Còn nhớ khi tôi lên lớp bốn, trong một ngày mưa gió bão bùng, “Mỏ than Việt Quốc”, nơi mà cha nhậm chức kỹ sư trưởng đã xảy ra một tai nạn không mong muốn. Do lương của công nhân khai thác than được tính toán dựa trên số lượng xe vận chuyển, nên vì muốn kiếm thêm chút tiền cho gia đình, ba người lớn, hai trẻ em đã bất chấp lệnh niêm phong, tranh thủ xuống hầm khai thác lúc bão vừa ập đến. Nhưng thật không may, nước sông dâng cao tràn vào công trường đã nhấn chìm mỏ quặng trong làn nước mênh mông, cả năm người bị chôn sống trong hầm quặng. Cha đội mưa gió chạy đến, tự mình vào trong hầm chỉ huy tìm kiếm cứu nạn, liên tục trong vài tuần liền, cả khu quặng đều chìm trong đám mây u ám của nỗi hoảng loạn và bi ai. Đặc biệt là ba gia đình đó, cả năm mạng người, một trong hai đứa trẻ còn là bạn cùng lớp của chị hai.

Công trường cấp cứu 24/24 giờ không ngừng nghỉ, thời gian đó ngoài việc thi thoảng trở về nhà thay đồ, đa số thời gian cha đều ở văn phòng và tiếp nhận điều tra của bên công an. Do người bị vùi trong hầm mỏ chưa biết sống chết ra sao, ngoại trừ nhân viên cứu hộ được phép tiến vào hầm ra, tất cả người nhà chỉ có thể lo lắng chực chờ tin tức ở phía bên ngoài dải đai phong tỏa. Hơn trăm gia đình làm việc ở công trường, không chỉ lo lắng cho sự sống chết của những người dưới hầm quặng, mà còn lo rằng công trường sẽ bị đóng cửa vì sự cố lần này. Trong đêm tối, văng vẳng đằng xa tiếng chó sủa thảm thiết từng hồi, cả nhà sợ đến nỗi chỉ biết tụ lại an ủi nhau.

Từ bé lớn lên ở công trường, những công nhân mỏ quặng đều tự coi mình là “những người bị chôn nhưng chưa chết”. Tôi chưa từng đi vào trong hầm nhưng nghe người lớn kể lại, trong đoạn hầm chật chội các công nhân cứ thế đào sâu xuống dưới lòng dất, có hầm dài hàng trăm mét, thậm chí sâu hàng ngàn mét. Vì kế sinh nhai cho cả gia đình, các công nhân đành phải chịu đựng bầu không khí ô nhiễm và nguy cơ sập hầm. Vì vậy, điều khiến lũ trẻ sợ hãi nhất khi còn nhỏ chính là nhìn thấy tấm bạt ở khu tập kết than. Sau khi tan học trở về nhà nếu nhìn thấy tấm bạt từ đằng xa, lũ trẻ con sẽ ngưng bặt tiếng cười đùa mà lập tức chạy như bay về nhà, xem người thân có bình an hay không.

Ngoài tai nạn lớn lần này, công trường đã từng nhiều lần xảy ra tai nạn trúng độc khí ga và sập hầm. Vì cha từng lần lượt đảm nhiệm các chức vụ như tổ trưởng, công trình sư cho đến kỹ sư trưởng, nên mỗi lần xảy ra sự cố, cha đều là người đầu tiên chạy bổ xuống hầm để cứu người. Cũng may là những lần xảy ra tai nạn cha đều may mắn thoát được, chỉ bị thương tích không đáng kể. Để cứu những công nhân bị ngạt khí ga, sợ bọn họ co giật tự cắn vào lưỡi mình, cha nhiều lần phải nhét bàn tay mình vào trong miệng để họ cắn chặt. Vì thế mà xương bàn tay cha đã bị nứt gãy biến dạng. Mẹ thấy vậy thì không đành lòng, nhưng cha thì vẫn kiên định nói:

“Một bàn tay để đổi lại một sinh mạng, chỉ cần người vẫn được sống, tay bị đứt rời thì cũng có làm sao?”

Cha trước nay luôn sống vì mọi người, sống vì việc công. Những ngày mưa bão trần nhà bị dột, lũ cuốn cả căn nhà trôi xuống dưới thung lũng, cha cũng chưa từng ở nhà. Điều mẹ lo lắng nhất chính là thái độ tận trung, luôn dốc lòng tận tụy của cha, điều này khiến thần kinh của cả nhà ai nấy đều căng như dây đàn. Cứ mỗi lần có ai đó đi ngang qua nhà là mẹ đều hỏi: “Anh có nhìn thấy anh Vạn nhà em đâu không?”

Nếu người ta trả lời rằng có, mẹ mới yên tâm một chút; nếu họ trả lời là không thì mẹ lập tức lo lắng, bắt anh ba phải chạy đến văn phòng của cha ở công trường xem thế nào.

