“Đôi khi tôi tự hỏi, sẽ ra sao nếu mình cứ trộn hết mọi thứ lại với nhau và đặt lên mặt báo. Mặt khác, tôi ngừng lại và nghĩ, “Chúng ta có trách nhiệm phải làm nhiều hơn thế. Dữ liệu thô đâu có ích gì cho mọi người, cho chính phủ. Tin tức có ở khắp nơi, vấn đề là chúng ta biết phân tích mức độ ảnh hưởng của nó ra sao, cũng như cái hay cái dở của một sự kiện vốn có tác động đến cuộc sống, ta làm điều đó mỗi ngày bằng sự liêm chính của mình.”

Shobhana Bhartia, Chủ tịch Thời báo Hindustan

Katharine Graham, nữ CEO đầu tiên của một công ty Fortune 500, từng nói, “Còn gì vui hơn khi bạn yêu những gì mình làm và biết chúng thật sự có ích?” Bà Graham, người từng điều hành công ty chủ biên tờ Washington Post trong nhiều thập kỷ với niềm đam mê mang đến những trang báo chất lượng, đã đi trước thời đại của mình về nhiều mặt. Nhưng những suy nghĩ sâu sắc của bà về ý nghĩa công việc mang đến niềm vui cho cuộc sống đã có từ thời Hy Lạp cổ đại. Thế kỷ thứ tư trước Công Nguyên, Aristotle đã viết rằng con người có được eudaimonia (từ Hy Lạp cổ, chỉ cảm giác hoàn toàn thỏa nguyện) khi họ tận dụng được hết tài năng mình có, nhờ vậy mọi nhu cầu căn bản trong cuộc sống họ đều đáp ứng được. Trong thế kỷ 20, nhà tâm lý học Abraham Maslow đã diễn tả cảm giác này theo một cách khác, đó là quan niệm “được phát triển toàn diện tài năng và trí tuệ,” điều ông cho là quan trọng nhất trong số các nhu cầu của con người. Mới đây nhất, các nghiên cứu chuyên ngành về lĩnh vực tâm lý học tích cực đã nhấn mạnh mối liên hệ giữa những việc làm ý nghĩa và cảm giác hạnh phúc. Ý nghĩa trong những việc bạn làm chính là động lực trong cuộc sống của bạn. Nó chỉ cho bạn thấy những gì bạn quan tâm, những thứ có thể khiến trái tim bạn loạn nhịp, nó ban cho bạn năng lượng và niềm đam mê sáng tạo. Ý nghĩa giúp bạn phát huy tối đa năng lực của chính mình – thậm chí hơn cả những gì bạn tưởng. Mất đi ý nghĩa, công việc của bạn không khác gì một cuộc chiến dài lê thê với những ngày nghỉ cuối tuần. Khi tìm được ý nghĩa, bất kỳ công việc gì cũng khiến bạn ham thích. Bằng cách tận dụng điểm mạnh của mình vào một mục đích ý nghĩa của mọi mục tiêu trong cuộc sống hàng ngày, bạn sẽ mở ra cho mình niềm hạnh phúc lâu bền.

Ý nghĩa là nét đặc trưng mang tính quyết định nhất đối với các nhà lãnh đạo thành công. Khi được hỏi yếu tố nào quan trọng nhất khi chọn nghề nghiệp và gắn bó lâu dài với nó, những phụ nữ này đều khẳng định đó chính là ý nghĩa trong công việc. Những phụ nữ như Amina Susannah Agbaje – người đã biến ước mơ thuở thiếu thời thành hiện thực: sáng lập ra một công ty luật của riêng mình – là những người có niềm tin mãnh liệt vào những gì họ làm. Điều đó đưa mức độ gắn bó trong công việc lên một tầm cao mới, và nó cho bạn lòng dũng cảm để dấn thân, mặc cho những lời dị nghị hay cả khi người khác bảo “bạn không thể”. Tìm được ý nghĩa sẽ giúp bạn đặt ra những mục tiêu thử thách và sức mạnh để chinh phục nó.

