Dạy Trẻ Phương Pháp Tư Duy
MŨ XANH LÁ CÂY VÀ MŨ XANH DA TRỜI
Mũ xanh da trời và mũ xanh lá cây đối lập nhau theo nghĩa chiếc mũ xanh lá cây là chiếc mũ của sự tự do tư duy và sức mạnh tư duy theo bất kỳ hướng tư duy nào, trong khi đó chiếc mũ xanh da trời lại đề cập đến việc kiểm soát và định hướng quá trình tư duy.
Hãy nghĩ đến cỏ, đến cây cối, đến các loại rau và đến sự phát triển. Hãy nghĩ đến sức mạnh của sự phát triển và sự phì nhiêu. Hãy nghĩ đến chồi non và những nhánh cây. Mũ xanh lá cây là mũ của sự chủ động. Mũ xanh lá cây dành cho những tư duy sáng tạo. Trong thực tế, mũ xanh lá cây bao gồm 2 phạm trù của sự sáng tạo:
Tư duy sáng tạo có thể được hiểu là mang đến một điều gì hoặc làm cho điều gì đó xảy ra. Điều này tương ứng với tư duy xây dựng. Chiếc mũ xanh đề cập đến những đề xuất và những gợi ý.
Sự sáng tạo có thể được hiểu theo nghĩa đưa ra những ý tưởng, sự kết hợp, giải pháp, phát minh mới. Lúc này, trọng tâm chính là sự mới mẻ.
Chiếc mũ trắng chỉ ra những thông tin. Chiếc mũ đỏ bày tỏ những cảm xúc. Chiếc mũ đen và mũ vàng đề cập đến những phán xét logic. Chiếc mũ xanh đề cập đến tính hành động và thực thi ý tưởng.
Khi bạn được yêu cầu sử dụng chiếc mũ xanh, tức là bạn được yêu cầu đưa ra những gợi ý và ý tưởng. Đây là lối tư duy chủ động, không phải là lối tư duy phản hồi.
Chiếc mũ xanh thường được sử dụng vào 5 mục đích chính sau:
1- Khám phá
2- Đề xuất và gợi ý.
3- Kết hợp .
4- Ý tưởng mới.
5- Khiêu khích.
Không giống như người tư duy mũ vàng và mũ đen, người tư duy mũ xanh không cần đưa ra những lý giải logic để biện minh cho những gợi ý hoặc ý tưởng được nêu. Chỉ cần nêu ra ý tưởng, sau đó nó sẽ được kiểm chứng sau.
Chiếc mũ trắng được sử dụng để khám phá tình huống theo cách đưa ra những thông tin phù hợp. Nhưng với chiếc mũ xanh, tình huống được khám phá dựa trên những ý tưởng, những khái niệm, đề xuất và những khả năng.
Chiếc mũ xanh được sử dụng để đưa ra những đề xuất, ý tưởng khác nhau. Đó không cần thiết phải là những ý tưởng mới. Đó có thể là những gợi ý để thực thi công việc. Những đề xuất để giải quyết vấn đề. Những quyết định có thể xảy ra. Tất cả những cách suy nghĩ này đều là những cách nghĩ chủ động, thông qua sự biểu đạt chiếc mũ xanh. Khi không ai có ý tưởng mới nào, đó là thời gian phù hợp để mọi người quyết định sử dụng chiếc mũ xanh.
Mọi người đã đưa ra sự giải thích hoặc các bước hành động đã được bàn bạc. Chiếc mũ xanh lá cây được sử dụng để tìm xem liệu có sự kế hợp nào khác? Chiếc mũ xanh lá cây tìm cách để mở rộng sự lựa chọn trước khi lựa chọn xem xét cụ thể một trong số chúng. Phần việc của chiếc mũ đen là chiếc mũ vàng để đánh giá những phương án thay thế đó.
Có những lúc chúng ta cần đến những ý tưởng hoàn toàn mới. Những ý tưởng cũ đã không thể thực hiện được, hoặc là chẳng có ý tưởng nào có thể xử lý được vấn đề. Lúc này, chúng ta cần đến một tư duy khác lạ, hoặc một tư duy sáng tạo. Kiểu tư duy này chính là công dụng cơ bản của chiếc mũ xanh lá cây. Khi bạn hỏi ai đó hãy đưa ra những ý kiến về một vấn đề bằng cách sử dụng mũ xanh lá cây, bạn thực chất yêu cầu người đó đưa ra những ý tưởng mới, bên cạnh những ý tưởng có sẵn. Có thể bạn không thể đòi hỏi một ai đó có những ý tưởng mới, nhưng bạn có thể đòi hỏi người đó cố gắng để làm điều này. Kỹ thuật tư duy khác lạ được miêu tả ở phần sau của cuốn sách này có thể được áp dụng cẩn trọng để tạo ra những ý tưởng mới.
