Viên Viên hiếu kỳ đặt một ngón tay xuống hứng, để nước chảy qua ngón tay. Nước chảy xuống hết rồi, cô bé ngẩng đầu lên trầm trồ: “Nước không có màu gì cả!”.

Khi Viên Viên còn học mẫu giáo, có một học kỳ nhà trường mở một số lớp bồi dưỡng năng khiếu, mỗi tuần học hai buổi, mỗi học kỳ nộp ba trăm tệ, ai thích học thì học. Các bạn nhỏ trong lớp đều thi nhau đăng ký, người này đăng ký lớp múa, người kia thích học hát. Từ nhỏ Viên Viên đã thích học vẽ, cô bé nói muốn học lớp vẽ, chúng tôi liền đăng ký cho con.

Sau khi lớp năng khiếu được mở ra, mỗi tuần Viên Viên mang từ trường về hai bức tranh do cô bé vẽ, đều là những bức tranh vẽ các con vật nhỏ bằng bút chì. Những bức tranh này đều dựa vào những hình cô giáo đã vẽ mẫu để bắt chước, cô giáo chấm điểm ngay trên đó. Qua những bức vẽ của cô bé tôi biết, tiêu chí cho điểm của cô giáo là vẽ giống hay không, vẽ càng giống, điểm sẽ càng cao.

Từ đó trở đi, khi vẽ tranh, Viên Viên bắt đầu cố gắng theo đuổi cái gọi là “giống”. Cô bé rất thông minh, trước yêu cầu của cô giáo, tranh do cô bé vẽ càng ngày càng giống, điểm cũng càng ngày càng cao. Nhưng tôi cũng hơi tiếc khi phát hiện ra rằng, đường nét trong bức tranh cô bé vẽ càng ngày càng rụt rè. Để vẽ cho giống, Viên Viên phải liên tục dùng tẩy để xóa, chỉnh sửa hết lần này đến lần khác. So với những bức tranh phóng khoáng, tự nhiên mà cô bé vẽ ngày trước, có cảm giác câu nệ và thiếu phóng khoáng.

Một thời gian sau, lớp lại bắt đầu học vẽ bút màu, Viên Viên vô cùng phấn khởi. Cô bé thích vẽ tranh màu. Một hôm, cô giáo giao một bài tập về nhà cho trẻ, yêu cầu mỗi người vẽ một bức tranh một buổi đi chơi dã ngoại, nói sẽ chọn một số bức treo ở phòng triển lãm tranh của trường mầm non.

Vừa từ trường về, Viên Viên liền sốt sắng lấy ngay bút màu ra, tìm một trang giấy to để vẽ. Cô bé vẽ rất say sưa, cầm cây bút này lên rồi lại đặt cây bút kia xuống, đến khi chúng tôi gọi ra ăn cơm, cô bé còn không muốn ra. Cô bé chỉ ăn qua loa vài miếng, rồi lại quay ra vẽ. Đợi đến khi tôi rửa bát xong, Viên Viên mới vẽ xong, đắc ý mang ra cho tôi xem. Cảm giác đầu tiên của tôi là cô bé vẽ rất chuyên tâm, phối màu cũng rất đẹp. Ông mặt trời màu đỏ tỏa ánh nắng rực rỡ, giống như một đóa hoa. Lấy nền trắng của giấy làm bầu trời, bên trên có mấy áng mây màu xanh nhạt; phía dưới là thảm cỏ xanh, trên thảm cỏ có mấy cô bé đang nắm tay nhau. Bên cạnh các cô bé có một dòng sông màu hồng, đây là màu mà con gái tôi thích. Để cho mọi người biết đây là dòng sông, cô bé còn vẽ cả làn sóng và mấy chú cá nhỏ.

Nhìn bức tranh của cô bé năm tuổi này, các nét lóng ngóng, non nớt, dùng màu táo bạo, tôi cảm thấy vui vì sự ngây thơ của con gái. Tôi chân thành khen ngợi Viên Viên: “Con vẽ đẹp lắm!”. Được mẹ khen, cô bé tỏ ra rất vui.

Chưa bao giờ Viên Viên lại vẽ chuyên tâm như vậy, tự mình cũng cảm thấy vẽ rất đẹp, cảm thấy khá tin tưởng rằng sẽ được chọn và dán ở phòng triển lãm, liền nói với tôi: “Mẹ ơi, nếu như tranh của con được dán ở phòng tranh thì hàng ngày đến đón con mẹ đều được nhìn thấy”. Tôi nói nhất định ngày nào mẹ cũng phải xem.

Tôi bảo Viên Viên mau cất tranh và đi ngủ, lúc chuẩn bị cho vào ba lô, cô bé sợ có nếp gấp, tôi liền tìm một tờ báo cuộn tranh lại, cô bé cẩn thận đặt vào ba lô.