Ai cũng nên dám mơ ước, ngay cả một bé gái lớn lên ở vùng nông thôn nghèo Nigeria. Đó chính là trường hợp của Amina. Cô là chị cả trong một gia đình có bảy đứa con, mẹ cô là người vợ sau của cha cô. Cả nhà cô sống ở hai căn phòng trong một khu nhà, họ không giàu cũng chẳng nghèo. Khu nhà có một chiếc ti-vi và tuần nào cô bé Amina cũng chạy vội về để kịp xem chương trình Case File. Trong mỗi tập, các luật sư tranh nhau biện luận, cuối cùng thẩm phán sẽ ra phán quyết cho vụ kiện. Amiana nhận ra rằng một luật sư giỏi có thể giúp thân chủ vốn trong sạch tránh được cảnh tù tội, và kẻ phạm tội phải bị lãnh án thích đáng. Cô bé bị chương trình truyền hình này làm mê mẩn và thôi thúc, cô vẽ ra trong đầu hình ảnh tuyệt vời khi được đứng cãi trước tòa, giải quyết sự vụ. Dần dần, mong muốn ấy biến thành mục đích trong cuộc đời cô. Mục tiêu vĩ đại ấy to lớn đến mức cô phải nỗ lực làm việc vài chục năm mới đạt được nó. “Từ năm học cấp hai, tôi đã biết mình ao ước trở thành luật sư,” Amina nói. “Và tôi đeo đuổi nó tới cùng.”

Không phải lúc nào bạn cũng có thể nhận ra ý nghĩa cuộc sống ngay từ sớm và rõ ràng như Amina. Đôi khi nó chỉ xuất hiện như một ý tưởng nho nhỏ, và ngày càng hiện rõ hơn theo thời gian. Và thường thì những ý nghĩa ấy sẽ tự tìm đến bạn (ngược lại với những gì bạn nghĩ). Vì vậy, nếu bạn định dành ra hàng giờ để hoàn tất bảng mô tả sứ mệnh của mình, thì hẳn bạn sẽ cảm thấy thất vọng. Đôi khi ý nghĩa nằm ngay trước mắt bạn, nhưng lại ẩn sau những gì đơn giản nhất. Với một số người, phải mất mấy năm mới tập trung nhìn ra được. Bạn có thể làm một công việc nào đó suốt một thời gian dài, trước khi bạn nhận ra đó chính là điều mình yêu thích – những gì bạn hằng tìm kiếm – và bạn sẽ không bao giờ chấp nhận đánh đổi nó.

Nhưng cũng không có nghĩa là bạn phải chờ đợi. Bạn có thể, và nên thực hiện từng bước nhằm tìm ra những gì thúc đẩy và thật sự thu hút mình.

Rất nhiều phụ nữ đã chăm chỉ học hành, theo đuổi con đường sự nghiệp, và chỉ sau khi trải qua nhiều bước ngoặt trong đời, họ mới khám phá ra công việc có ý nghĩa với mình. Những ngã rẽ trong sự nghiệp của họ có vẻ như không cần thiết (rõ ràng, một con đường suôn sẻ đến thẳng mục tiêu vẫn hay hơn chứ). Nhưng mọi thứ không như những gì bạn thấy. Trong phần lớn trường hợp, các nữ lãnh đạo nhớ lại những ngã rẽ bất ngờ ấy đã dạy cho họ hiểu hơn về bản thân, giúp họ rèn luyện nhiều kỹ năng và trải nghiệm vốn mở ra những cánh cửa mới. Đó không phải là quãng thời gian vô ích mà chính là giai đoạn để họ khám phá ra những gì mình yêu thích và học thêm nhiều khả năng mới.

Dù bạn tìm được một công việc tràn đầy ý nghĩa hay công việc bạn làm cần thiết cho người khác, điều đó không quan trọng. Chỉ cần bạn nhận ra điều gì ý nghĩa với bạn, bạn có thể tận dụng mọi tài năng, khả năng của mình để đạt được những thành quả to lớn hơn, để có được cảm giác vui vẻ hơn.

