Năm 1998, tôi được mời đến nói chuyện với một nhóm nhân viên cao cấp ở Microsoft, khi đó là công ty phát triển nhanh nhất và là một trong các công ty thu được nhiều lợi nhuận nhất, nếu không muốn nói là công ty đứng đầu thế giới về lợi nhuận. Tôi hào hứng và thấy vinh dự vì sẽ được nói chuyện với họ về vị thế của phụ nữ tại các nước đang phát triển. Khi ấy, tôi vừa trở về từ Hội thảo Phụ nữ Thế giới lần thứ tư tại Bắc Kinh, tôi nóng lòng được chia sẻ với họ những điều tôi học được từ những bản báo cáo cũng như những câu chuyện xúc động của những người phụ nữ đến dự hội thảo. Một số trong số họ đến từ những đất nước nghèo nàn, nơi những người phụ nữ phải chịu đựng nhiều điều ta không tưởng tượng nổi.

Trên chuyến bay từ San Francisco đến Seattle, công ty Microsoft đã đặt cho tôi vé hạng nhất – một ưu ái so với các chuyến công tác thông thường của tôi. Khi tôi nhìn những hàng ghế tiện nghi thoải mái với những hành khách ăn mặc sang trọng, tôi nhận ra mình sắp bước vào một thế giới đặc biệt và sắp nói chuyện với những người phụ nữ ngày ngày sống, làm việc trong thế giới đó. Những người sẽ đến dự buổi nói chuyện là những nhân viên đứng đầu trong thứ bậc của công ty. Trước đó tôi đã được giới thiệu ngắn gọn rằng trung bình, thu nhập của những người phụ nữ này vào khoảng 10 triệu đô-la, độ tuổi khoảng 36, và quá nửa trong số họ đã có gia đình. Tôi biết mình sắp được tiếp xúc với trái tim của một công ty dẫn đầu thế giới về lĩnh vực công nghệ, và tôi sắp trò chuyện với những người hàng đầu trong lĩnh vực đó, những người cũng cực kỳ giàu có và thành công trong cuộc sống riêng khi còn rất trẻ.

Khi chiếc xe hơi sang trọng đưa tôi đến trụ sở của Microsoft, tôi tiếp tục nghĩ về họ và càng ý thức được khả năng tạo ra một thay đổi ý nghĩa trong cuộc sống của họ bằng cách kết nối họ với những người phụ nữ ở những nơi nghèo nàn nhất trên thế giới, phần dân số tính bằng đơn vị hàng trăm triệu người. Tôi nghĩ về ý nghĩa của sự kết nối này đối với cả hai phía, và sự may mắn của tôi khi được đặt chân đến cả hai thế giới đó.

Tại trụ sở rộng lớn của Microsoft, tôi được hộ tống vào một văn phòng trang nhã, đến một phòng hội thảo để dùng trà chiều với một nhóm phụ nữ sẽ đến dự buổi nói chuyện vào buổi tối. Tôi đã yêu cầu tổ chức cuộc gặp nhỏ này bởi tôi muốn tìm hiểu thêm về họ, nói chuyện với một vài người để biết sau đó tôi cần làm gì để kết nối được dễ dàng hơn với những người phụ nữ có cuộc sống và kinh nghiệm khác thường này.

Khi uống trà, 10 người phụ nữ trẻ, năng động và cực kỳ tự tin chia sẻ đôi điều về cuộc sống gia đình và công việc. Bảy người trong số họ đã kết hôn và có con. Khi được yêu cầu mô tả một ngày bình thường trong cuộc sống, họ kể cho tôi nghe những lịch trình căng thẳng gần giống nhau: Họ thức dậy sớm, thường là lúc 5h30 hay 6h sáng. Đối với phần lớn trong số họ, bữa ăn duy nhất cùng gia đình, nếu có, là bữa sáng. Họ có bảo mẫu và quản gia tại nhà. Sáu người trong số họ lấy chồng hiện cũng đang làm việc tại Microsoft. Phần lớn họ đều nói họ cho con ăn, săn sóc và mặc đồ cho con vào buổi sáng, sau đó hoặc để bảo mẫu đưa bọn trẻ đến trường, hoặc tự mình đưa con đi học. Sau đó, họ đi làm, và đến 8h sáng thì đã lên mạng. Họ thường không nghỉ trưa, và làm việc qua giờ ăn tối bình thường, đến tận 9h, đôi khi là 10h tối. Họ trở về nhà, ăn bữa tối muộn với chồng, hôn chúc ngủ ngon những đứa con đang say ngủ, và sau bữa tối lại lên mạng, đôi khi đến tận 1h sáng. Buổi sáng hôm sau – với nhiều người nghĩa là vài tiếng đồng hồ sau – họ lại bắt đầu một vòng quay mới. Hầu như mọi người đều thầm mang một nỗi nuối tiếc: Ngày ngày họ tự hứa với mình sẽ trở về nhà sớm hơn, ngủ nhiều hơn, tập thể dục nhiều hơn, làm những điều còn dang dở trong cuộc sống, và ngày ngày, họ không tiến thêm được bước nào trong việc thực hiện những quyết tâm ấy.

