn tràn đầy lý trí. Hãy nói với nội các chính phủ, với ngài biện lý của nhà nước để họ đưa các con của ta về, ta mong muốn điều đó biết bao!

– Nhưng cụ đã nguyền rủa họ cơ mà.

– Ai đã nói thế ông già sững sờ hỏi: Cậu biết rõ là ta rất yêu các con ta mà. Nếu được nhìn thấy chúng thì ta đã khỏi bệnh rồi. Cậu hãy đi đi, người hàng xóm tốt bụng của ta, con trai yêu quý của ta. Con đi tìm chúng đi. con thật là tốt. Ta muốn cảm ơn con, nhưng ta chẳng có gì cho con ngoài lời chúc phúc của một kẻ sắp chết. À ta muốn gặp Delphine, ta sẽ bảo nó thay ta trả ơn cho con. Nếu Nasie không đến, thì con dẫn Delphine đến đây. Con nói với nó rằng con sẽ không yêu nó nữa nếu nó không đến. Nó rất yêu con nên nó sẽ tới. Ôi! Ta muốn uống. Lòng yêu con đang đốt cháy ta. Hãy để cái gì đó lên đầu ta đi. Bàn tay của các con gái ta, nó sẽ cứu ta, ta cảm thấy điều đó mà… Chúa ơi! Ai sẽ làm ra tài sản cho các con ta nếu ta ra đi? Ta muốn đến Odessa để kiếm tiền cho các con ta.

– Cụ uống đi. Eugène vừa nói vừa nâng ông già đang hấp hối lên cánh tay trái của mình, còn tay phải anh cầm chén nước thuốc đầy.

– Con phải yêu quý cha mẹ con. Ông già vừa nói vừa siết chặt bàn tay yếu ớt của mình vào bàn tay của Eugène. Cậu có hiểu được rằng ta sẽ chết mà không được gặp các con gái của ta không? Ta luôn thấy khát nhưng không bao giờ ta được uống. Ta đã sống như thế trong suốt mười năm qua. Hai thằng con rể của ta đã giết chết các con gái ta. Phải rồi; ta đã mất con sau khi chúng đi lấy chồng. Đức cha ơi, người hãy nói với nhà thờ đưa ra một luật về cưới xin đi. Cậu nghe đây. Nếu cậu yêu quý các con gái cậu thì cậu đừng cho nó lấy chồng. Con rể là một kẻ độc ác, nó làm hư hỏng con gái ta. Biết bao đám cưới đã cướp đi các con gái chúng ta. Chúng không ở bên chúng ta ngay cả khi chúng ta sắp chết. Thật khủng khiếp, ta căm thù chúng, chính những thằng con rể đã ngăn cấm các con ta đến thăm ta. Hãy giết chết chúng đi. Restaud, Alsacien, chúng mày phải chết, những tên sát nhân. Chúng phải chết hoặc là để ta được gặp các con gái ta. Ôi hết rồi, ta sẽ chết mà không gặp chúng. Nasie, Fifine ơi, hãy đến đây đi. Cha của các con sắp ra đi rồi…

– Hỡi cha Goriot nhân hậu của con, hãy bình tĩnh nào. Cha hãy yên lặng đừng cử động, đừng nghĩ ngợi nữa.

– Ta đang hấp hối mà không gặp được các con ư?

– Cha sẽ được gặp các cô ấy.

– Đúng rồi? Ông già lẩn thẩn kêu lên. Ồ, được gặp chúng, ta sẽ chết trong sung sướng. Mà này, ta không muốn sống nữa, ta không còn thiết tha với cuộc sống nữa, ta đã đau khổ nhiều rồi. Nhưng được gặp chúng, được sờ vào cái áo chúng mặc thôi, chỉ cái áo thôi cũng đủ rồi. Ta cảm thấy có cái gì đó của các con ta, cho ta vuốt tóc chúng…

Đầu ông lão rơi phịch xuống gối giống như bị ai đó đánh rất mạnh. Bàn tay vuốt cái chăn như vuốt mái tóc của các con gái.

– Ta sẽ chúc phúc cho các con ta. ông già cố gắng nói… chúc phúc…..

Đột nhiên ông yếu hẳn đi. Đúng lúc đó Bianchon bước vào.

– Tôi đã gặp Christophe – anh ta nói, nó sẽ mang một chiếc xe đến. Rồi anh nhìn người bệnh và vạch mi mắt của ông cụ, mắt đã mờ không còn sự sống. “Ông ấy đã đi rồi”, Bianchon nói, rồi anh bắt mạch cho ông, anh đặt tay lên ngực ông già nhân hậu.