Ý nghĩa như một điềm báo của thành công, bởi theo các nhà tâm lý học, khi tìm ra và biến ý nghĩa thành một phần của cuộc sống, bạn sẽ có được niềm hạnh phúc lâu bền hơn, ngày một nhiều hơn. Hạnh phúc không đơn giản là một mục tiêu “nên đạt được”. Sở hữu một tâm lý và cảm xúc ổn định là điều cực kỳ cần thiết cho vai trò lãnh đạo, bởi bốn lý do hết sức thực tế sau:

Cảm giác hạnh phúc là một dạng động lực. Con người sẽ nỗ lực hết mình khi công việc mang lại cho họ cảm giác hạnh phúc. “Một doanh nghiệp mà ở đó tất cả nhân viên đều cảm thấy hạnh phúc sẽ hoạt động hiệu quả hơn, có đạo đức kinh doanh hơn và ít người nghỉ việc hơn,” Mihály Csikszentmihályi, chuyên gia hàng đầu về tâm lý học tích cực đã viết như thế.

Những đội nhóm hạnh phúc sẽ sáng tạo hơn. Họ tìm ra nhiều cách giải quyết vấn đề sáng tạo hơn và thường tìm được giải pháp hay hơn. Theo nghiên cứu của Barbara Fredrickson, giáo sư tâm lý học của Đại học Bắc California, việc học hỏi tiến bộ rõ rệt khi sinh viên và nhân viên cảm thấy hạnh phúc; họ dễ lĩnh hội các khái niệm mới và đặt ra mục tiêu cao hơn cho chính mình.

Những nhà lãnh đạo thể hiện cảm giác hạnh phúc sẽ điều hành hiệu quả hơn. Nhà lãnh đạo nào tìm được niềm vui thật sự trong công việc và được niềm vui ấy thúc đẩy sẽ tạo ra sức ảnh hưởng tích cực hơn đối với những người chung quanh. Niềm đam mê, lòng nhiệt thành và năng lượng của họ sẽ lan tỏa đến người khác – có tác dụng gắn kết qua lại khi cả đội ngũ cùng cảm nhận được điều đó.

Cảm giác hạnh phúc cải thiện sức khỏe thể chất, đồng thời tăng cường sự dẻo dai và khả năng hồi phục. Các nghiên cứu cho thấy nhân viên nào cảm thấy hạnh phúc có nồng độ hoóc-môn gây căng thẳng thấp hơn. Giáo sư Jonathan Haidt đã chỉ ra trong một nghiên cứu về các nữ tu cho thấy những người sống lâu nhất có mức độ hạnh phúc cao.

Chúng tôi muốn nhấn mạnh rằng hạnh phúc không đơn giản chỉ là luôn tươi cười, vui vẻ hay thậm chí ngập tràn đam mê. Cảm giác hạnh phúc bắt nguồn từ công việc có ý nghĩa sẽ sâu sắc hơn, bền vững hơn thế nhiều. Các nhà tâm lý học tích cực đã xác định có ba cấp độ hạnh phúc, bắt đầu là cảm giác vui thích (vốn rất chóng phai). Ví dụ như ngồi nhâm nhi mấy viên sô-cô-la ngon ngon cũng khiến bạn thích thú. Đến khi ăn hết hộp, bạn sẽ sớm quên giây phút vui vẻ ấy. (Và những ai đeo đuổi hạnh phúc dạng này thừa biết khi cái hộp rỗng tuếch, nó sẽ mang lại cảm giác trái ngược đến mức nào).

Mức độ cao hơn một chút là cảm giác thu hút – bạn không thể thoát ra khỏi thời điểm đó – rõ ràng nó hấp dẫn hơn vui thích rất nhiều, nhưng tác dụng của nó thì vẫn vậy, nhạt dần theo thời gian. Hãy nghĩ về một kỳ nghỉ tuyệt vời, cứ nhắc đến là mọi cảm giác ùa về. Nhưng dần dần, bạn sẽ càng khó gợi lại cảm giác ấy một cách chi tiết, mặc dù bạn vẫn có thể nhớ rõ câu chuyện.

Ý nghĩa chính là cấp độ thứ ba của hạnh phúc. Khởi đầu bằng những hoạt động thu hút và sau đó, thêm vào mục đích – ví dụ, bạn xung phong tình nguyện vì những gì bạn tin tưởng, bạn chủ động quan tâm đến cộng đồng, làm việc trên tinh thần đồng đội vì một mục tiêu quan trọng chung. Ý nghĩa vừa sâu sắc vừa bền vững.

