Liệu cái nhiệt kế này có gì hỏng không? Số ghi trên nhiệt kế chưa hề vượt quá 96⁰c nhưng nước dường như đang sôi. Liệu có phải số ghi nhiệt kế lúc này cần phải đạt đến mức 100⁰c?

Tất cả mọi người đều biết rằng nước sôi ở nhiệt độ 100 độ c hoặc 212 độ f. Điều này đúng không? Điều này sai. Nước sôi ở nhiệt độ 100 độ c chỉ với mức độ nước biển. Nếu áp suất không khí giảm chẳng hạn khi bạn trèo lên núi, nước sẽ sôi ở nhiệt độ thấp hơn. Vì vậy, sự thực mà các nhà khoa học đưa ra rằng nước sôi ở 100⁰c chỉ đúng trong hoàn cảnh đặc biệt.

Trong một buổi giảng bài của tôi ở Plovdiv, Bungari, một nhà tâm lý trẻ tuổi ngồi ở hàng ghế đầu tiên trước mặt tôi lắc đầu phản đối quyết liệt bất cứ điều gì tôi trình bày. Điều này làm tôi bối rối và sau khi nói chuyện với cô ấy, tôi đã hiểu tại sao cô ấy lại phản đối quyết liệt như vậy. Cô ấy nói với tôi rằng một cái lắc đầu quyết liệt, liên tục là cách biểu đạt sự đồng ý tuyệt đối của người Bungari.

Tất cả mọi người biết rằng bò không phải là một loài vật linh thiêng. Nhưng theo quan niệm tôn giáo của người Hindu và theo nền văn hóa Ấn độ thì bò được xem như một loài vật linh thiêng và nếu một con bò được chọn để đặt giữa một con phố đông đúc nhất thì mọi người phải lái xe theo hàng đôi với tâm là vị trí của con bò.

Mọi người cho rằng sữa tốt đối với mọi nguời, vì thế nhiều tổ chức tín ngưỡng sử dụng sữa để cứu trợ trẻ em trong chiến tranh ở việt nam. Những đứa trẻ đó bị bệnh tiêu chảy. Một số người đặc biệt (đặc biệt là ở vùng Đông Nam Á) không có enzym phù hợp, lactaza, để làm tiêu hóa sữa.

Muối được xem là rất tốt. Muối làm thức ăn dễ ăn hơn. Cơ thể con người cần muối. Nhưng quá nhiều muối lại khiến đồ ăn không thể ăn được.

Tất cả những ví dụ này minh chứng rằng những điều tưởng chừng luôn đúng thực ra lại chỉ đúng trong những hoàn cảnh nhất định.

Khoa học hóa học phụ thuộc chủ yếu vào hoàn cảnh và điều kiện. Các hợp chất sẽ tương tác chính xác chỉ trong điều kiện nhiệt độ và áp suất chính xác hoặc chỉ với sự hiện diện của chất xúc tác phù hợp.

Bạn có thể lập luận rằng khi chúng ta đang nói chuyện hoặc đang tư duy, chúng ta thừa nhận các đặc điểm văn hóa và các điều kiện, bởi chúng hiếm khi sai, trừ trong những hoàn cảnh vô cùng đặc biệt. Ngược lại, bất cứ khi nào khẳng định một sự thực, chúng ta cần một hoàn cảnh cụ thể để sự thực có thể xảy ra.

Dĩ nhiên hầu như tất cả các lỗi thường gặp trong thảo luận hoặc tranh luận là do mọi người đã không đặt được sự việc vào tình huống cụ thể. Cả hai bên bất đồng quan điểm với nhau đều cho mình là phải, bởi dựa trên hoàn cảnh khác nhau.

Điều này có hàm ý rằng tất cả sự thực đều mang tính tương đối? Không phải như vậy. Nó có nghĩa là một vài sự thực có tính tương đối. Tất cả mọi người đều cần ôxi để sống. Chúng ta thích tin rằng tất cả mọi người đều có những quyền con người cơ bản. Đây là lúc chúng ta cần cẩn thận khi sử dụng những từ như “tất cả” và “ luôn luôn”,  những từ là nền tảng của tư duy logic thông thường. Chúng ta có thể sử dụng các từ khác như “nói chung” thay cho từ “luôn luôn”, nhưng nếu chúng ta muốn nói từ “ luôn luôn”, chúng ta cần xác định tình huống cụ thể.

Tuy nhiên, cũng có những ngoại lệ, và tôi không trình bày những ngoại lệ đó, nhưng cũng đã chỉ ra rằng, có thể những sự thực đúng trong tình huống này nhưng lại không đúng trong tình huống khác.

Thói quen tư duy

Chúng ta cần có thói quen tư duy đặt ra câu hỏi quan trọng: trong hoàn cảnh nào sự thực xảy ra (hoặc có thể áp dụng)?.

Bài tập luyện về tình huống

1-                 Trong tình huống nào mỗi vật dưới đây sẽ trở thành hữu ích. Bạn có thể nghĩ ra những tình huống có thể sử dụng hữu ích hai hoặc nhiều hơn các vật đó?

–                     Một sợi dây thừng.

–                     Một quả bóng cao su.

–                     Một chiếc bật lửa.

–                     Một cái thùng.

–                     Một que kem.

2-                 Những câu khẳng định nào sau đây luôn luôn đúng hoặc chỉ đúng trong những tình huống nhất định:

–                     Băng trôi là nguy hiểm

–                     Tay ướt là nguy  hiểm

–                     Lái xe bất cẩn là nguy hiểm

–                     Ăn kiêng là nguy hiểm

–                     Dao là nguy hiểm

–                     Bể bơi rất nguy hiểm

3-                 Những thứ nào được liệt kê dưới đây sẽ tốt nếu có một lượng hợp lý nhưng không tốt nếu bạn có quá nhiều?

–                     Thực phẩm

–                     Tiền

–                     Luyện tập

–                     Kiến thức

–                     Sự chân thực

–                     Ngủ

–                     Tivi

4-                 Một con chó của nhà hàng xóm đã cắn một cậu bé. Người hàng xóm khăng khăng rằng con chó bình thường rất hiền nhưng vì cậu bé đã khiêu khích con chó. Bố mẹ cậu bé nói rằng con chó đó nguy hiểm và cần bị đem đi. Bạn nghĩ gì về điều này?

5-                 Nhìn chung thì bạn cho rằng con nguời cư xử tốt hay tệ? Hãy đưa ra những tình huống mà bạn cho rằng mọi người cư xử tốt và những tình huống mà mọi người cư xử tệ.

6-                 Lửa nguy hiểm hay hữu ích?