Chiều hôm sau tôi đi đón Viên Viên, nhìn thấy cô bé vẫn vui vẻ chơi đùa cùng các bạn như mọi bận, nhìn thấy tôi, cô bé liền chạy lại. Lúc tôi dắt tay cô bé ra sảnh lớn, bất chợt cô bé sực nhớ ra điều gì, kéo tay mẹ, ngẩng đầu lên nhìn mẹ, mặt lộ vẻ ấm ức. Tôi hỏi sao vậy, Viên Viên nói, mẹ ơi, tranh của con không được chọn. Nước mắt liền trào ra.

Tôi vội lau nước mắt cho con gái, hỏi tại sao. Cô bé dẩu môi, ngừng một lát, mới lí nhí nói: “Vì con vẽ sông thành màu hồng”. Tôi hỏi: “Vẽ thành màu hồng không được sao?”. “Cô giáo nói sông phải màu xanh cơ, không được vẽ thành màu hồng. Ngoài ra, mây trắng cũng không được vẽ thành màu xanh, con vẽ sai rồi”. Con gái nói với giọng buồn buồn.

Như có một cái gì đó giáng vào lòng tôi, một bức tranh được chọn hay không cũng không quan trọng lắm, nhưng vì lý do này mà không được chọn, và khiến con trẻ phải nói mình “Vẽ sai rồi”, nhận thức này bị rót vào đầu cô bé khiến tôi cảm thấy rất buồn.

Tôi xót xa bế Viên Viên lên, thơm vào má con bé, nói: Không sao đâu con yêu ạ, con đừng để ý, không được chọn cũng không sao. Viên Viên gật đầu với vẻ bất lực.

Tôi đưa Viên Viên về nhà, trên đường đi suy nghĩ xem nên nói gì với con về chuyện này. Tôi hỏi cô bé, con đã nộp tranh cho cô chưa? Cô bé bảo không được chọn thì không phải nộp, con đang để trong ba lô.

Về đến nhà, tôi bảo Viên Viên lấy tranh ra, cô bé rút tranh từ trong ba lô ra, tranh đã bị gấp với rất nhiều nếp gấp.

Tôi bế cô bé lên đùi mình, cùng cô bé ngắm bức tranh này. Tôi hỏi: “Tại sao con lại vẽ sông thành màu hồng?”. Bé nghĩ một lát, lúng búng nói: “Con không biết là tại sao, con chỉ thấy màu hồng đẹp thôi”.

Tôi nói: “Đúng, vẽ tranh là để thấy được vẻ đẹp của tranh, chính vì thế khi nói về một bức tranh, chúng ta thường nói nó đẹp hay không, không thể nói nó sai hay đúng, có đúng không con?”. Nghe vậy, Viên Viên có vẻ tán đồng, gật đầu, đột nhiên lại phủ định nói: “Dòng sông không phải màu hồng, là màu xanh, con vẽ sai rồi”. Tôi hỏi cô bé, sao lại biết dòng sông có màu xanh chứ không phải màu hồng?

Tôi biết trên thực tế cô bé chưa bao giờ nhìn thấy dòng sông cả, kinh nghiệm của cô bé bắt nguồn từ một số bức tranh trong sách vở và quan điểm của cô giáo ngày hôm nay. Viên Viên không trả lời được câu hỏi của tôi, cô bé nghĩ một lát, nói bằng giọng hơi cáu: “Kiểu gì thì cũng là màu xanh mà mẹ”.

Tôi nói, nào, chúng ta sẽ đi xem nước có màu gì, rồi tôi đứng dậy, dắt cô bé vào bếp.

Tôi lấy ra một chiếc bát sứ màu trắng, mở vòi hứng lấy một bát nước, đặt trên bàn, hỏi Viên Viên là màu gì. Cô bé nhìn một lát, có vẻ khó trả lời, rồi lại nhìn tôi, không biết nên nói là màu gì. Tôi hỏi cô bé có phải là màu xanh không, cô bé lắc đầu. Tôi hỏi rốt cục là màu gì, cô bé nghĩ một hồi lâu, ấp úng nói ra hai chữ “màu trắng”.

Tôi lại tìm một chậu nhựa nhỏ màu đỏ, đổ nước vào, hỏi cô bé: “Có phải màu trắng không con?”. Cô bé nhìn chậu nước đỏ, ngượng ngùng, rồi lại nhìn tôi, hỏi với vẻ ranh mãnh “Mẹ bảo là màu gì cơ?”.

Tôi cười, bê chậu nước đỏ lên, đổ nước từ từ vào bình, vừa đổ vừa nói: “Con xem, nước trong suốt, không có màu gì cả, đúng không?”. Nghe tôi nói vậy, Viên Viên hiếu kỳ đặt một ngón tay xuống hứng, để nước chảy qua ngón tay. Nước chảy xuống hết rồi, cô bé ngẩng đầu lên trầm trồ: “Nước không có màu gì cả!”. Vẻ như đã hiểu ra vấn đề. Tôi nói, con nói đúng rồi, và lại quay về với chủ đề chính, đưa cô bé trở lại với bức tranh của mình.

