Trong phòng hội nghị của khách sạn Hoa Đình ở Thượng Hải, năm mươi phóng viên ngồi tại những chiếc bàn màu lục phủ nỉ, hàng nối hàng. Tất cả máy quay truyền hình nằm ở cuối phòng, và ngồi trên sàn ở phía trước là mấy tay quay phim, cùng với các ống kính chụp xa cồng kềnh của họ.

Ánh đèn flash nhấp nháy liên hồi khi giáo sư Thân Chí Hồng, viện trưởng Viện Sinh hóa và Sinh học Tế bào Thượng Hải (IBCB), bước lên chỗ micro. Trong bộ vest đen, ông Thân trông thật nổi bật, và nói tiếng Anh rất giỏi. Trước khi trở thành viện trưởng của IBCB, ông đã cư ngụ mười năm ở thành phố Cambridge, bang Massachusetts làm giáo sư sinh học tế bào tại Học viện Công nghệ Massachusetts (MIT).

“Tôi không biết mình sắp cho quý vị biết tin tốt hay tin xấu nữa.” Ông nói. “Nhưng tôi e đây sẽ là tin làm mọi người thất vọng. Dù có ra sao thì tôi cũng sẽ giải quyết rốt ráo một số tin đồn.”

Ông bày tỏ rằng không hiểu vì lý do gì mà tin đồn về nghiên cứu trái đạo đức ở Trung Quốc bắt đầu lan truyền sau “Hội thảo liên hiệp Đông Á lần thứ 12 về nghiên cứu y sinh” ở thành phố Thiệu Hưng, tỉnh Chiết Giang.

“Tôi không hiểu tại sao nữa.” Ông Thân nói. “Hội nghị hoàn toàn bình thường, và chỉ mang tính chuyên môn thuần túy.” Tuy nhiên, tại hội nghị tiếp theo ở Seoul, phóng viên từ Đài Loan và Tokyo lại hỏi những câu hỏi có chủ đích.

“Do vậy mà Byeong Jae Lee, trưởng khoa sinh học phân tử tại Đại học Quốc gia Seoul đã khuyên tôi nên thẳng thắn trình bày vấn đề này. Ông ấy có kinh nghiệm đối phó với sức mạnh của tin đồn.”

Khán giả cười khúc khích ra chiều hiểu ý. Tất nhiên ông Thân đang nói tới vụ bê bối khắp thế giới xung quanh nhà di truyền học Hàn Quốc nổi tiếng là Hwang Woo-Suk.

“Do đó, tôi sẽ đi thẳng vào vấn đề.” Ông nói. “Đã nhiều năm rồi người ta đồn đại là các nhà khoa học Trung Quốc đang nỗ lực tao ra một giống lai giữa người và tinh tinh. Theo câu chuyện này thì hồi năm 1967, một bác sĩ giải phẫu tên Cơ Vĩnh Tường làm thụ tinh một con tinh tinh cái bằng tinh trùng người. Con tinh tinh này đang trong tháng thứ ba của thai kỳ thì những người dân tức giận ùn ùn kéo vào phòng thí nghiệm của ông khiến cuộc thí nghiệm phải chấm dứt. Con tinh tinh sau đó qua đời, nhưng người ta cho rằng các nghiên cứu viên tại Học viện Khoa học Trung Quốc bày tỏ mong muốn được tiếp tục nghiên cứu.”

Ông Thân ngừng lại một chút. “Đó là câu chuyện thứ nhất. Câu chuyện này hoàn toàn bịa đặt. Chưa bao giờ có con tinh tinh nào được bác sĩ Vĩnh Tường hay người nào khác ở Trung Quốc làm thụ tinh cả. Cũng chưa có nơi nào trên thế giới có tinh tinh được làm thụ tinh cả. Chuyện này nếu xảy ra thì quý vị phải biết rồi chứ.”

“Sau đó, vào năm 1980, người ta lan truyền một câu chuyện mới nói rằng các nhà nghiên cứu Ý đã thấy phôi người-tinh tinh trong một phòng thí nghiệm ở Bắc Kinh. Tôi đã nghe chuyện này khi còn là giáo sư ở MIT. Tôi yêu cầu được gặp những nhà nghiên cứu Ý nói trên. Không ai tìm được họ cả. Họ luôn là bạn của một ai đó khác.”

Ánh đèn flash nhấp nháy trở lại, ông Thân đứng chờ. Mấy tay quay phim bò quanh chân ông khiến ông khó chịu. Một lúc sau, ông nói tiếp.