Đó là lý do tại sao tìm ra ý nghĩa trong những việc bạn làm lại vượt lên trên tất cả các cấp độ của hạnh phúc. Khái niệm của Maslow về phát huy tối đa khả năng cá nhân chính là dựa trên nghiên cứu về những người thành công (từ Thomas Jefferson đến Eleanor Roosevelt), ai ai cũng đều theo đuổi nhu cầu căn bản nhất – nhưng đối với họ lại quan trọng nhất – là được công nhận và tôn trọng. Trong quá trình đáp ứng những “nhu cầu tối quan trọng” đó của mình, họ cảm nhận hạnh phúc ở mức độ sâu sắc hơn nhiều. Thú vị ở chỗ là Maslow cũng đề cập đến việc phát huy tối đa tiềm năng cá nhân như một dạng “nhu cầu trưởng thành”. Những người tìm được ý nghĩa sâu sắc trong công việc sẽ thấy thỏa mãn về nhu cầu cấp cao này, và họ tìm được cảm giác dễ chịu giúp đưa họ lên vị trí lãnh đạo đầy tự tin, để không ngừng rèn luyện các kỹ năng mới và bám trụ công việc.

Bạn có thể tìm thấy niềm đam mê trong hầu hết những việc bạn làm nếu nó chạm đến nguồn sức mạnh tiềm tàng trong bạn, khiến bạn dành mọi tâm huyết cho nó, và khơi dậy cảm hứng để bạn vươn đến một ý nghĩa cao cả hơn. Martin Seligman, giáo sư tâm lý học thuộc Đại học Pennsylvania, đồng thời là tác giả quyển Learned Optimism (Sự Lạc Quan Qua Rèn Luyện), đã lấy ví dụ về một người hộ lý trong bệnh viện. Đa số các hộ lý sẽ nói với bạn rằng công việc của họ là dọn chất thải của bệnh nhân, nhưng người nam hộ lý này lại xem công việc của mình là sự hỗ trợ không thể thiếu cho các y bác sĩ trong quá trình giúp bệnh nhân hồi phục. Khi các nhà nghiên cứu theo dõi công việc của anh, họ thấy anh thay một bức hình dán trên tường gần chỗ một bệnh nhân hôn mê bằng một tấm hình khác anh lấy từ trong túi đồ của mình. Khi nhà nghiên cứu hỏi anh vì sao, anh trả lời rằng anh muốn khi bệnh nhân này thức tỉnh sau hôn mê, thứ đầu tiên anh ta nhìn thấy sẽ là một hình ảnh đẹp.

Chính bản chất cao cả của ý nghĩa đã giúp Amina Agbaje bền chí trong suốt quá trình nỗ lực trở thành luật sư. Cũng giống như mọi luật sư bào chữa khác, cô thích thắng kiện và nhận thấy thử thách ấy thật sự hấp dẫn. Nhưng nếu không có sự gắn bó sâu sắc với những giá trị nền tảng của nghề luật, hẳn Amina sẽ không bao giờ nắm trong tay sự nghiệp như bây giờ – thậm chí không hề có cuộc hành trình đáng nhớ như thế. “Mẹ muốn tôi trở thành y tá hay dược sĩ, vì những người trong ngành y được mặc đồ trắng. Nó biểu trưng cho sự trong sạch,” Amina nói. “Trong khi luật sư mặc áo màu đen. Đó lại là biểu tượng của tội ác.”

Nhưng cuối cùng Amina cũng vượt qua được định kiến của mẹ và ghi danh vào trường luật. “Tôi nghĩ thời khắc hạnh phúc nhất trong cuộc đời mình là khi tôi cầm trên tay giấy gọi nhập học của đại học luật,” cô nhớ lại. “Đó là giây phút thăng hoa trong cuộc đời tôi. Tôi được đến trường, được học điều mà tôi rất rất yêu thích.” Về sau, mẹ cô thấy tự hào khi người ta gọi bà là “mẹ của luật sư,” theo cách gọi truyền thống ở miền bắc Nigeria.