Sau hơn nửa tháng tiến hành, công tác tìm kiếm cứu nạn đã chấm dứt. Do bị lũ quét qua nên không thể xác định được vị trí căn hầm, không còn giá trị sử dụng nữa, chủ mỏ quặng tuyên bố phá sản. Cả công trường do đó cũng bị phía ngân hàng niêm phong khám xét, tất cả công nhân bị điều đi chỗ khác, từng hộ sống dựa vào mỏ than cũng đành phải di cư đến nơi khác, các bạn học trong trường cũng lần lượt chuyển trường, mỗi gia đình đều chìm vào trong nỗi bất an cực độ. Cha với tư cách là kỹ sư trưởng, cũng bị liên đới trách nhiệm hình sự vì vụ tai nạn lần này, vừa bị cảnh sát điều tra, vừa phải tìm việc khắp nơi. Nhờ có kinh nghiệm và chuyên ngành khai thác quặng, nên mỏ than Hải Sơn và mỏ than Môi Sơn nhiều lần phái người đến thuyết phục cha tiếp tục công việc khai thác ở công trường bên họ. Nhưng do mẹ đã phải trải qua những sự cố lớn như vậy, dù thế nào cũng nhất mực không chịu để cha tiếp tục làm công việc khai thác than. Có điều ngoài việc khai thác than, mấy chục năm nay cha chưa từng làm gì khác, bây giờ bắt cha tìm việc khi tuổi đã trung niên, sao có thể dễ dàng như vậy?

Cũng may sau vài lần trắc trở, cuối cùng cha cũng được nhận vào làm ở một công ty liên doanh Trung – Nhật chuyên sản xuất các nhạc cụ bằng gỗ rồi cả gia đình chuyển từ trên núi Tam Dân xuống thị trấn Đại Khê.

Khi chúng tôi khăn gói chuyển đến thị trấn Đại Khê, do cha chưa kịp lãnh mấy tháng lương đã phải chịu điều chuyển công tác, cả nhà cũng vì thế mà lâm cảnh cùng quẫn, muốn thuê một căn nhà nhưng cũng chẳng ai dám cho thuê. Vì sợ không lấy được tiền thuê, thậm chí có chủ nhà còn đưa chúng tôi đến xem một cái chuồng lợn. Đủ những dư vị cay đắng khiến cha nhiều lần muốn trở về làm việc ở mỏ quặng, thế nhưng với sự kiên trì của mẹ, cả nhà chúng tôi cuối cùng cũng tìm được một gian phòng xập xệ bên ngoài một khu Tứ Hòa Viên8 cũ kỹ, căn phòng tuy nhỏ nhưng cũng tạm đủ để cả nhà tránh mưa tránh nắng. Sau vài tháng bôn ba chìm nổi khắp nơi, gia đình tôi đã tạm yên ổn trở lại.

Tôi cũng bắt đầu nhập học trường tiểu học Đại Khê, lại buộc phải thích nghi với cuộc sống mới. Thầy cô và bạn bè đều xa lạ, tôi lần nữa trở thành một vị khách trong lớp học. Mặc dù dưới sự dạy bảo tận tình của mẹ, tôi đã học được một số chữ, nhưng rõ ràng là vẫn chưa đủ để theo kịp các bạn. Cha dốc toàn lực để thích nghi với công việc mới, còn mẹ vì kế sinh nhai nên cũng xin vào làm trong một công ty điện tử ở gần đó, chị hai cũng bận học để thi lên cấp ba, còn bà ngoại tôi thì đã qua đời từ trước khi xảy ra vụ tai nạn. Tôi không chỉ phải tự chăm sóc chính mình mà còn phải chăm sóc hai đứa em gái, khả năng tự làm chủ cuộc sống cũng nhờ thế mà nhanh chóng được nâng cao, tôi đã biết cách nhóm lửa, dùng bếp lớn để nấu thức ăn hoặc đun nước.

Kết quả thi cuối học kỳ gửi về nhà, tất nhiên chẳng có gì để mong đợi, cũng chẳng có gì để bất ngờ. 54 học sinh thì tôi đứng thứ 53, bảng kết quả toàn chữ “Đinh”, có một môn giáo viên viết chữ “Mậu”, chỉ có môn thể dục và thủ công là được chữ “Bỉnh”. Tôi còn tò mò hỏi cha “Mậu” có nghĩa là gì, cha chỉ nhẹ nhàng trả lời “Mậu”9 có nghĩa là có tiến bộ! Chị hai nhìn bảng thành tích của tôi lại kêu lên: “Em xếp thứ hai từ dưới lên này!”

Cha sợ chị hai lỡ nói điều gì làm tôi tổn thương, lập tức đưa mắt nhìn ra hiệu chị hai đừng nói thêm nữa.

