Người cai ngục ban nãy dẫn Maxlova tới, đã ra ngồi tạm trên bệ cửa sổ, cách xa chiếc bàn. Giây phút quyết định đã đến với Nekhliudov. Chàng cứ tự trách mình ngày hôm gặp lại nàng lần đầu đã không nói với nàng cái điều chủ yếu – là việc chàng định lấy nàng làm vợ.

Hôm nay chàng nhất quyết sẽ nói điều đó với nàng. Hai người ngồi bên mép bàn đối diện nhau. Trong phòng sáng sủa, và đây là lần đầu tiên, Nekhliudov được ngồi gần, nhìn rõ mặt nàng: những nếp nhăn ở đuôi con mắt, ở hai mép và đôi mắt hùm hụp của Maxlova. Và chàng càng thấy thương nàng hơn trước.

Không muốn cho cai ngục – người có khuôn mặt kiểu Do thái và bộ râu quai nón đã hoa râm – nghe biết chuyện của mình, Nekhliudov tỳ khuỷu tay lên bàn, nói khẽ để riêng nàng nghe thấy thôi:

– Nếu đơn nầy đệ lên mà việc không thành thì chúng ta sẽ dâng sớ lên nhà vua. Tôi sẽ làm tất cả những gì có thể làm được…

– Cần nhất là phải có một thầy cãi giỏi. – nàng ngắt lời Nekhliudov, – lão của em thật là ngốc. Lão ta chỉ biết khen nịnh em, – nàng bật cười. – Giá trước đây người ta biết em quen anh thì mọi việc chắc đã khác. Chứ… anh có biết không, ai cũng cho em là con ăn cắp đấy.

– Quái? Hôm nay cô ta kỳ quặc thế? – Nekhliudov nghĩ bụng, chàng vừa định nói ý định của mình thì Maxlova lại nói tiếp:

– Em nói với anh cái nầy nhé… ở chỗ chúng em có một bà cụ, anh ạ, ai cũng lấy làm lạ thay cho bà. Bà cụ tốt lắm kia, thế mà tự dưng vô cớ phải ngồi tù, tù cả mẹ lẫn con. Ai cũng biết họ chẳng có tội tình gì, ấy thế mà bị gán cho tội đốt nhà người khác và phải ngồi tù. Bà ta có nghe nói, anh ạ, rằng em quen anh, – Maxlova lắc lư đầu và đưa mắt nhìn Nekhliudov, – bà ta bảo em: Cô nhớ nói với ông ấy, xin ông gọi em nó lên, nó sẽ kể hết tình đầu để ông rõ. Bà ta tên là Melsova, anh con trai là Melsov.

– Thế nào, anh nhận lời chứ? Anh ạ, bà lão tốt lắm cơ, thật chẳng mấy ai được như vậy, thế mà bị giam, thật rõ ràng là oan. Anh thân yêu, anh cố lo giúp nhé, nàng ngước mắt nhìn Nekhliudov rồi lại nhìn xuống, mỉm cười.

– Được tôi sẽ làm, tôi sẽ hỏi thăm xem tình hình ra sao, – Nekhliudov nói và càng sửng sốt hơn về thái độ, lời lẽ phóng túng của Maxlova. – Nhưng tôi muốn nói với cô một chút về việc của tôi. Cô còn nhớ hôm trước tôi đã nói gì với cô không?

– Hôm ấy anh nói nhiều quá. Anh đã bảo gì nhỉ? – nàng vẫn tủm tỉm cười và hết ngả đầu về phía nầy lại nghiêng đầu sang phía khác.

– Tôi đã nói rằng tôi đến xin cô tha thứ cho tôi.

– Hừ, lúc nào cũng tha thứ, tha thứ, thật có ích gì đâu chứ… tốt hơn hết là anh…

– Tôi nói rằng tôi muốn chuộc tội, – Nekhliudov nói tiếp, chuộc tội không phải chỉ bằng lời nói, mà bằng việc làm. Tôi đã quyết định sẽ lấy cô.

Mặt Maxlova bỗng biến sắc, lộ vẻ hoảng sợ. Cặp mắt hiếng của nàng dừng lại nhìn chằm chằm Nekhliudov, nhưng vẫn không thấy chàng.

– Lại còn làm thế để làm gì? Maxlova cau mày dữ tợn.

– Tôi cảm thấy rằng trước mặt Chúa, tôi phải làm việc đó.

– Anh lại đào đâu ra ông chúa nào nữa đấy? Anh nói không thật một tí nào. Chúa? Chúa nào? Giá như hồi ấy anh cũng biết nghĩ đến Chúa, – nàng nói và bỗng dừng lại miệng há hốc.

Mãi đến giờ Nekhliudov mới ngửi thấy mùi rượu từ trong miệng Maxlova xông ra và chàng hiểu vì sao Maxlova lại hăng như thế.

– Cô hãy bình tình, – chàng nói.

– Tao không cần phải bình tĩnh. Mày tưởng tao say à? Tao say đấy: nhưng tao nói gì tao biết, – nàng bỗng nổi nóng, đỏ mặt tía tai, – Tao là một con tù khổ sai, một con nhà thổ, còn mày là ngài quý tộc, là vị công tước, mày cần gì phải dây đến tao. Cút ngay với bọn quận chúa, công nương nhà mày. Giá trị của tao chỉ đáng một tờ giấy đỏ(1) thôi mà.

