Chúng ta đã nói đến một viên sĩ quan kỵ binh. Đấy là một người cháu họ bên nội của lão Gilơnoócmăng, hàng chắt. Người thanh niên ấy sống xa gia đình, ở ngay trong doanh trại. Trung úy Têôđuyn Gilơnoócmăng quả là một sĩ quan xinh xắn: người thon thon như con gái, hắn có một cái kiểu kéo lê thê thanh gươm như người chiến thắng, râu mép vểnh lên. Hắn rất ít về Pari nên Mariuytx chưa gặp hắn bao giờ. Hai chú cháu họ ấy chỉ biết tên nhau thôi. Têôđuyn là cháu cưng của bà cô Gilơnoócmăng, hình như chúng tôi đã nói; bà ấy ít gặp hắn vì vậy nên càng yêu; không năng gặp người thì dễ tưởng người ta có đủ thứ ưu điểm.

Một buổi sáng, bà Gilơnoócmăng về phòng riêng, rất xúc động tuy xưa nay bà bình thản. Mariuytx lại vừa xin phép ông đi vắng ít ngày và xin đi ngay buổi chiều hôm ấy.

– Được cứ đi.

Lão Gilơnoócmăng đã trả lời như vậy và nhướng đôi lông mày nghĩ thầm:

– Ấy nó lại ngủ lang lần nữa!

Bà Gilơnoócmăng rất thắc mắc, bà vừa lên cầu thang để về buồng mình, vừa đặt cái chấm than: “Quá quắt thật!” rồi lại cái chấm hỏi: “Nó đi đâu mới được chứ?” Bà phỏng đoán một mối tình có lẽ bất chính, một người đàn bà trong bóng tối, một cuộc hẹn hò, một sự bí mật và bà cũng lấy làm thích thú muốn chĩa đôi mục kỉnh của bà vào đó. Thưởng thức một bí mật cũng thích như biết trước tiên một việc tai tiếng. Những tâm hồn hiền đức không ghét những chuyện ấy. Sùng đạo thì sùng đạo, nhưng người ta vẫn thầm kín ham biết những vụ tai tiếng càn dỡ.

Bà Gilơnoócmăng đang thèm muốn biết một chuyện bí mật.

Để khuây khỏa mối thèm khát bất thường đó, bà ta đem cuộn sợi ra thêu những kiểu thêu thời đế chế và quân chủ phục hưng, thêu rất nhiều những chiếc bánh xe. Bà đang

miễn cường làm cái việc bất đắc dĩ ấy thì bỗng nhiên cửa mở. Bà ngước mũi lên. Trung úy Têôđuyn đứng trước mặt bà và chào lối nhà binh. Bà reo lên sung sướng. Bà già, bà khắc khổ, bà ngoan đạo, bà là bà cô, nhưng thấy một sĩ quan trai trẻ vào phòng mình, bà cũng thích. Bà reo:

Cháu Têôđuyn về đấy à?

Cháu đi qua thôi cô ạ.

Hôn cô đi chứ!

Đây.

Têôđuyn ôm hôn bà cô. Bà cô đi ra phía ngăn tủ con, mở tủ.

Cháu ở đây hết tuần chứ?

Thưa cô, chiều nay cháu phải đi ngay.

Không được!

Phải vậy, như toán ấy.

Cháu Têôđuyn, cô van cháu! Ở lại đây.

Lòng thì muốn ở, nhưng kỷ luật không cho phép. Chuyện dễ hiểu thôi. Chúng cháu phải chuyển doanh trại từ Mơlon nay đến Gayông. Phải đi qua Pari. Cháu nghĩ: ta phải tạt vào thăm cô ta đã.

Nào để thưởng công khó của cháu đây.

Cô dí vào tay cháu mười đồng Lui. Têôđuyn bảo:

– Công khó gì đâu, cô yêu quý, cô định nói cái thú đến thăm cô đấy à?

Têôđuyn ôm hôn cô lần nữa; bà cô khoan khoái bị cái quân hàm sướt chút ít da cổ.

Cháu có đi ngựa cùng với trung đoàn không?

