Vài hôm sau lại xảy ra một việc lạ lùng. Buổi sáng nọ, một đàn ngỗng trời hạ xuống một cánh đồng ở phía Đông tỉnh Xkônê không xa thái ấp lớn Vittsơvlê mấy.. Đàn ngỗng gồm mười ba ngỗng màu tro thường thấy và một ngỗng đực màu trắng lưng cõng một thằng người nhỏ xíu mặc cái quần chẽn bằng da vàng, chiếc gi-lê màu lục và đội cái mũ vải trắng.

Bây giờ đàn đã đến gần biển Baltika và cánh đồng nơi chúng đỗ xuống là đất cát như thường thấy dọc bờ biển. Chắc là ở đây ngày trước có những cồn cát di động mà người ta đã phải cố định lại vì ở nhiều nơi thấy có những khu trồng thông lớn.

Đàn ngỗng ăn cỏ đã một lúc thì có những trẻ con đến ven cánh đồng. Con ngỗng canh phòng tức khắc vút lên không, vỗ cánh báo cho đàn biết là có nguy cơ đe dọa. Cả đàn liền bay đi, nhưng con ngỗng trắng cứ bình tĩnh ở lại dưới đất. Trông thấy các con kia bay đi trốn, nó ngửng đầu lên kêu theo: “Việc gì mà phải trốn bọn đó. Trẻ con cả mà!

Đứa bé mà nó cõng đang ngồi ở bìa rừng, cắn vỡ quả thông để ăn cái nhân. Đám trẻ con đến gần quá, nên nó không dám chạy băng qua cánh đồng để đến với con ngỗng trắng. Không chần chừ nó liền ẩn mình dưới một ngọn lá cây gai khô to và kêu lên một tiếng báo hiệu.

Nhưng rõ ràng là con ngỗng trắng nhất định không thèm sợ, cứ dẫn diệu qua cánh đồng, chẳng để ý gì đến hướng đi tới của đám trẻ con.

Mà bọn này thì bỏ con đường cái, băng qua cánh đồng đi về phía con ngỗng. Sau cùng khi nó ngước mắt lên thì chúng đã đến ngang bên cạnh, nó bải hoải và hoảng hốt đến nỗi quên là nó biết bay, và cứ thế chạy cho xa chúng ra. Bọn trẻ đuổi theo lùa cho nó sa xuống một cái rãnh, rồi vội vàng bắt lấy. Đứa lớn nhất cặp nó vào nách và mang đi.

Đứa trẻ nấp dưới ngọn lá cây gai thấy thế liền vọt phắt dậy như muốn cướp lại con ngỗng. Nhưng sực nhớ lại là thân hình nó bé nhỏ như thế nên bất lực nó nằm lăn ra bãi cỏ, nắm hai bàn tay lại, đấm lấy đấm để mặt đất.

Con ngỗng đực cố hết sức kêu cứu: “Tí Hon, đến giúp tôi với! Tí Hon, đến giúp tôi với!”. Nhưng nghe thế, đứa bé dù đau đớn vô cùng, lại bật ra cười và nói một mình: “Vâng, cứ như mình thì có thể cứu giúp được ai?”

Tuy vậy, nó cũng đứng dậy và đi theo con ngỗng đực, vừa đi vừa nói: “Mình không thể giúp nó, nhưng ít ra cũng muốn xem chúng sẽ làm gì nó”.

Bọn trẻ con đi trước nó rất xa, nhưng đứa trẻ chẳng khó khăn gì mà không theo dõi được chúng cho đến khi tới trước một khoảng đất trũng có một con suối mùa xuân chảy quanh quất. Con suối lòng chẳng rộng mà chảy cũng chẳng ào ạt, thế mà nó cũng phải chạy dọc bờ mãi mới tìm được một chỗ để sang ngang.

Vừa leo lên bờ, nó thấy ngay là bọn trẻ đã mất hút đâu rồi. Tuy vậy, nó cũng tìm ra vết chân của chúng trên một con đường hẹp vào rừng, và nó tiếp tục đi theo chúng.