Sau đó, tôi hỏi họ về kỳ nghỉ cuối tuần. Hầu như tất cả đều làm việc ở văn phòng vào thứ Bảy. Thỉnh thoảng, họ nghỉ làm để đến dự buổi khiêu vũ hoặc trận đấu bóng đá của con, nhưng thường thì họ ở lại văn phòng đến 5 hay 6h chiều. Tôi hỏi tiếp về ngày Chủ nhật. Phần lớn kể rằng họ ở nhà vào Chủ nhật, nhưng cũng thừa nhận, họ bị hút vào chiếc máy tính nhiều hơn bất kỳ hoạt động nào khác, và thường lên mạng ít nhất là nửa ngày.

Mỗi ngày, mỗi tuần, mỗi tháng, họ hứa với mình, với chồng và con là sẽ thực hiện nốt dự án tiếp theo, hoàn thành nốt cái hạn tiếp theo, và sau đó sẽ ở nhà nhiều hơn, sẵn sàng quan tâm đến mọi người hơn, chú ý chăm sóc con cái hơn, nhưng điều này chẳng mấy khi xảy ra. Họ cảm thấy một nỗi ức chế dai dẳng sau những lần thất hứa.

Phong cách sống và làm việc như vậy không phải là cá biệt, mà rất phổ biến trong các đồng nghiệp của họ. Tất cả đều có nhiều tiền, có thể chi trả cho mọi loại dịch vụ chăm sóc con cái, gia đình, và đó là điều họ đã làm, thường xuyên hơn mức họ muốn thừa nhận. Họ đều thấy tiếc nuối, nhưng trò chơi căng thẳng họ đang tham gia tại bộ phận đầu não này của công ty đòi hỏi sự tận tụy toàn tâm toàn ý đến mức công việc luôn luôn là ưu tiên hàng đầu của họ. Gia đình chỉ xếp ở vị trí thứ hai. Họ đều thấy lúng túng và thất vọng với chính mình bởi những thỏa hiệp trong cuộc sống gia đình.

Sau đó, tôi hỏi họ thêm về cuộc sống bên ngoài, bạn bè của họ là ai, và ngoài công việc, họ nói những câu chuyện gì. Người nọ tiếp người kia chia sẻ với tôi rằng cuộc sống của họ là màn hình máy tính. Hầu hết các trao đổi của họ diễn ra trên mạng, và thường xoay quanh việc phát triển phần mềm mới hay làm sao để đạt các mục tiêu về hiệu suất và chất lượng. Họ hầu như không biết gì về thế giới bên ngoài, dù là Seattle hay nước Mỹ, và đương nhiên, họ không biết đến những người ở các nước đang phát triển, hay phụ nữ ở những nơi khác trên thế giới. Họ rất hào hứng khi biết rằng tối đó tôi sẽ nói chuyện về những người phụ nữ ở các nước đang phát triển, nhưng quả là đề tài đó không nằm trong các chủ đề họ thường nói đến hay có dính líu gì tới cuộc sống hàng ngày của họ. Họ không có thời gian, và họ cũng không có không gian tâm hồn để tiếp nhận bất cứ ai hay bất cứ thứ gì ngoài những việc khẩn cấp cần làm ngay lập tức.

Chúng tôi nói chuyện về của cải của họ. Ngoài những tài sản vật chất mà họ không mấy khi có thời gian hưởng thụ, họ có được rất ít niềm vui từ số tiền họ kiếm được. Rất ít người trong số họ cho người khác tiền, và hầu như không ai có thời gian đi nghỉ. Tiền bạc của họ và việc dùng tiền để mua các dịch vụ chăm sóc con cái và nhà cửa, chỉ khiến họ làm việc vất vả hơn và lâu hơn. Nó không mang lại tự do hay sức sống như họ từng hy vọng và có lúc mong chờ. Lời hứa của họ đối với chính mình là một ngày nào đó, điều đó sẽ thành sự thật. Một ngày nào đó, họ sẽ nghỉ hưu và sống hạnh phúc mãi mãi.