Không cô ạ. Cháu định thăm cô, cháu có giấy phép riêng. Hầu ngựa của cháu dắt ngựa đi. Cháu đi xe hàng. À nhân nói xe hàng, cháu hỏi cô cái này.

Cái gì cháu?

Thế chú Mariuytx Pôngmécxi cũng đi xa à!

Sao cháu biết?

Lúc đến Pari, cháu đi thẳng ra trạm xe ngựa để giữ chỗ.

Thế nào?

Đã có người giữ một chỗ ở dãy trên rồi. Cháu thấy ghi tên trên giấy.

Tên gì?

Mariuytx Pôngmécxi.

Thằng hư! Thằng chú của cháu không nết na đứng đắn như cháu đâu. Hừ, ngủ đêm trên xe ngựa!

Cháu cũng ngủ đêm trên xe.

Cháu thì vì nhiệm vụ, hắn thì vì lêu lổng bừa bãi.

Gớm!

Lúc này một biến cố đã xảy ra, cô Gilơnoócmăng đã nghĩ được một điều – nếu là đàn ông thì bà đã vỗ trán – bà gọi Têôđuyn:

Cháu có biết là chú cháu không biết mặt cháu không?

Không. Cháu thì cháu đã thấy mặt chú ấy, nhưng chú ấy thì chưa bao giờ thèm nhìn cháu.

Thế là hai chú cháu cùng đi một chuyến xe à?

Chú ấy ngồi ghế trên, cháu ngồi trong xe.

Xe đi đâu?

Đến Ăngđơlitx.

Mariuytx đến đó à?

Trừ phi chú ấy cũng xuống giữa đường như cháu. Cháu thì đến Vécnông cháu xuống để đáp xe thư đi Gayông. Cháu chẳng biết Mariuytx đi đâu.

Mariuytx! Cái tên gì mà xấu thế. Ai lại gàn dở đặt tên nó là Mariuytx. Còn cháu thì tên cháu là Têôđuyn hay bao nhiêu chứ.

Cháu lại thích tên là Anphrê.

Này cháu Têôđuyn.

Cháu nghe đây, gì thế cô?

Để ý nghe nhé!

Cháu để ý.

– Chú ý chưa?

Chú ý.

Mariuytx bỏ nhà luôn.

Hừ! Hừ!

Hắn đi xa.

À, à!

Hắn ngủ lang.

Ồ! ồ!

Hừ! Có điều gì ám muội đây, cô muốn biết rõ.

Têôđuyn trả lời một cách bình tĩnh như một người từng trải:

– Lại váy ngắn váy dài nào đây thôi.

Và với nụ cười nửa nạc nửa mỡ, tỏ ra là anh ta biết thừa rồi:

Một cô gái tơ.

Hẳn thế rồi.

Bà cô tưởng nghe thấy ông lão Gilơnoócmăng nói. Ông và cháu cùng nói: một cô gái tơ, với một giọng như nhau, cho nên bà lại càng thêm tin chắc.

Cô nói tiếp:

Cháu hãy làm vui lòng ông và cô, giúp cô việc này. Cháu theo dõi Mariuytx, Mariuytx không biết mặt cháu, càng dễ theo. Chắc hắn có cô ả nào đấy, cháu cố xem là ai, cháu viết thư kể chuyện cho cô. Ông cũng thích biết chuyện ấy lắm.

Têôđuyn không lấy làm thích thú lắm với cái việc do thám ấy, nhưng mười đồng Lui

đã quyến rũ anh, anh hy vọng có thể có những khoản tiếp theo. Anh nhận lời và nói:

– Cháu sẵn sàng làm vui lòng cô.

Và anh tự bảo:

– Thế là mình thành bảo mẫu.[171]

Bà Gilơnoócmăng ôm hôn cháu:

Chắc chắn Têôđuyn thì chẳng bao giờ bừa bãi như thế. Cháu tôn trọng kỷ luật, cháu phục tùng lệnh trên, cháu tôi là người thận trọng, có trách nhiệm, chắc cháu chẳng bao giờ bỏ nhà đi với một ả nào.

Têôđuyn nhăn nhở đắc ý như tên tướng cướp Cáctút được khen là người lương thiện.