Rồi nó đến một ngã tư, ở đấy chắc là bọn chúng ắt đã chia tay nhau, vì thấy những vết chân đi theo hai hướng. Thế là đứa bé có vẻ hoàn toàn tuyệt vọng.

Nhưng lúc ấy nó trông thấy trên một bụi thạch thảo một chiếc lông tơ nhỏ màu trắng, và nó hiểu ngay rằng con ngỗng đực đã thả xuống đấy ven con đường kiệt, để chỉ cho nó biết là bọn kia đã mang mình đi về phía nào. Thế là đứa bé cứ tiếp tục đi. Nó cứ như vậy, theo mãi bọn trẻ con qua suốt cả cánh rừng. Nó chẳng trông thấy con ngỗng một lần nào, nhưng ở mỗi một đôi chỗ mà nó có thể đi lầm đường là có một chiếc lông tơ nhỏ màu trắng chỉ hướng cho nó.

Đứa bé tiếp tục đi theo các chiếc lông rất cẩn thận. Các chiếc lông đưa nó ra khỏi cánh rừng, qua hết mấy cánh đồng, đến một con đường cái, rồi sau cùng đến một lối đi ấy thấy những đầu hồi và những cái tháp xây gạch đỏ, vẽ những đường màu tươi và những hình trang trí nhìn thấy toàn gia trạch là đứa bé như đã hiểu việc gì đã xảy cho con ngỗng rồi. “Chẳng chút nghi ngờ gì nữa, bọn trẻ con đã mang con ngỗng đức đến gia trạch này để bán và thế thì chắc là ngỗng đã chết rồi”. Nghĩ thế, nhưng nó như chẳng chịu bằng lòng với điều giả sử như vậy và càng chạy hăng hái hơn trước nữa. Nó chẳng gặp ai trong lối đi, và lại thế là may mắn lắm vì cái loài như nó thường rất sợ bị loài người bắt gặp.

Gia trạch mà nó đến là một tòa kiến trúc theo kiểu cổ, gồm bốn ngôi bao quanh một cái sân danh dự mở ra phía Đông. Đứa bé không chút do dự chạy ngay đến mái hiên ở mặt tiền nhưng dừng lại đấy, không dám đi liều vào bên trong. Đứng chôn chân ở đấy, nó nghĩ xem phải làm gì.

Còn mải nghĩ, một ngón tay để lên sống mũi, bỗng nghe những bước chân đi đến phía sau lưng và quay lại thì thấy một toán người đang theo lối đi mà kéo vào. Nó vội luồn vào phía sau một cái thùng nước để ở gần mái hiên và nấp ở đấy.

Những người mới đến có lẽ gần hai chục thanh niên ở một trường đại học bình dân đi tham quan. Một giáo sư đi với họ và đến hiên trước thì bảo họ chờ để ông ta vào xin phép được thăm toà lâu đài cổ Vittsơvlê.

Họ thấy nóng và hình như mệt vì cuộc đi dài. Một người khát nước quá liền đến bên thùng nước và cúi xuống uống. Cái hộp đừng cây cỏ sưu tầm đeo trên vai ý chừng vướng víu, nên anh ta vứt xuống đất. Nắp hộp mở ra và bên trong thấy có vài đóa hoa mùa xuân.

Cái hộp rơi đúng trước mặt đứa bé, và nó phải nghĩ rằng đó là một cơ hội tuyệt vời để nó vào trong lâu đài và biết được việc gì đã xảy ra với con ngỗng đực. Nó liền lẹ làng trườn vào hộp và nấp kín đáo nhất dưới những hoa mào lương và tử uyển.

Nó vừa ẩn vào đấy thì anh niên đã nhặt lấy cái hộp, đeo lên vai và đậy nắp lại.

Vừa lúc ông giáo sư trở ra, bảo cho họ biết là đã được phép vào lâu đài. Thế là họ vào sâu trong sân danh dự, và ông giáo sư liền dừng lại để nói cho họ biết về ngôi nhà cổ này.