Sử dụng chiếc mũ xanh, chúng ta có thể đưa ra những ý tưởng thăm dò. Chúng ta vẫn chưa có ý tưởng gì về việc những ý tưởng như vậy có thể thực hiện được. Sử dụng chiếc mũ xanh, chúng ta đưa ra những sự khiêu khích có cân nhắc. Sự khiêu khích không có nghĩa là sự đề xuất một ý tưởng có thể áp dụng được. Nó chỉ đóng vai trò như một cú huých tư duy của chúng ta ra khỏi nếp nghĩ thông thường, để nhờ đó chúng ta có thể nhìn thấy những điều khác. Kỹ thuật khiêu khích được trình bày cụ thể hơn ở phần sau.
Chiếc mũ xanh có đặc tính chủ động và chứa đựng sức mạnh. Nếu một họa sỹ đang đứng trước một khung vẽ trống thì điều quan trọng nhất là anh ta sẽ sáng tạo tác phẩm. Điều này đồng nghĩa với việc luôn cần có những phác thảo ban đầu hoặc một vài ý tưởng để anh ta bắt đầu với tấm vải vẽ. Những tình huống bỏ trống cũng cần những ý tưởng. Những tình huống trống cần đến chiếc mũ xanh. Những tình huống có sẵn hoặc những tình huống bế tắc cũng cần đến chiếc mũ xanh.
Hãy liên tưởng đến bầu trời trong xanh. Bầu trời bao trùm vạn vật. Nếu bạn ở tận trên trời cao, bạn sẽ nhìn được tất cả mọi thứ. Với chiếc mũ xanh, bạn đang ở trên sự tư duy: bạn đang nhìn xuống cách tư duy của mọi người. Chiếc mũ xanh da trời chính là chiếc mũ để bạn suy nghĩ về cách tư duy.
Mũ xanh da trời là chiếc mũ khái quát. Chiếc mũ xanh da trời kiểm soát quá trình. Mũ xanh da trời có vai trò như một người nhạc trưởng trong dàn nhạc. Với tất cả những chiếc mũ khác, tư duy của chúng ta hướng tới sự việc, nhưng với chiếc mũ xanh da trời, chúng ta nghĩ về cách suy nghĩ của chúng ta.
Chiếc mũ xanh da trời thường đề cập đến những điểm sau:
1- Chúng ta đang ở đâu?
2- Bước tiếp theo là gì?
3- Lập chương trình nào để suy nghĩ?
4- Tóm lược.
5- Quan sát và nhận định.
Một người sử dụng chiếc mũ xanh nhìn lại các bước tư duy để xem lại cách tư duy.
· Chúng ta đang ở đâu?
· Chúng ta đang ở đâu theo cách nghĩ của chúng ta?
· Trọng tâm ở đây là gì?
· Lúc này chúng ta đang cố để làm điều gì?
Đây là một nỗ lực để xem xét, tại thời điểm này, chúng ta đang nghĩ về điều gì. Liệu chúng ta có đang lạc hướng hoặc đang cố gắng để làm điều gì đó.
· Bước tiếp theo là gì?
· Bước tiếp theo chúng ta phải suy nghĩ điều gì?
Một người tư duy mũ xanh da trời có thể đề xuất sử dụng những chiếc mũ khác, hoặc đưa ra một sự tóm lược, hoặc xác định trọng tâm…có thể không ai biết bước tiếp theo chúng ta phải làm gì, cho nên lúc này cần có người đưa ra một đề xuất. Cũng có thể tất cả mọi người muốn làm điều gì đó tiếp theo khác đi, cho nên chúng ta cần một quyết định. Nếu chúng ta có được cái nhìn rõ ràng về bước tiếp theo, chúng ta cần làm gì, chúng ta phải thực hiện nó.
Thay vì lựa chọn bước kế tiếp, mũ xanh tư duy có thể được sử dụng để lập toàn bộ chương tình tư duy về một vấn đề. Đây là một chương trình hoặc một xâu chuỗi những bước tư duy khác nhau cần được thực hiện. Việc này thường được tiến hành vào bất cứ thời điểm nào. Chương trình có thể bao trùm toàn bộ cuộc họp hoặc được áp dụng chỉ cho một chủ đề, một phần của chủ đề. Trong một số trường hợp, chương trình có thể bao gồm một chuỗi kết hợp những chiếc mũ.
Chiếc mũ xanh da trời xem xét tư duy theo một cách thông thường. Cũng giống như một người lập trình viên máy tính đặt chương trình cho máy vi tính, chiếc mũ xanh đặt chương trình cho tư duy.
Tại bất kỳ thời điểm tư duy nào, chúng ta cũng có thể sử dụng chiếc mũ xanh da trời và yêu cầu mọi người tóm lược những điều đã đạt được.
Chúng ta đang ở đâu. Chúng ta có được những gì? Chúng ta có thể tóm lược những gì.
