Từ buồng bên cạnh vọng sang tiếng nói của bọn cai đội gác ngục. Tất cả mọi người đều im lặng, một viên quản bước vào, có hai người lính đi theo. Đã đến giờ điểm danh: Viên quản đếm, lấy ngón tay chỉ từng người, đến Nekhliudov hắn nói một cách thân mật, vui vẻ:

– Công tước không được ở lại sau giờ điểm danh. Xin ngài ra cho.

Nekhliudov hiểu câu nói đó nghĩa là gì, liền lại gần y và giúi vào tay y một tờ giấy bạc ba “rúp” đã chuẩn bị sẵn.

– Ôi biết làm thế nào được, nể ngài quá. Thôi ngài cứ nán lại một chút nữa vậy.

Viên quản sắp ra thì có một viên đội vào, một người tù theo sau, người tù nầy cao gầy, râu thưa, dưới mắt có một vệt tím bầm.

– Tôi lại vì có cháu bé ở đây – người tù đó nói.

– A! Bố đến rồi! – Giọng một đứa trẻ vang lên và một cái đầu tóc vàng óng nhô lên từ sau lưng Ranxeva. Chị nầy đang cùng Katiusa và Maria Paplovna phá một cái váy cũ của mình để may cho con bé một cái áo mới.

– Con ơi? Bố đây, – Buzovkin âu yếm nói với con.

– Cháu nó ở đây tốt lắm, – Maria Paplovna nói, nhìn mặt Buzovkin thâm tím, thấy thương hại. – Anh cứ để cháu nó ở đây.

– Các bà may cho con áo mới, – đứa trẻ nói và chỉ vào cái Ranxeva đang may cho nó. – áo đẹ-ep, đẹ-ep, – đứa trẻ tiếp tục thỏ thẻ nói.

– Cháu có thích ngủ đây với các cô không? – Ranxeva hỏi và vuốt ve đứa trẻ.

– Có, và cả bố cháu nữa.

Ranxeva mỉm cười, nét mặt tươi vui lên.

– Không, bố cháu thì không được. – Và quay sang bố đứa trẻ, nàng nói. – Thôi bác để cháu ở đây.

– Ừ anh có thể để nó ở đây được, – viên quản dừng lại ở ngưỡng cửa nói rồi cùng viên đội đi ra.

Họ vừa đi khỏi thì Nabatov lại gần Buzovkin vỗ vai anh ta và nói:

– Nầy ông bạn, có phải ở bên cạnh các anh thằng Karmanov nó muốn đánh tráo phải không?

Khuôn mặt Buzovkin hiền lành, tươi tỉnh bỗng xịu lải và hình như mắt anh ta mờ đi.

– – Không… chúng tôi không nghe thấy nói… không chắc chắn… – anh ta trả lời chậm rãi, đôi mắt buồn; anh ta nói thêm: – Acxiuka, con ở đây với các bà, con nhé! – Rồi vội vã ra đi.

– Anh nầy biết rõ cả. Như thế là việc đánh tráo là có thật, – Nabatov nói. – Bây giờ ông định sẽ làm gì?

– Đến thị trấn tới tôi sẽ nói chuyện với nhà chức trách.

– Tôi biết mặt cả hai người, – Nekhliudov nói.

Mọi người đều im lặng, sợ lại bắt đầu nổ ra tranh luận. Từ nãy, Ximonxon vẫn nằm dài trên góc phản, im lặng không nói gì, hai tay gấp lại gối dưới gáy, lúc nầy đứng dậy, dáng quả quyết, cẩn thận đi vòng sau những người đương ngồi, tiến lại gần bên Nekhliudov.

– Anh có thể nghe tôi nói chuyện bây giờ được không?

– Được lắm chứ, – Nekhliudov đứng dậy và đi theo anh.

Katiusa ngước mắt nhìn lên, ngạc nhiên và khi gặp mắt của Nekhliudov, nàng đỏ mặt và lắc đầu như có điều gì băn khoăn.

– Điều tôi muốn nói với anh là thế nầy, – Ximonxon bắt đầu nói khi hai người ra tới ngoài hành lang. Ở đấy, tiếng nói ồn ào gào thét của những người tù thường phạm nghe đặc biệt rõ. Nekhliudov nhăn mặt, nhưng Ximonxon hình như không lấy thế làm khó chịu. Anh nói, đôi mắt hiền từ chăm chú nhìn thẳng vào mặt Nekhliudov. – Tôi biết mối quan hệ của anh với Katiusa Maxlova, tôi tự coi là có nhiệm vụ… – anh phải ngừng vì có tiếng hai người cãi nhau cùng hét lên một lúc ngay sát chỗ cạnh cửa:

– Đồ ngu! Tao đã bảo không phải của tao, – tiếng một người gào lên.

– Đồ quỷ! Chết mẹ mày đi! – một người khác quát, giọng khàn khàn.

Lúc đó Maria Paplovna ra ngoài hành lang.

– Nói chuyện ở đây thế nào được! – Nàng nói – Vào trong nầy, trong đó chỉ có một mình Vera thôi.