Ý nghĩa xuất phát từ sức mạnh cốt lõi sẽ mang lại cho bạn cảm giác mãn nguyện. Ai cũng có một sức mạnh cốt lõi để làm những gì mình muốn. Đa số chúng ta hiếm khi ngừng lại để suy nghĩ về điều đó. Đối với Amina, sức mạnh đó bao gồm khao khát được học hành, được giải quyết những khó khăn (bằng sức sáng tạo và tài khéo léo của mình), và cả tình yêu dành cho công lý.

Suốt nhiều năm trải qua bao khó khăn, Amina mới tìm được một sự nghiệp ý nghĩa. Ở Nigeria, chuyện sinh viên nữ theo học trường luật không có gì là lạ, nhưng chính lòng quyết tâm muốn được đứng tranh luận trước tòa của Amina mới là điều hiếm có; đa số sinh viên nữ ra trường chấp nhận các công việc mang tính thầm lặng như dạy học, thậm chí an phận với vị trí của bà nội trợ cùng vai trò làm mẹ. Trong khi đó, Amina dành gần 20 năm đời mình để làm nhân viên cho các luật sư khác, giúp họ chuẩn bị hồ sơ hầu tòa, học hỏi và quan sát. Ở thời điểm cô muốn buông xuôi, chính chồng cô là người khuyến khích cô quay lại sân chơi với một luật sư khác, một người dày dạn kinh nghiệm có những giá trị sống mà Amina tin tưởng.

Cuối cùng, cô cũng có cơ hội đứng tranh luận trước tòa, giống y những con người trong chương trình Case File mà cô ngưỡng mộ. Nhưng khi thời khắc ấy đến, Amina phải chinh phục một thứ khác, đó là nỗi lo sợ của chính cô. “Ngày đầu tiên đến tòa trong vai trò luật sư, đứng trước thẩm phán, tôi run lẩy bẩy,” cô nhớ lại, cười to đầy vẻ tự hào. “Tôi vượt qua nỗi sợ ấy vì biết mình đang làm điều mình đam mê. Nỗi sợ hãi quả thật là một thử thách. Tôi phải vượt qua nó nếu tôi muốn đi theo tiếng gọi của trái tim. Vì vậy tôi nói với chính mình, “Tại sao lại sợ? Rồi tôi lấy lại bình tĩnh.”

Năm 1999, Amina có cơ hội tách ra làm riêng, điều hành công ty luật của riêng mình và có thời gian linh động để chăm sóc ba đứa con. Giờ đây, Amina đã có năm nhân viên dưới quyền, và cô mơ về một văn phòng luật mới với 20 luật sư đặt tại các thành phố lân cận, do các nữ luật sư bào chữa khác cùng chí hướng với cô quản lý. Cô mong đến ngày mình được làm bà của những đứa cháu xinh xắn, và cô sẽ kể cho chúng nghe về những vụ kiện vẻ vang nhất của mình – những lần cô tìm được nguồn sức mạnh bí ẩn giúp cô vượt qua những lần tranh luận trước tòa và cô đã thắng kiện như thế nào. Cô cũng sẽ kể về những lần thua kiện và việc cô đã tự xốc lại tinh thần ra sao. “Khi thua kiện, tôi phải tự véo mình, bắt mình nhìn nhận sự thật,” cô nói. “Tôi tự hỏi, mình làm điều gì sai và mình phải làm khác đi ra sao. Và thế là tôi lao vào chuẩn bị để giành lại phần thắng.”

Để nuôi dưỡng ý nghĩa, bạn phải biết mục đích sống của mình. Giờ đây, hoặc có thể ở một thời điểm nào đó trong cuộc đời, bạn đi làm chỉ để kiếm tiền trang trải cuộc sống. Nếu rơi vào tình trạng đó, bạn chỉ thấy thật sự thoải mái khi không phải đi làm và đủ tiền mua sắm những thứ mình cần. Nhưng có thể công việc đối với bạn không chỉ là công việc – nó là cả một sự nghiệp, là cơ hội để bạn rèn luyện kỹ năng, được tăng lương và thăng chức. Nếu vậy, bạn sẽ càng hài lòng hơn với những thành công mà mình gặt hái được trong sự nghiệp. Và tuyệt nhất là khi công việc trở thành nguồn lực trọng tâm trong cuộc sống của bạn.