Ông ta nhắc lại rằng những cư dân đầu tiên trên đất nước này đã phải ẩn náu trong những hang, những lỗ, dưới những mái lều bằng da thú, bằng cành lá và phải lâu lắm họ mới nghĩ ra được việc làm nhà bằng những thân cây gỗ. Và sau đấy phải biết bao nhiêu thời gian làm việc và chịu đựng gian khổ mới biến chuyển từ một chiếc nhà gỗ một gian sang xây dựng một toà lâu đài một trăm phòng như Vittsơvlê này!

Ông ta lại nói tiếp là cách ngày nay ba thế kỷ, những người giàu có và những kẻ quyền thế đã xây cho mình những lâu đài như thế. Và có thể thấy rõ là Vittsơvlê được xây dựng vào một thời mà chiến tranh và cướp bóc làm cho đời sống chẳng chút chắc chắn gì ở tỉnh Xkônê cả. Khắp chung quanh người ta đã đào hào lại bắc một chiếc cầu mà ngày xưa có thể kéo lên được; ở trên hiên phía trước còn thấy một vọng lâu dọc các thành quách là những cầu nhỏ để canh phòng và ở các góc thành là những tháp, tường dày một mét. Tuy nhiên tòa thành này không phải xây vào những hồi chiến tranh tệ hại nhất và Yenx Brahê kiến trúc sư, cũng đã cố làm cho nó thành một chốn ăn ở gọn ghẽ và trang hoàng tráng lệ. Giá một ngày nào đó họ trông thấy một ngôi nhà to lớn, đồ sộ ở Glimminyê, xây trước đó có một thế hệ thì họ chẳng khó khăn gì mà không nhận thấy rằng Yenx Holyerxen Ulfxtand người xây dựng chỉ có mỗi một mối lo độc nhất là xây cho đồ sộ, kiên cố và hùng dũng chẳng thèm nghĩ một tí nào đến vẻ đẹp cũng như sự thoải mái trong việc ăn ở. Và nếu ngược lại, họ trông thấy những lâu đài như Marvxvinhôlm, Xvenstorp hay Ơvedxklôxter xây một hay hai thế kỷ sau Vittsơvlê thì họ sẽ hiểu là thời buổi đã thanh bình hơn. Các lãnh chúa đã dựng lên những chốn ấy, đã không xây thành những công trình phòng ngự kiên cố mà chỉ quan niệm đó là những nơi ăn chốn ở rộng rãi và chắc chắn mà thôi.

Ông giáo sư nói lâu quá, lắm chi tiết quá, và đứa bé bị nhốt trong hộp thảo mộc đã thấy sốt ruột. Nhưng nó biết nằm yên lặng, vì người chủ chiếc hộp chẳng nhận thấy chút nào là đang mang nó đi cả.

Họ đi rất chậm, ông giáo sư cứ dừng lại mãi để giải thích và dạy dỗ.

Một phòng trong lâu đài có cái lò sưởi to và ông giáo sư dừng lại để nói về các loại lò, bếp mà loài người đã dùng qua các thế kỷ. Loại bếp đầu tiên đặt trong nhà được xây trên một tấm đá lát mặt đất ở chính giữa căn phòng độc nhất, có lỗ thông khói qua mái nhà, nhưng cũng để gió lùa và mưa rơi vào nhà. Rồi người ta nghĩ ra một cái lò xây không có ống khói, tất nhiên là sưởi ở gian phòng rất ấm, nhưng cũng tỏa khói ra để mò hóng bám đầy phòng thời xây dựng Vittsơvlê vừa đúng cái lúc người ta nghĩ ra kiểu lò sưởi hở, có ống dẫn khói ra ngoài nhưng cũng để thoát mất một phần lớn hơi nóng ra theo.

Và đứa bé đã có lần nóng nẩy và sốt ruột thì hôm đó được một bài học tốt về tính kiên nhẫn. Và thế là đúng một giờ rồi nó đã phải nằm im không cựa quậy.