Mạch vẫn đập, nhưng trong tình trạng này thì thà để ông ấy chết đi còn hơn.

– Vâng, tôi biết. Rastignac nói.

– Cậu làm sao vậy? Sao mặt cậu tái xanh như người chết thế?”

– Bạn của tôi ơi, tôi vừa nghe thấy những tiếng kêu than đau khổ. Chúa ơi! Ôi chúa ơi! Người đã muốn cho chúng con một thế giới tươi đẹp nhất mà thế gian lại vô nghĩa. Nếu không bi thảm đến thế này thì tôi sẽ khóc hết nước mắt, nhưng giờ đây ruột gan tôi đang đau thắt lại một cách khủng khiếp.

– Này, cậu sinh viên y khoa nói, cần phải làm một số việc nhưng lấy đâu ra tiền bây giờ?

Rastignac rút đồng hồ ra.

– Cậu cầm lấy và mang đi cầm đi, tôi không muốn dừng lại trên đường, tôi sợ tốn thời gian vì tôi còn đợi Christophe. Tôi không còn một xu nào cả, lúc về còn phải trả tiền cho người đánh xe nữa.

Rastiguac lao xuống cầu thang, đi ra phố Helder đến nhà bà Restaud. Trên đường đi, tâm trí chàng bị xúc động mạnh vì vừa phải chứng kiến một cảnh tượng khủng khiếp và chàng cảm thấy phẫn nộ.

Khi chàng bước vào phòng đợi và hỏi gặp bà Restaud, thì người ta nói là chàng không thể gặp được bà.

– Nhưng tôi đến để báo là cha bà ta sắp chết.

Chàng nói với người hầu phòng.

– Thưa ông, ông bá tước đã có lệnh rất nghiêm khắc với chúng tôi.

– Này, nếu ông Restaud ở đây, ngươi hãy nói với ông ấy rằng bố vợ ông ấy đang hấp hối và rằng ta cần nói chuyện với ông ấy.

Rastignac đợi ở bên ngoài rất lâu và nghĩ giờ này có thể ông lão đã chết.

Người hầu phòng đưa Rastignac vào phòng khách đầu tiên. Rastignac được tiếp trước một cái lò sưởi đã tắt ngấm. Ông bá tước không hề mời chàng ngồi.

– Thưa ngài bá tước, Rastignac nói. Bố vợ ngài đang hấp hối trong một túp lều bẩn thỉu, lụp xụp, không có một xu để mua củi; đúng hơn là ông ấy đang chết và muốn được gặp con gái.

Bá tước Restaud lạnh lùng trả lời:

– Cậu cũng đã nhận thấy đấy, tôi cũng cố gắng để yêu quý ông ấy nhưng ông ấy đã làm loạn tính nết của vợ tôi, gây tai họa cho đời tôi, tôi coi ông ấy là kẻ thù của sự yên vui trong gia đình mình. Cho nên, ông ta sống hay chết tôi không hề quan tâm. Tình cảm của tôi thế nào tuỳ ông…hiểu. Mọi người có thể chê trách tồi, tôi cũng chẳng màng. Bây giờ tôi có nhiều việc quan trọng phải làm hơn là quan tâm đến những gì mọi người sẽ nghĩ về mình. Còn bà Restaud, bà ấy không thể ra ngoài. Vả lại tôi không muốn bà ấy rời nhà lúc này. Cậu hãy nói với ông Goriot là bà Restaud sẽ đến thăm ông ngay sau khi bà đã hoàn thành nghĩa vụ của một người vợ, một người mẹ. Nếu bà ấy yêu cha mình bà thì sẽ được tự do trong giây lát.

– Thưa ngài bá tước, tôi không có quyền xét xử cách xử sự của ngài, vợ ngài phải nghe lời ngài, nhưng tôi có thể tin vào lòng trung thực của ngài chứ? Chỉ cần ngài hứa với tôi là ngài sẽ nói với vợ ngài rằng cha bà ấy không thể sống nổi một ngày nữa đâu và ông ấy đang nguyền rủa khi không thấy con gái mình bên cạnh lúc lâm chung.

– Cậu hãy tự nói với bà ấy, bá tước Restaud bị kích động bởi sự phẫn nộ của Eugène, tức giận trả lời.