Rồi nàng đi trước về cái cửa thứ hai, vào gian xà lim nhỏ bé vốn dành làm phòng giam riêng một người; bây giờ dùng tạm làm phòng giam tù chính trị nữ. Vera nằm trên giường, chùm chăn kín đầu.

– Chị ấy nhức đầu và ngủ rồi, không nghe thấy chuyện các anh đâu, tôi cũng đi ra đây, – Maria Paplovna nói.

– Không sao, chị cứ ở lại, – Ximonxon nói, – tôi không có gì phải giấu ai, và đối với chị thì lại chẳng có gì để gỉấu giếm.

– Vâng, – Maria Paplovna nói và cứ nhích người như một đứa trẻ, để ngồi xa dần vào phía trong tấm phản.

Rồi nàng ngồi yên lặng nghe, đôi mắt đẹp, hiền từ đắm chìm vào trong một khoảng xa xăm.

– Vấn đề tôi muốn nói là thế nầy, – Ximonxon nhắc lại tôi có biết quan hệ của anh với Katiusa Maxlova, nên tôi thấy tôi phải nói để anh biết rõ mối quan hệ của tôi với cô ấy!

Nekhliudov bất giác thấy lốỉ nói giản dị và thẳng thắn của Ximonxon rất đáng yêu. Chàng hỏi:

– Anh nói thế nghĩa là thế nào.

– Tôi muốn nói là tôi định lấy Katiusa Maxlova.

– Ồ lạ thật đấy? – Maria Paplovna nói và nhìn Ximonxon.

– Và tôi nhất định lấy cô ấy làm vợ, – Ximonxon nói.

– Cái đó tôi có quyền gì? Ưng hay không là tuỳ ở cô ấy chứ? – Nekhliudov nói.

– Đúng, những không có ý kiến của anh, cô ấy còn do dự không quyết định được.

– Tại sao?

– Vì một khi quan hệ giữa anh và cô ấy chưa được giải quyết dứt khoát thì cô ấy không thể quyết định được như thế nào cả.

Về phần tôi thì đã quyết định từ lâu rồi. Tôi muốn làm cái điều mà tôi tự coi là phận sự của mình phải làm, là làm cho đời cô ấy đỡ vất vả, không bao giờ tôi muốn ràng buộc cô ấy.

– Đúng, nhưng cô ấy không muốn anh phải hy sinh cho cô ấy.

– Có hy sinh gì đâu.

– Nhưng tôi biết cô ấy đã kiên quyết như vậy đấy…

– Ủa, như thế thì việc gì phải nói với tôi. – Nekhliudov nói.

– Cô ấy muốn rằng anh cũng đồng ý như thế.

– Làm thế nào lại đồng ý được là tôi không được làm cái việc mà tôi coi là phận sự của mình? Về vấn đề nầy tôi chỉ có thể nói thế nầy: tôi thì không được tự do làm như ý tôi muốn, còn cô ấy thì được tự do làm theo ý mình.

Ximonxon im lặng, trầm ngâm. Nghĩ một lát, anh nói tiếp:

– Thế thì hay quá, tôi sẽ nói với cô ấy điều nầy. Anh đừng tưởng tôi phải lòng cô ấy. Tôi yêu cô ấy như yêu một con người hoàn hảo. – hiếm có trên đời, một người đã đau khổ nhiều. Tôi không chờ mong gì ở cô ấy cả. Trong thâm tâm, tôi chỉ tha thiết ước mong giúp đỡ, làm cho cuộc đời của cô ấy bớt đau khổ.

Nekhliudov không khỏi lấy làm lạ khi thấy Ximonxon nói giọng run run.

– Làm cho cuộc đời cô ấy bớt đau khổ, – Ximonxon nói tiếp – Nếu cô ta không muốn nhận sự giúp đỡ của anh thì để cô ấy nhận sự giúp đỡ của tôi. Nếu cô ấy đồng ý, tôi sẽ xin chuyển đến ở cùng chỗ với cô ấy. Bốn năm cũng không lâu gì cho lắm. Tôi sẽ sống gần cô ấy và có lẽ có thể làm cho cuộc đời cô ấy đỡ khổ. – Nói đến đây, anh ngừng lại, cảm động quá không thể nói tiếp.

– Tôi không biết nói gì được nữa? – Nekhliudov nói. – Tôi rất sung sướng là đã thấy cô ấy có được một người như anh che chở cho.

– Đó là điều tôi muốn biết, – Ximonxon ngắt lời. – Tôi muốn biết là nếu anh yêu cô ấy, mong cô ấy sống một đời hạnh phúc thì anh có thấy cô ấy lấy tôi là tốt không?

– Ồ có chứ. – Nekhliudov trả lời dứt khoát.

– Tất cả là tuỳ ở cô ta. Tôi chỉ mong cái tâm hồn đau khổ ê chề ấy có thể được thư thái mà thôi, – Ximonxon nói và nhìn Nekhliudov với vẻ âu yếm hồn nhiên không ai có thể ngờ tới có được ở một người bề ngoài có vẻ âm thầm như thế.

Anh đứng lên, nắm tay Nekhliudov, áp sát lại gần mặt Nekhliudov, mỉm cười thẹn thò rồi hôn chàng.

– Được tôi sẽ kể lại cho cô ấy như thế, – anh nói rồi đi ra.