Tối hôm đó, khoảng một trăm phụ nữ đến dự bữa tối dành cho nhân viên cao cấp. Trước tiên, Riane Eisler, nhà sử học, tác giả cuốn The Chalice and the Blade: Our History, Our Future (Chiếc cốc và Lưỡi dao: Lịch sử của chúng ta, Tương lai của chúng ta) nói về một nghìn năm qua trong lịch sử của phụ nữ, những tìm hiểu bà đã viết trong cuốn sách. Bà mô tả cái mà bà gọi là mô hình thống trị hành động, theo đó đàn ông và những nguyên tắc đàn ông truyền thống chiếm ưu thế, và sự khác biệt giữa mô hình đó với cái bà gọi là mô hình hợp tác, đặc trưng bởi những nguyên tắc nữ giới trong hợp tác và cộng tác. Tiếp đó đến lượt tôi.

Tiếp nối câu chuyện từ góc độ lịch sử và nghiên cứu uyên bác của Eisler, bài nói chuyện của tôi tập trung vào những chi tiết trong cuộc sống hàng ngày và trải nghiệm của những người phụ nữ sống trong những hoàn cảnh khốn khó như ở Senegal hay Bangladesh. Cũng như những người phụ nữ ở Microsoft, họ làm việc vất vả, 16-18 tiếng một ngày; cả đời chỉ xoay quanh chuyện chu cấp được cho con cái, gia đình, và các mối quan hệ của họ với nhau nâng đỡ, giúp họ tồn tại trong cuộc sống khắc nghiệt. Những người phụ nữ ở Microsoft thích thú được biết rằng họ nằm trong 1% phụ nữ trên thế giới có quyền lựa chọn và được sử dụng nguồn tài chính theo ý mình để xây dựng cuộc sống của gia đình. Tôi đề nghị họ nghĩ đến một tỷ phụ nữ vẫn sống bằng số tiền hai đến năm đô-la một ngày.

Tôi chia sẻ với họ những điều tôi biết và chứng kiến về quyết tâm của những người phụ nữ ở các nước đang phát triển đối với gia đình họ, những bài hát và điệu nhảy đã truyền sức sống cho họ, khả năng bao bọc cho con cái của họ, không chỉ trong vất vả mà cả trong niềm trân trọng cuộc sống và tình yêu thương. Tôi kể cho họ nghe về những vất vả ghê gớm mà họ đã vượt qua trong cuộc sống, về những vùi dập, cách ly và nô dịch mà họ phải trải qua, và về sự can đảm mà họ đã dựa vào để sống. Tôi cũng kể rằng những người phụ nữ này luôn trân trọng và biết ơn những thứ giản dị họ có, rằng những mối quan hệ phong phú, đẹp đẽ mà họ chia sẻ được sinh ra từ nhu cầu. Trong những hoàn cảnh khắc nghiệt, mọi thứ đều phải hướng vào cộng đồng. Tất cả đều phải dành để quan tâm, chăm sóc cho nhau, hợp tác, giúp đỡ nhau, và đảm bảo rằng tất cả mọi người đều có cơ hội. Trong mối liên kết và quan tâm ấy, những người phụ nữ không chỉ tồn tại mà còn cảm nhận được sự giàu có thật sự của mình.

Những người phụ nữ thành đạt trong cuộc nói chuyện đáp lại bằng những suy tư chân thành về cuộc sống của mình, về việc ham muốn thăng tiến trong công việc như con ngựa bất kham có thể buộc họ phải trả cái giá không thể hình dung hoặc chấp nhận một cách ý thức – những thời gian đã mất, những trải nghiệm không thể thay thế trong thời gian đầu của cuộc sống gia đình, hay những mối quan hệ ý nghĩa với con người, cuộc sống quanh họ, và hơn thế nữa. Nhiều người dường như cảm nhận được họ đang bỏ lỡ cơ hội sống thật sự.

Tôi không định khuyến khích họ rời công ty hay làm bất cứ gì khác. Tôi chỉ muốn họ kết nối và hiểu những người chị em của họ khắp nơi trên thế giới. Tuy nhiên, cuộc nói chuyện về những người phụ nữ sống trong khắc nghiệt, thù hằn và sự quan tâm chúng tôi dành cho họ là cơ hội để những nhân viên cấp cao này lùi lại một bước và nhìn lại cuộc đua họ đã tham gia mỗi ngày, đồng thời suy nghẫm về việc liệu họ có muốn tiếp tục lao vào đó mù quáng và tuyệt đối như trước nữa hay không.