Công việc của Amina thật sự là niềm khao khát trong cô. Cô quý trọng thân chủ mình và hào hứng với những vụ kiện mà họ mang lại. Nhưng cô còn đại diện cho tầng lớp phụ nữ nghèo khổ và con cái của họ, sẵn sàng cống hiến vì lợi ích chung cho cộng đồng. “Những phụ nữ này mù chữ, nhưng quan trọng hơn cả là họ không biết gì về quyền lợi của mình. Tôi vui vì mình có thể giúp đỡ được những phụ nữ có hoàn cảnh giống tôi,” cô nói. “Bạn sẽ thấy có những trường hợp như một bé trai bị tạm giam hơn 10 năm mà vẫn chưa biết ngày nào mới ra tòa. Biết đâu nó bị nhốt năm 15 tuổi. Nếu trước khi bị tống vào tù, nó chưa biết trộm cắp là gì, thì đến ngày bước ra, hẳn nó sẽ biết, bạn hình dung được chuyện đó mà. Tôi xem xét những trường hợp đó và nói với thẩm phán hãy để tôi lo cho chúng.”

Amina cho rằng ý nghĩa trong cô xuất phát từ trải nghiệm cá nhân: “Bạn có biết là khi bạn khao khát một điều gì thì sẽ thế nào không? Dĩ nhiên là có thử thách, có trở ngại. Bạn phải bền chí, ‘Xem này, có một thử thách đang ở trước mắt mình và mình phải vượt qua nó.’ Chừng nào bạn chưa thể vượt qua thì nó vẫn sẽ sừng sững như một trái núi ngay trước mũi bạn. Hãy nói với chính mình, ‘Tôi làm được.’ Và bạn sẽ thấy mình làm được điều đó.”

Đó chính là bài kiểm tra khả năng của bạn. Bạn có đủ đam mê để thấy mình dũng cảm đối mặt với ngọn núi đó không?

Hãy nhắm mắt lại và lắng nghe tiếng nói bên trong bạn, tiếng nói của tiềm năng. Nó nói gì về công việc bạn đang làm? Bạn có cảm nhận giống Amina không, rằng bạn giao tiếp được với bản chất nguyên thủy của mình – như khi bạn sinh ra là một đứa trẻ – trước khi sự “trưởng thành” khiến bạn bình thản trước những thứ mà lẽ ra bạn rất muốn có được?

Công việc hiện tại có khiến bạn thấy hạnh phúc không, nếu không kể đến những tiền tài danh vọng mà nó mang lại?

Hãy lắng nghe và nghiền ngẫm. Thậm chí cả khi tiếng nói ấy vẫn còn quá nhỏ, nghe không rõ, hoặc bạn chưa cảm nhận được gì nhiều; nhưng dần dần tiếng nói ấy sẽ to hơn, cảm xúc cũng thế, nếu bạn tiếp tục nghiền ngẫm trong suốt quá trình bạn đọc quyển sách này.

Mỗi người phụ nữ lãnh đạo đều có cách riêng của mình để tìm ra ý nghĩa công việc vốn góp phần vào thành công ngày hôm nay của họ. Không nhất thiết phải là một ý nghĩa lớn lao, có ảnh hưởng trên phạm vi toàn cầu; mà chỉ cần mỗi ngày một chút thay đổi nho nhỏ – những hành động, việc làm ý nghĩa – là cũng đủ tốt lắm rồi.

Không bao giờ là quá muộn. Giờ là lúc bạn bắt đầu chất vấn và khám phá. Bạn sẽ thấy niềm khát khao trong mình trỗi dậy, vì tim bạn sẽ đập nhanh hẳn lên. Bạn sẽ biết mình cần làm gì để thực hiện đam mê, và bạn cũng sẽ thấy mình mạnh mẽ hơn bởi bạn đã sẵn sàng đón nhận chúng. Và bạn sẽ biết lúc nào mình tìm ra được ý nghĩa của cuộc đời, bởi vì cảm giác đó không thể lẫn vào đâu được.

Hay có thể nói theo cách này, bạn thật sự cầm chiếc bánh trong tay và cứ thưởng thức nó thôi.