“Vỹ à, xếp thứ 53 thì đúng là kém thật, nhưng ít ra con vẫn thắng được một bạn, đúng không nào?”

“Vẫn thắng được một bạn!”

Lời của cha mang tới cho tôi một niềm khích lệ lớn lao. Sau khi đi học, tôi rất thân thiết với cậu bạn tên Chi, từ học kỳ hai của năm lớp 4, chúng tôi dính nhau như hình với bóng. Có một ngày chỗ ngồi của Chi trống không, tôi tranh thủ thời gian nghỉ giữa giờ để chạy đến nhà tìm cậu ấy, động viên Chi nhất định phải đến lớp học. Vì sợ Chi không đi học, mỗi buổi sáng tôi đều cố ý đi vòng qua nhà để chờ cậu ấy đi cùng, cùng tiêu tiền ăn trưa, có thứ gì hay ho người đầu tiên mà tôi nghĩ đến cũng là cậu ấy. Có thể nói là hết sức để lấy lòng, chỉ vì sợ nếu cậu ấy không đi học, tôi sẽ không có người chơi cùng, không có bạn bè, nhưng sợ nhất là nếu không có cậu ấy, tôi sẽ trở thành đứa đội sổ của cả lớp.

Thành tích học tập của Chi không những kém, mà phản ứng cũng như thói quen vệ sinh cũng không được tốt, quần áo cậu ấy lúc nào cũng cáu bẩn, tôi cũng thường thò lò mũi xanh do bị dị ứng mũi mãn tính, ống tay thường hay dính nước mũi tèm nhem, hai đứa cứ như một đôi huynh đệ trời sinh. Chúng tôi cũng không hiểu suy nghĩ của người khác thế nào, dù sao khi lên lớp tôi cũng thường đờ đẫn, còn Chi thì ngủ gà ngủ gật. Sau khi tan học chúng tôi chơi trò của mình, người khác có thích mình hay không, chúng tôi cũng chẳng buồn để tâm. Thầy giáo thì chỉ khi nào kiểm tra bài tập mới chú ý đến chúng tôi, bởi vì cả hai dường như rất ít khi hoàn thành hết bài tập. Quật mông, quật tay, quật bắp chân, thậm chí phạt quỳ, phạt giơ ghế trên đầu, phạt đội thùng nước, cả hai đứa chúng tôi còn từng phải đội cả một chiếc bàn to trên đầu, những điều này đã trở nên quá quen thuộc. Trong khoảng thời gian này tôi thường nghĩ, nếu như trong lớp không có Chi, quả thực tôi không biết khi đi học mình sẽ như thế nào, dù sao khi gặp chuyện gì, chỉ cần có bạn đồng hành thì dường như cả hai đều sẽ cảm thấy được ủng hộ và cổ vũ.

Nhìn thấy chính mình:

Cuộc sống chứa đựng quá nhiều thứ không thể xác định, điều duy nhất mà chúng ta có thể chắc chắn, đó chính là: cuộc sống không thể xác định. “Vô thường”, “bất ngờ”, “tai nạn”, những điều này chẳng ai muốn gặp phải, nhưng rất ít người có thể hoàn toàn thoát khỏi. Nếu nhìn lại cả chặng hành trình vạn dặm của cuộc đời, tất thảy sự kiện chẳng qua đều làm cho cuộc sống chúng ta trở nên phong phú hơn mà thôi. Bi, hoan, ly, hợp đều là những hình ảnh tạm thời, chúng đều sẽ trở thành những đoạn phim của cuộc đời. Nếu chúng ta mang theo sự sợ hãi, muốn tìm lối thoát, ngoài sự vất vả ra, chúng ta còn tự chuốc lấy sự giày vò trong tâm hồn! Trong cuộc sống, nếu như có thể không cầu bình an, không cầu khỏe mạnh, không cầu chẳng làm gì mà vẫn đạt được, không cầu hạnh phúc, sẽ bớt đi rất nhiều khổ sở. “Không cầu” không có nghĩa tiêu cực, mà là nhìn rõ hành trình của cuộc sống. Những của cải vật chất, thành tựu ghi nhận được có thể cố gắng để cầu, nhưng sự yên tĩnh, an lạc trong tâm hồn mới là điều không thể cầu được!

Chỉ khi nào chúng ta có thể cảm nhận được những duyên ngộ và những gì có được trong cuộc đời đều là ân điển; chỉ khi nào chúng ta cảm thấy thỏa mãn, cảm thấy “đủ rồi!”, không muốn cầu thêm điều gì nữa, thì trong thời khắc đó, đóa hoa cuộc sống sẽ nở tràn khoe sắc. Nếu như có thể thêm một số điều như “cũng may”, “tối thiểu”, “ít ra”, hoặc “tương đối” thì khi so sánh với những người mất nhiều nhưng chỉ nhận được rất ít, cuộc sống của bạn sẽ giàu có thêm một chút!