Rastignac được ngài bá tước dẫn vào phòng bà Restaud. Chàng thấy bà ta đang nằm dài trên giương khóc sướt mướt như thể không muốn sống nữa. Chàng cảm thấy thương hại bà ta. Trước khi nhìn Rastignac, bà ta đưa mắt sợ hãi nhìn chồng, ánh mắt đó cho thấy một tình trạng hoàn toàn mệt mỏi, kiệt quệ cả về thể chất lẫn tinh thần. Bá tước lắc đầu. Tưởng được khuyến khích, bà ta nói:

– Thưa cậu, tôi đã nghe thấy tất cả, cậu hãy nói với cha tôi rằng nếu ông biết được tình cảnh của tôi bây giờ ông sẽ tha thứ cho tôi. Tôi không tin vào nối thống khổ này, cha tôi vẫn mạnh mẽ hơn tôi mà. Nhưng tôi sẽ cố chống cự đến cùng, bà ta nói với chồng, tôi cũng là một người mẹ mà. Cậu làm ơn nói với cha tôi rằng mặc dầu bề ngoài tôi thế nào thì tôi vẫn không có gì đáng trách với ông ấy.

Bà ta kêu lên tuyệt vọng.

Eugène chào hai vợ chồng ngài bá tước. Chàng hình dung được những biến động khủng khiếp trong con người bà bá tước và sững sờ bước ra ngoài. Giọng điệu của ngài bá tước chỉ cho chàng thấy rõ thiện ý của chàng là vô ích. Chàng cũng hiểu là Anastasie không còn tự do nữa. Chàng chạy đến nhà nữ nam tước Nucingen và thấy nàng đang nằm trên giường.

– Em đang khốn khổ đây, người bạn tội nghiệp của em. Nàng nói với Eugène. Từ lúc đi khiêu vũ về em bị cảm lạnh. Em rất sợ chứng sung huyết ở ngực. Em đang chờ bác sĩ tới.

– Lúc nào em cũng nói đến cái chết. Eugène cắt ngang lời nàng. Phải kéo nàng về với cha nàng thôi, ông ấy đang gọi nàng. Giá như nàng nghe thấy những tiếng kêu rên của ông ấy thì nàng sẽ hết ốm đau ngay đấy.

– Eugène. Cha em không thể nghiêm trọng như anh nói đấy chứ. Em thấy thất vọng vì anh đã lầm lẫn đấy. Nhưng em sẽ làm như anh muốn. Cha em à, em biết chứ, ông ấy sẽ chết vì phiền muộn nếu như em sẽ ốm vì đi nhiều. Được rồi. Em sẽ tới sau khi bác sĩ khám cho em. Mà này, tại sao anh không đeo đồng hồ nữa? Nàng nói khi không nhìn thấy đồng hồ trên tay Eugène. Này Eugène, nếu anh đã bán nó hay anh đánh mất thì thật là tồi tệ.

Chàng sinh viên cúi xuống bên giường nàng Delphine và nói vào tai nàng.

– Nàng có muốn biết không? Chắc nàng muốn biết chứ. Cha nàng không còn gì để có thể mua nổi một tấm vải liệm mà ông sẽ mặc tối nay đấy. Tôi đã mang cầm đồng hồ rồi, tôi chẳng còn gì nữa hết.

Đột nhiên Delphine nhảy ra khỏi giường, chạy về phía bàn viết lôi ra một cái túi và đưa cho Rastignac.

Nàng hét lên: “Tôi sẽ đến đó ngay, đến ngay. Eugène, chờ em thay quần áo đã, không sẽ giống như một con quỷ mất. Chàng đi đi, không em sẽ đến trước chàng đấy. Théresè! Nàng gọi người hầu phòng: “Cô gọi ông Nucingen lên đây để tôi nói chuyện một lát nào”.

Eugène bước đi trên phố Neuve – Sainte – Geneviève, chàng cảm thấy sung sướng khi có thể báo cho ông lão Goriot đang hấp hối là một trong những cô con gái của ông sẽ đến. Chàng lấy túi tiền để trả cho người đánh xe. Túi tiền của người đàn bà trẻ giàu có và thanh lịch chứa 70 franc. Leo hết bậc thang, chàng đã thấy Bianchon đang giữ lão Goriot còn bác sĩ ngoại khoa đang chữa trị. Họ châm cứu cho ông lão. Đây là phương thuốc khoa học cuối cùng nhưng cũng vô ích.

– Ông có cảm thấy gì không? bác sĩ hỏi.

Thoáng nhìn thấy chàng sinh viên, ông già nói:

– Các con ta đến rồi phải không?

– Ông cụ có thể đỡ, ông cụ nói được rồi. Bác sĩ phẫu thuật nói.