Sự tóm lược mang lại cho chúng ta cảm giác của sự thành công trong suy nghĩ, đồng thời cũng chỉ ra chúng ta thực chất chỉ đạt được những điều vô cùng ít ỏi. Sự tóm lược cũng có thể tạo ra sự khởi đầu cho những các tư duy mới.
Người tư duy mũ xanh là người ở trên suy nghĩ và nhìn xuống xem điều gì đang xảy ra. Nhờ đó, người tư duy mũ xanh đưa ra những quan sát và nhận định.
Tôi thấy dường như thấy cả chúng ta đang tranh luận về mục đích của cuộc họp này.
Chúng ta cần xem xét một vài phương án thay thế và chúng ta thực chất chỉ xem xét một mà thôi.
Chúng ta đã dành quá nhiều thời gian nghĩ theo chiếc mũ đỏ.
Chức năng của chiếc mũ xanh da trời là khiến người tư duy nhận thức được hành vi tư duy của họ. Liệu đó có phải là hành vi tư duy hiệu quả.
Trong khi áp dụng, nhiều người sử dụng chiếc mũ xanh và không hề nói ra là họ đang làm như vậy. Cách tốt nhất là chúng ta nên tuyên bố rõ ràng chúng ta đang sử dụng chiếc mũ xanh da trời. Sự lạm dụng không phải là vấn đề thực sự mà chính là sự lảng tránh. Mọi người sẽ cảm thấy khó chịu khi trong cuộc họp cứ vài phút ai đó lại dừng cuộc họp để đưa ra một nhận xét mũ xanh. Việc áp dụng vào những thời điểm phù hợp mới là một cách sử dụng hiệu quả.
Chiếc mũ xanh lá cây là chiếc mũ của sự sáng tạo và của hành động, của những ý tưởng, những gợi ý, những đề xuất. Khi sử dụng chiếc mũ xanh lá cây, chúng ta nêu ra những ý tưởng, đề xuất … mà không cần trình bày cụ thể chúng.
Chiếc mũ xanh da trời là chiếc mũ kiểm soát suy nghĩ. Điều gì đã xảy ra, điều gì đang xảy ra, điều gì sẽ xảy ra.
Những bài luyện tập mũ xanh lá cây và mũ xanh da trời
1- Bạn đang bán báo nhưng không có ai mua. Hãy sử dụng chiếc mũ xanh lá cây để đưa ra những gợi ý.
2- Con chó của nhà bạn và chó của nhà hàng xóm nhà bạn luôn luôn đánh nhau. Bạn sử dụng chiếc mũ xanh lá cây để đưa ra những đề xuất.
3- Bạn đang điều hành một cửa hiệu bán đồ ăn nhanh (piza). Một đối thủ cạnh tranh mở một cửa hành bánh piza khác ngay cạnh cửa hàng bạn. Công việc kinh doanh của bạn bắt đầu giảm sút. Bạn hãy sử dụng chiếc mũ xanh da trời và quyết định ba bước đầu tiên trong tư duy của bạn. Làm thế nào để suy nghĩ của bạn có thể thực hiện được.
4- Bạn không có đủ khoảng trống để đựng hết sách vở và giấy tờ của bạn. Bạn hãy sử dụng chiếc mũ xanh lá cây để xem xét những phương án thay thế sau đây:
– Ném đi một vài quyển.
– Gửi bạn bè giữ hộ.
– Liệu bạn có thể nghĩ ra những phương án nào khác.
5- Một nhà sản xuất phim tổ chức một cuộc thi nhằm tìm ra ý tưởng tốt nhất cho loại phim quái vật. Cần có một kiểu con vật yêu quái mới. Hãy sử dụng chiếc mũ xanh da trời để lên kế hoach suy nghĩ để tạo ra một con quái vật mới. Sau đó hãy sử dụng chiếc mũ xanh lá cây để đưa ra một vài đề xuất về con quái vật đó.
6- Có một tuyến đường thẳng và một người thường lái xe trên tuyến đường đó với một tốc độ quá nhanh. Những người qua đường luôn bị thương, thậm chí bị đâm chết. Hãy sử dụng chiếc mũ xanh để giải quyết vấn đề này.
7- Có một cuộc nghiên cứu nhằm tạo ra một khuôn mẫu mới để tạo ra những chiếc hộp đựng ngũ cốc. Ai đó đã sử dụng chiếc mũ xanh lá cây để tạo ra sự khiêu khích rằng những chiếc hộp đựng ngũ cốc nên có hình dạng tròn như những quả bóng. Bạn có thu được điều gì hữu ích không từ sự khiêu khích đó.
8- Có một cuộc tranh luận giữa người cha và người con gái về thời gian mà người con gái phải về nhà vào buổi tối. Sử dụng chiếc mũ xanh da trời để xem bạn sẽ đặt chương trình cho cuộc tranh luận đó như thế nào?
Bạn có thể dùng phím mũi tên để lùi/sang chương. Các phím WASD cũng có chức năng tương tự như các phím mũi tên.