Chiều cái hôm Têôđuyn và bà Gilơnoócmăng gặp nhau ấy, Mariuytx lên xe, không một chút nghi ngờ có người theo dõi mình. Còn người có nhiệm vụ theo dõi, thì việc đầu tiên sau khi lên xe là ngủ khì. Giấc ngủ rất ngon lành đầy đủ như người có nhiệm vụ ngủ. Anh canh gác Acguytx này ngáy cả đêm.

Sáng tinh sương, người lái xe hô to:

Vécnông. Trạm Vécnông – Ai đi Vécnông thì mời xuống. Trung úy Têôđuyn bừng tỉnh giấc và càu nhàu, còn ngái ngủ:
Được rồi, tôi xuống đây.

Rồi trí nhớ dần dần trở lại, khi tỉnh ngủ, hắn nghĩ đến cô hắn, mười đồng Lui và nhiệm vụ tường thuật lại hành tung của Mariuytx. Hắn bật cười:

– Có lẽ hắn không còn ở trên xe nữa.

Hắn vừa cài lại cúc áo quân phục vừa nghĩ thầm:

Có lẽ hắn đã xuống Poatxi, hoặc xuống Tơrien; nếu không xuống Mơlăng thì có thể đã xuống ở Măngtơ, hay nếu không thế thì phải xuống ở Rolơboa, hay là đi tới Pari rồi hoặc rẽ tay trái về Evơrơ hay tay phải về Larốtsơ Guyông. Cô ơi! Cô đuổi theo hắn vật. Viết cái quái gì về cho bà già nhỉ?

Lúc bấy giờ, ở trong hòm xe nhìn qua khung kính, Têôđuyn thấy một quần đen bước từ trên ghế đằng trước xuống xe, Têôđuyn nói một mình:

Hay là Mariuytx. Đúng là Mariuytx thật.
Một người đàn bà nhà quê bé nhỏ, đứng bên cạnh xe, xen vào giữa những con ngựa và người đánh xe, đang mời khách mua hoa. Chị rao:

– Mời quý vị mua hoa tặng các bà, nào!

Mariuytx đến bên chị, chọn những bông hoa đẹp nhất. Têôđuyn thấy vậy nhảy phắt từ trên xe xuống và nói:

Thế này thì cũng đáng chú ý thật. Hắn tặng những bông hoa đẹp ấy cho ai? Chắc là cô ả phải đẹp lắm mới xứng với bó hoa quý kia. Ta phải xem mặt cô ả mới được.

Bây giờ thì không làm theo ủy nhiệm nữa mà chính Têôđuyn cũng tò mò muốn biết như con chó săn không săn cho chủ mà săn cho mình. Têôđuyn theo dõi Mariuytx.

Mariuytx thì không để ý gì đến Têôđuyn. Những thiếu phụ lịch sự trên xe bước xuống, Mariuytx chẳng để ý đến ai, hình như anh không nhìn thấy gì chung quanh mình.

Têôđuyn nghĩ:

– Say mê đến thế thì thôi!

Mariuytx đi thẳng về phía nhà thờ.

Têôđuyn nghĩ:

Đúng lắm! Nhà thờ, phải rồi. Cuộc gặp gỡ mà có thêm chút kinh kệ thì thật là thú vị. Chẳng gì đẹp bằng một khóe mắt đưa tình qua cửa Chúa.

Đến nhà thờ, Mariuytx không vào, quay về cuối nhà thờ, rồi biến mất sau một góc tường bên.

Têôđuyn nói:

– Hẹn nhau ở ngoài nhà thờ. Nào ta đi xem mặt cô ả.

Rồi anh rón rén đi về góc tường chỗ Mariuytx ngoặt. Đến đó Têôđuyn dừng lại sửng sốt.

Mariuytx đang quỳ trên đám cỏ, trước một nấm mộ, hai tay ôm trán. Anh đã rắc những cánh hoa trên mộ. Ở đầu nấm mộ, chỗ đất đắp nhô lên, chỗ đầu người chết, có một chiếc thập tự gỗ sơn đen với mấy chữ trắng: Đại tá nam tước Pôngmécxi. Nghe tiếng Mariuytx khóc nức nở.

Cô gái tơ ấy hóa ra là một nấm mồ.