– Em có nói năng tàn tệ đến đâu, thì em vẫn không thể nói lên được cái điều anh cảm nghĩ, – toàn thân Nekhliudov rung lên, chàng nói khẽ, – Em không thể hiểu rằng anh đã cảm thấy có tội đối với em đến mức nào!…

– Cảm thấy có tội… Maxlova nhại lại bằng một giọng dữ tợn. – Bấy giờ thì không cảm thấy mà chỉ dúi lại cho một trăm rúp. – Đấy, giá cô em ngần ấy!

– Anh hiểu rồi, anh hiểu, nhưng bây giờ đây nên làm thế nào? Anh đã nhất quyết không bỏ em, – chàng nhắc lại và anh sẽ làm tất cả cái gì anh đã nói.

– Nhưng tao thì tao nói: mày sẽ không làm! – Nàng phá lên cười sằng sặc.

– Katiusa! Chàng nói khẽ và định nắm lấy tay nàng.

– Bước đi cho khuất mắt! Tao là con tù khổ sai, còn mày là ông công tước, mày chẳng có việc gì ở đây đâu, – nàng thét lên, giật phắt tay ra khỏi bàn tay Nekhliudov, cơn giận bốc lên, người nàng khác hẳn đi. Mày muốn dùng tao để chuộc tội cho mày, – nàng nói tiếp, dồn dập như muốn trút hết mọi ý nghĩ vừa dấy lên trong đầu. – Mày đã dùng tao làm cái đồ chơi ở thế gian nầy; nay mày lại muốn dùng tao để chuộc tội cho mày ở thế giới bên kia. Tao ghê tởm mày lắm, cả cặp kính của mày, cả cái bộ mặt phì nộn dơ dáy của mày. Cút đi xéo đi! – Nàng quát lên và đứng phắt dậy.

Viên cai ngục bước tới gần hai người.

– Gì mà làm om xòm lên thế Có phép nào…

– Xin ông cứ để yên, – Nekhliudov nói.

– Để cho nó chừa cái thói láo xược ấy đi! – viên cai ngục nói.

– Khoan, xin ông thư thư cho một chút, – Nekhliudov nói.

Viên cai ngục lại trở về chỗ cửa sổ.

Maxlova ngồi lại, cúi mặt nhìn xuống đất và ép chặt đôi bàn tay nhỏ nhắn, lồng ngón vào nhau.

Nekhliudov đứng sững cạnh nàng, chàng lúng túng chưa biết làm gì…

– Em không tin anh phải không? Chàng nói.

– Rằng anh muốn lấy tôi, không đời nào thế được. Thà tôi tự treo cổ lên còn hơn? Đấy, như thế đấy.

– Dù sao, anh cũng sẽ làm mọi việc cho em.

– Tuỳ, cái đó là việc của anh. Có điều là tôi chẳng cần gì đến anh cả. Tôi nói thật đấy, – nàng nói. – Sao hồi ấy tôi không chết quách đi cho xong, – nàng nói thêm và oà lên khóc, ai oán.

Nekhliudov không nói được nữa: những dòng nước mắt của nàng khiến chàng cũng trào lệ.

Maxlova ngước mắt nhìn chàng và có vẻ như ngạc nhiên, nàng đưa chiếc khăn vuông lên lau những giọt nước mắt lăn trên má.

Viên cai ngục lại đến gần và nhắc hai người là đã hết giờ. Maxlova đứng dậy.

Bây giờ cô đang xúc động. Nếu có thể, ngày mai tôi sẽ đến. Còn cô, cô hãy suy nghĩ thêm, – Nekhliudov nói.

Maxlova không đáp, và không nhìn chàng, nàng lẳng lặng bước theo viên cai ngục.

– Ồ cô em, bây giờ thì sống rồi, – bà Korableva nói với Maxlova, lúc nàng về xà lim. – ông ta đã say cô em rồi đấy: Lúc người ta còn lui tới chỗ mình thì chớ có bỏ lỡ dịp – ông ấy sẽ cứu giúp cô. Người giàu người ta làm gì cũng được.

– Đúng thế, – chị gác barie xe lửa cất giọng du dương nói – Người nghèo muốn lấy vợ sao mà vất vả trăm đường; người giàu muốn làm gì là được nấy. Vùng tôi có một người giàu có, cô có biết ông ta làm thế nào không…

– Thế nào, cô nói giúp chuyện của tôi rồi chứ? – bà cụ già hỏi.

Nhưng Maxlova không trả lời ai, nàng lặng lẽ nằm xuống phản và nằm một mạch đến chiều tối, đôi mắt hơi hiếng đăm đăm nhìn vào một góc buồng. Bao nỗi đau đớn đang chà xát trong lòng. Những lời của Nekhliudov hôm nay đã nhắc nàng nhớ lại cái thế giới trong đó nàng đã từng đau khổ, cái thế giới mà nàng đã từng dứt bỏ ra đi khi còn chưa hiểu nó, nhưng đã căm thù nó. Nàng đã quên nó và đã sống trong sự lãng quên ấy. Giờ đây, nàng lại phải nhớ lại; sống mà nhớ rõ nỗi niềm xưa thì thật đau khổ vô cùng. Tối đến, nàng lại mua rượu và cùng uống say với bạn bè.

Chú thích:

(1) Tờ 10 rúp dưới thời Nga Hoàng.