Ở phòng tiếp theo ông giáo sư dừng lại trước một cái giường xưa có trần hình bán nguyệt rất lộng lẫy. Và tức khắc ông ta chuyển sang nói đến các thứ giường và gỗ đóng ngày xưa.

Ông giáo sư cứ nhẩn nha. Nhưng ông cũng không biết rằng trong một cái hộp sưu tầm thực vật có một đứa bé tội nghiệp đang bị nhốt chỉ chờ bài giảng của ông chấm dứt. Đến một cái phòng mà tường được bọc da dê thuộc thiếp vàng, ông ta lại kể là loài người, từ thuở sơ khai đã hay trang trí vách tường nhà mình. Đến trước một bức chân dung giả đình cổ, ông ta còn nói về lịch sử ly kì của y phục, và vào các lễ đường thì ông tả ngày xưa người ta tổ chức đám cưới và đám tang như thế nào.

Ông giáo sư lại nói thêm mấy lời về bao nhiêu người đàn ông, đàn bà giá trị đã ở tòa lâu đài này, về dòng họ Brahê cổ và dòng họ Barnêkôv xưa, về Krischian Barnêkôv đã nhường ngựa cho vua trong cơn loạn tẩu, về Margarêta Aschebey, vợ Kyell Barnêkôv,, góa chồng, đã điều khiển trang ấp mình và cả một vùng này trong năm mươi ba năm, về nhà ngân hàng Hayerman, con một viên quản lý quán rượu ở Vittsơvlê đã giầu đến mức mua hết tất cả trang ấp, về dòng họ Xtyernxvôd đã đem đến cho dân tỉnh Xkônê những chiếc cày tốt khiến họ đã xếp vào hàng phế thải những chiếc cày bằng gỗ thảm hại của họ mà ba con bò đực chung sức lại mới động được một chút.

Và suốt cả thời gian ấy, đứa bé phải im lìm bất động. Mà nếu một ngày nào đó nó có nhẫn tâm, tàn ác giam bố hay mẹ nó lại trong hầm kín thì cái ngày hôm đó nó đã biết được bố mẹ nó sẽ phải chịu đựng những gì, vì nhiều giờ trôi qua mà ông giáo sư vẫn chưa dứt lời.

Sau cùng, ông giáo sư lại đi ra sân danh dự và ở đấy ông ta nói về lao động trường kì mà nhân loại đã phải tiến hành để kiếm lấy công cụ và vũ khí, áo quần và nhà cửa, đồ đạc và vật trang hoàng. Ông ta nói rằng một tòa lâu đài như Vittsơvlê là như thể một cột mốc trên con đường ấy, một cột mốc cho thấy người ta đã đến được đây cách nay ba trăm năm mươi năm, cho mỗi người tự mình xét xem là từ ấy đến nay người ta đã tiến hay lùi.

Nhưng mà đứa bé thoát được khỏi phải nghe bài diễn thuyết ấy, vì anh học trò mang nó trên vị cơn khát hành hạ, đã lỉnh vào trong nhà bếp để xin nước uống. Được vận chuyển vào bếp như thế, đứa bé liền nghĩ đến việc tìm lại con ngỗng đực. Nó liền cựa quậy và thế là đã ấn thật mạnh vào nắp cái hộp đến nỗi nắp bật ra ngay. Nắp các hộp sưu tầm thực vật thường vẫn bật ra như thế nên anh học trò chẳng cần để ý làm gì lắm, đóng luôn nó lại. Nhưng bà nấu bếp liền hỏi anh ta có nhốt một con rắn trong hộp phải không.

– Không, chỉ có mấy cái cây. – Anh ta trả lời

– Nhưng chắc chắn là tôi thấy cái gì đó cựa quậy. – Chị ta lại nói

Anh học trò liền mở cái hộp ra, giơ cho chị ta thấy rằng chị ta đã nhầm.