– Vâng, Eugène trả lời, Delphine đến sau cháu.

– Chà! Bianchon nói, ông cụ nhắc đến các cô con gái, ông cụ gào tên các cô ấy như kẻ bị cọc đâm ấy.

– Dừng lại thôi! Bác sĩ nói với nhà phẫu thuật, không thể làm gì được nữa, chúng ta không thể cứu được ông ấy nữa rồi.

Bianchon và bác sĩ đặt lại người hấp hối nằm ngửa trên cái giường ọp ẹp, hôi hám.

– Tuy nhiên, cũng phải thay quần áo cho ông ấy, bác sĩ nói, dù không còn hy vọng gì nhưng phải tôn trọng nhân tính của ông cụ. Tôi sẽ quay lại, bác sĩ nói với Bianchon. Nếu ông ấy còn kêu rên nữa thì hãy bóp chân cho ông ấy.

Nhà phẫu thuật và bác sĩ đi ra.

– Nào, Eugène, dũng cảm lên, Bianchon nói với Rastignac khi chỉ còn hai người trong phòng. Bây giờ phải mặc cho ông Goriot một chiếc áo sơ mi trắng và thay ga giường, cậu đi tìm Sylvie bảo cô ấy mang khăn trải giường lên đây và giúp chúng ta.

Eugène đi xuống và thấy bà Vauquer, bà chủ nhà goá chồng đang dọn bàn ăn cùng Sylvie.

Rastignac vừa lên tiếng. Bà ta liền đi về phía anh với vẻ ngọt nhạt của một người buôn bán hay nghi ngờ không muốn làm mất lòng khách mà cũng không muốn mình thiệt.

– Cậu Eugène thân mến. Bà ta nói, cậu cũng giống như tôi, chúng ta đều biết rõ lão Goriot chẳng còn một xu nào nữa. Đưa cho người sắp chết ga trải giường là coi như mất. Nhưng thôi, tôi sẽ hy sinh cho lão một cái để làm vải liệm. Tuy nhiên cậu phải trả tôi một trăm bốn bốn phơ-răng, bốn mươi phơ-răng trả tiền ga trải giường, số còn lại là chi trả một số thứ lặt vặt khác, ví dụ như cây nến mà Sylvie đã đưa cho cậu. Những thứ đó ít nhất cũng mất hai trăm phơ-răng đấy chứ: Một người đàn bà goá nghèo như tôi làm sao mất nhiều như thế được. Thế đấy, cậu Eugène ạ. Tôi đã bị đen đủi suốt mười lăm ngày nay rồi nhưng tôi cũng sẵn lòng bỏ ra mười ê qui để lão rời nhà tôi trong ngày hôm nay. Cậu nói như thế mà. Việc lão ở đây làm cho khách trọ của tôi rất khó chịu. Phải sớm đưa lão ấy vào bệnh viện thôi. Cậu cứ thử đặt mình vào địa vị của tôi mà xem. Việc kinh doanh nhà trọ của tôi phải được đặt lên trên hết bởi nó là cuộc sống của tôi.

Eugène chạy nhanh lên phòng ông Goriot và hỏi:

– Bianchon, cậu để tiền cầm đồng hồ đâu?

– Trên bàn ấy, còn ba trăm sáu mươi phơ-răng, còn một vài phơ-răng nữa tôi đã trả để mua một số thứ cần thiết khác. À tờ giấy cam kết của hiệu cầm đồ vẫn ở dưới túi tiền đấy.

Rastignac bước xuống cầu thang với cảm giác ghê sợ, Chàng nói: “Bà cầm lấy tiền đi và thanh toán luôn các chi phí của chúng tôi, ông Goriot không còn ở đây lâu nữa đâu và tôi…”

– Được rồi, tội nghiệp, đưa ông ấy đi, bà ta nói và cầm lấy hai trăm phơ-răng với vẻ nửa như vui mừng, nửa như buồn bã.

– Xong rồi, Rastignac nói.

– Sylvie lấy ga trải giường và lên giúp đỡ các cậu ấy nhé. Bà Vauquer nói vào tai Eugène: “Cậu sẽ không quên Sylvie chứ, hai hôm nay cô ấy đã thức trắng đấy.” Ngay khi Eugène quay lưng bước đi, bà chủ nhà chạy theo Sylvie và nói vào tai chị ta: “Cô mang cất những tấm ga đó lại đi, lấy cái số bảy ấy. Vì chúa, nó vẫn còn khá tốt với người chết.”