“Tiếp theo là một câu chuyện vài năm trước kể về một cô gái mại dâm người Mông Cổ sinh ra một đứa bé có những đặc điểm giống tinh tinh. Người ta nói người tinh tinh này nhìn giống con người nhưng lại có rất nhiều lông lá và tay chân rất to. Người tinh tinh này uống whisky và nói chuyện có câu cú đầy đủ. Theo câu chuyện này thì con tinh tinh hiện đang ở trụ sở chính của Cục Không gian Trung Quốc ở quận Triều Dương. Thỉnh thoảng người ta có thể thấy nó ngồi ở cửa sổ đọc báo và hút xì gà. Người ta cho rằng nó sẽ được đưa lên mặt trăng bởi vì đưa người thường lên đó quá nguy hiểm.”

“Câu chuyện này cũng là bịa đặt. Tất cả những chuyện này đều là bịa đặt. Tôi biết chuyện này kể ra có trêu ngươi người khác thì nghe cũng vui tai lắm. Nhưng nó hoàn toàn không có thật. Tại sao tin đồn này lại xuất hiện ở Trung Quốc thì tôi không chắc. Nhất là khi chúng ta đều biết quốc gia có ít quy định nhất về thí nghiệm gien lại là Hoa Kỳ. Ở đó anh có thể làm hầu như chuyện gì cũng được. Chính ở đó, một con vượn được giao phối thành công với một con vượn mực – loài Linh trưởng bà con xa của người và tinh tinh về mặt di truyền. Kết quả là có nhiều thế hệ con được sinh ra. Chuyện này xảy ra ở Đại học bang Georgia. Gần ba mươi năm trước.”

Sau đó ông ta mời khán giả đặt câu hỏi. Theo biên bản ghi lại:

CÂU HỎI: Tiến sĩ Thân, có phải Hoa Kỳ đang nghiên cứu tạo ra một con tinh tinh lai giống không?

TS. THÂN: Tôi không có lý do nào để nghĩ vậy cả. Tôi chỉ quan sát thấy Hoa Kỳ có ít quy định nhất.

CÂU HỎI: Có thể thụ tinh cho một con tinh tinh bằng tinh trùng người không?

TS. THÂN: Tôi cho là không. Gần một thế kỷ nay người ta đã thử làm vậy. Trở lại những năm 1920, khi đó Stalin ra lệnh cho nhà lai giống động vật nổi tiếng nhất ở Nga làm như vậy để tạo ra một chủng loại chiến binh mới cho ông ta. Nhà lai giống ấy tên là Ivanov và ông ta đã thất bại, rồi bị bỏ tù. Vài năm sau, các nhà khoa học của Hitler cũng thử nghiệm và lại thất bại. Ngày nay chúng ta biết rằng bộ gien của người và của tinh tinh rất gần nhau, nhưng môi trường tử cung lại khác nhau đáng kể. Vì vậy, tôi cho là không thể.

CÂU HỎI: Có thể làm được chuyện này bằng cách chuyển đổi gien không?

TS. THÂN: Chuyện đó rất khó nói. Xét theo lập trường kỹ thuật mà nói thì làm vậy hết sức khó. Còn theo lập trường đạo đức thì theo tôi chuyện đó không khả thi.

CÂU HỎI: Nhưng một nhà khoa học Mỹ đã nộp đơn xin cấp bằng sáng chế cho một con người lai giống rồi mà.

TS. THÂN: Giáo sư Stuart Newman thuộc Đại học Y New York bị từ chối cấp bằng sáng chế cho một giống lai nửa người nửa thú. Nhưng ông ta không tạo ra giống lai nào cả. Tiến sĩ Newman nói ông xin cấp bằng sáng chế để thu hút sự chú ý của dư luận về những vấn đề đạo đức cũ liên quan thôi. Các vấn đề về đạo đức ấy vẫn chưa được phân giải.

CÂU HỎI: Tiến sĩ Thân, ông có nghĩ là cuối cùng thì người ta cũng sẽ tạo được một con vật lai giống không?

TS. THÂN: Tôi triệu tập cuộc họp báo này là để chấm dứt mọi suy đoán chứ không phải làm gia tăng thêm nhiều suy đoán. Nhưng nếu anh nói ý kiến cá nhân của tôi thì tôi nghĩ là sẽ có – cuối cùng thì người ta cũng sẽ làm được thôi.