– Chị cứ nhìn lại xem xem.

Anh ta không thể nói hết câu vì đứa bé, không dám ở thêm trong hộp, đã nhảy tót xuống đất và lao ra ngoài sân. Các chị người nhà chỉ thoáng thấy cái gì đang chạy nhưng cũng đuổi theo.

Ông giáo sư đang nói thì bị những tiếng hét ngắt lời: “Bắt lấy nó! Bắt lấy nó!” các chị vừa hét từ nhà bếp ùa ra thế là tất cả các chàng thanh niên cũng ùa ra đuổi theo đứa bé đang chạy trốn nhanh hơn một con chuột cống. Họ cố dồn cho nó kẹt vào dưới hiên trước, nhưng chẳng dễ gì bắt được một kẻ bé nhỏ đến thế và thế là nó may mắn thoát ra được bên ngoài.

Nó không dám chạy theo lối đi mà chọn hướng khác. Nó chạy băng băng qua khu vườn rồi vào sân sau. Và tất cả mọi người vẫn đuổi theo nó, vừa hét vừa cười. Đứa bé tội nghiệp đem hết sức bình sinh ra mà chạy, nhưng tất nhiên là họ sắp tóm được nó mất thôi.

Đang chạy qua trước nhà của một người làm công thì nó nghe một con ngỗng kêu và thấy một sợi lông tơ trắng trên ngưỡng cửa. Đây rồi! Ngỗng đực ở đây rồi! Ra, cho mãi lúc này đứa bé đã lần theo một con đường không đúng. Thế là quên tất cả các chị người nhà và các anh đàn ông đang đuổi theo nó, nó leo lên các bậc thềm, lao lên tam cấp trước nhà, nhưng không thể đi xa hơn được nữa vì cửa đóng rồi. Từ bên trong nghe tiếng con ngỗng đực đang rên rỉ và than thân trách phận, nhưng mà nó thì không thể nào mở được cái cửa này. Lũ người đuổi nó đang đến gần, và trong gian phòng con ngỗng đực vẫn than vãn mỗi lúc một thảm thiết hơn. Thế là trong cảnh nguy nan cùng cực ấy, đứa bé dồn hết can đảm, đem hết sức bình sinh đập vào cánh cửa.

Một đứa trẻ mở cửa, và nó nhìn thấy bên trong, ở chính giữa phòng, một người đàn bà đang sắp cắt lông cánh con ngỗng. Mấy đứa con của bà ta bắt được nó và bà ta không muốn làm hại nó, chỉ muốn đem thả nó và đàn ngỗng của nhà mình, và muốn cắt cánh nó là cốt để giữ lại không cho nó bay đi thôi. Nhưng mà chẳng có tai họa nào lớn bằng có thể xẩy ra đến cho ngỗng đực, và thế là nó kêu la than vãn không ngớt.

Và thật may người đàn bà chưa bắt đầu cắt. Chỉ mới có hai chiếc lông vai chạm phải lưỡi kéo là cửa mở và người đàn bà trông thấy đứa bé ở ngưỡng cửa. Và bà ta chưa bao giờ thấy cái gì nhỏ như thế cả. Tin chắc là đang đối diện với chính gia thần Nisxê phúc hậu, bà ta khiếp đảm, đánh rơi mất cái kéo hai tay nắm chặt với nhau và quên giữ lấy con ngỗng.

Vừa lúc thấy mình được tự do, ngỗng đực liền chạy ào ra cửa. Nó không có thì giờ để dừng lại, nhưng khi chạy qua thì nó liền tóm lấy cổ áo đứa bé và mang đi theo. Ùa ra đến ngưỡng cửa, là nó giang đôi cánh bay vút lên không, vừa bay vừa duyên dáng uốn cái cổ dài để đặt đứa bé lên cái lưng phủ kín lông tơ mịn màng của nó.

Và cứ thế chúng nó vút lên trên không trong khi toàn thể trang ấp Vittsơvlê nhìn ngắm chúng nó từ dưới đất.