Thời gian ngừng lại để suy ngẫm rất quan trọng đối với những người phụ nữ đó. Trong lúc ấy, họ có thể ngừng cuộc đua mù quáng tìm kiếm thêm – thêm tiền, thêm địa vị trong công ty, thêm thành công – và nhận ra những gì họ đã phải chịu đựng trong vòng siết chặt của nó lên cuộc sống. Thời gian đó cũng cho phép họ hồi tưởng lại những lần họ thấy thật sự mãn nguyện trong công việc, gia đình, niềm tự hào về tài năng, về thành công của bản thân, và công ty đã khẳng định cũng như công nhận họ là những nhà lãnh đạo. Đối với họ, cảm giác mãn nguyện về gia đình và sự nghiệp là một trải nghiệm hoàn toàn mới.

Tôi nhớ mình đã đứng trước mặt họ, lặng người nhìn những khuôn mặt bừng sáng cảm giác mãn nguyện. Tôi vẫn nhớ nét vui mừng của họ khi tôi mời họ tìm một người bạn ngay trong buổi nói chuyện và dành chút thời gian chia sẻ với nhau về những điều họ trân trọng và biết ơn trong gia đình mình, trong những mối quan hệ tại nơi làm việc hay ở nhà. Tràn ngập căn phòng là cảm giác về sự hài lòng viên mãn khi họ lần lượt đứng dậy và chia sẻ suy nghĩ về sự trọn vẹn và đầy đủ trong cuộc đời và cảm giác ấy đã biến mất ra sao khi họ mải miết trong cuộc đua để giành thêm mọi thứ.

Những người phụ nữ này đã ở đỉnh cao trong cuộc chơi sự nghiệp và đời sống gia đình, nhưng chính cuộc chơi đó đã cướp đi cảm giác chiến thắng hay mãn nguyện, và luật của cuộc chơi dựa trên ám ảnh về sự thiếu thốn: họ phải có được nhiều hơn, nhiều hơn vẫn không bao giờ là đủ, và cuộc đua không bao giờ có điểm dừng. Từ câu chuyện của họ, tôi nhận ra rằng khi ta hứa với mình đến một lúc nào đó ta sẽ dừng lại, chính lời hứa đó là một phần ảo tưởng và ngụy biện mù quáng khiến ta tiếp tục cuộc chơi, thêm một vòng nữa, thêm một lượt nữa, thêm một thứ gì đó tùy bạn gọi. Tôi cũng nhận ra vẻ đẹp và sức mạnh khi ta tạo ra một môi trường mà bạn có thể rũ bỏ ám ảnh về sự thiếu thốn, dù chỉ trong một khoảnh khắc, và nhận ra rằng nó chỉ là một ám ảnh, không hơn. Nó không phải là quy luật, không phải là vô vọng. Nó không phải là tất yếu. Tôi học được rằng ngay cả những người bị cuốn đi mãnh liệt nhất trong vòng xoáy của nó vẫn có thể dừng và nhìn lại. Hành động đó, dù trong một tích tắc, cũng có thể tác động sâu sắc và lâu dài lên cách con người tiếp tục cuộc sống của mình.

Trong những năm sau đó, vài người trong số họ viết thư cho tôi, kể rằng họ đang nghỉ việc và chia sẻ với tôi những hiểu biết và trải nghiệm sau quyết định đó. Một vài người khác kể rằng họ đã sắp xếp lại công việc của mình, và cơ bản vẫn sống như trước kia, nhưng nhìn nó qua lăng kính của sự viên mãn và biết ơn, thay cho sự sợ hãi, cạnh tranh và tồn tại mờ nhạt. Một vài người khác tham gia và gắn bó với các hoạt động xã hội, đi đến những nước đang phát triển với gia đình trong kỳ nghỉ. Một số khác tìm được niềm vui khi đóng góp và đầu tư tiền cho các hoạt động từ thiện để thanh toán nạn đói, xóa nghèo hay những bất công trắng trợn. Một số đã chuyển sang làm việc cho Quỹ Bill và Melinda khi đó mới thành lập, và hiện nay là một trong những quỹ lớn và mang tính đột phá nhất trên thế giới.

Cuộc gặp gỡ tối hôm đó là một kỷ niệm tôi không thể quên. Những người phụ nữ ấy có rất nhiều; không chỉ tiền bạc của cải, mà cả năng lực quan tâm và kết nối sâu sắc mà trước đó hầu như bị bỏ quên hoàn toàn trong cuộc sống vội vã xa hoa. Khao khát dành cho các mối quan hệ, cho gia đình, cho những người phụ nữ phải chịu thiệt thòi, hay đơn giản hơn, khao khát tạo ra khác biệt là biểu hiện mạnh mẽ của nguồn năng lượng tâm hồn và khả năng nằm trong mỗi chúng ta. Tối hôm đó, kho báu thức tỉnh của họ đã tràn ngập trái tim tôi.