Tôi bế cô bé lên, cầm bức tranh lên, hỏi, thế con bảo, dòng sông nên vẽ màu gì? Viên Viên không nghĩ ngợi gì mà trả lời ngay: “Vẽ không có màu gì cả”. Tôi hỏi: “Thế con nên dùng cây bút nào để vẽ?”. Cô bé đang định nói, nhưng lập tức lại ngắc ngứ, không trả lời được.

Tôi cười, “Không có cây bút nào là không có màu cả, đúng không con?”. Viên Viên gật đầu. Tôi tiếp tục hỏi, “Thế con bảo, rốt cục nên vẽ dòng sông như thế nào?”. Viên Viên chớp chớp mắt, nhìn tôi với vẻ khó hiểu, không biết phải trả lời như thế nào. Đến đây, không thể vẽ dòng sông được nữa. Thấy cô bé ngơ ngác như vậy, tôi bèn thơm lên má con.

Để trả lại cho con màu sắc của dòng sông, tôi buộc phải xóa đi màu của dòng sông trước. Thế là tôi lại chậm rãi nói với Viên Viên rằng: Không ai có thể quy định dòng sông buộc phải vẽ màu xanh, bản thân dòng sông không có màu. Nhưng khi vẽ dòng sông, chúng ta luôn muốn dùng một màu gì đó để vẽ. Nếu vẽ tranh chỉ có thể vẽ màu sắc chân thực, thì chúng ta sẽ mãi mãi không bao giờ tìm được một cây bút có thể vẽ dòng sông, đúng không con? Viên Viên gật đầu.

Tôi tiếp tục nói: Và còn rất nhiều thứ khác nữa, không thể tìm ra được màu sắc của chúng trong hộp bút màu của chúng ta, nhưng chúng ta vẫn có thể vẽ ra được chúng. Chính vì thế con nên nhớ rằng, một bức tranh chỉ có đẹp hay không đẹp mà thôi, không có đúng hay sai đâu. Con có thể mạnh dạn sử dụng các loại màu sắc – dòng sông có thể vẽ màu hồng, chỉ cần con thích, nó có thể được vẽ bằng bất cứ màu gì.

Giải thích xong vấn đề màu sắc của dòng sông, Viên Viên vui vẻ quay ra chơi. Trong lòng tôi vừa lo lắng vừa cảm thấy bất lực, tôi muốn dùng quan niệm này để gây ảnh hưởng cho con gái, bảo vệ trí tưởng tượng của cô bé. Nhưng tôi đâu dám dẫn một đứa trẻ non nớt đi nghênh chiến với những điều bất cập trong giáo dục. Đơn giản nhất là vấn đề sau này có để cho con tiếp tục theo học lớp học vẽ này nữa hay không.

Nếu tiếp tục học, thì phải nghe lời cô giáo, không thể vẽ dòng sông thành màu hồng. Mỗi lần lên lớp, cô giáo đều ra một cái khung cho con trẻ, trí tưởng tượng của trẻ sẽ bị bóp nghẹt dần dần. Những lớp học vẽ như thế này, chỉ có thể khiến trí tưởng tượng của trẻ ngày càng trở nên nghèo nàn. Nếu không học nữa, khi các bạn nhỏ khác đều được học giờ năng khiếu, con gái ngồi trên ghế thèm thuồng nhìn các bạn đi ra, chắc chắn cô bé sẽ rất tủi thân, làm sao cô bé có thể hiểu được lý do tự nhiên lại bắt cô bé nghỉ học giữa chừng? Làm sao có thể giải thích cho cô bé hiểu sự lo lắng này của tôi?

Tôi than thầm, trong lòng chỉ muốn trường mầm non xóa lớp học vẽ, nếu như thế, dù cho có phải nộp thêm ba trăm tệ nữa tôi cũng sẵn lòng.

Lưu ý đặc biệt

Không ai có thể quy định dòng sông buộc phải vẽ màu xanh, bản thân dòng sông không có màu. Nhưng khi vẽ dòng sông, chúng ta luôn muốn dùng một màu gì đó để vẽ. Nếu vẽ tranh chỉ có thể vẽ màu sắc chân thực, thì chúng ta sẽ mãi mãi không bao giờ tìm được một cây bút có thể vẽ dòng sông.

Một bức tranh chỉ có đẹp hay không đẹp mà thôi, không có đúng hay sai đâu. Con có thể mạnh dạn sử dụng các loại màu sắc – dòng sông có thể vẽ màu hồng, chỉ cần con thích, nó có thể được vẽ bằng bất cứ màu gì.