Khi Charles Darwin viết ra tiểu thuyết tiến hóa và thuyết về sự tồn tại của kẻ mạnh nhất thì một người khác, Hoàng tử Kropotkin của Nga, đang viết một học thuyết khác hoàn toàn trái ngược: sự tiến hóa chỉ xảy ra qua sự hợp tác.

Mọi người ít nghe nói về Hoàng tử Kropotkin và học thuyết của ông còn cao hơn cả học thuyết của Darwin.

Chính ý tưởng về việc mọi người phát triển qua xung đột là một ý tưởng bạo lực; đó là một ý tưởng không cân xứng. Nếu bạn quan sát qua đôi mắt của Darwin, cuộc sống chỉ là sự tồn tại của kẻ mạnh nhất. Ai là người mạnh nhất? Kẻ phá hoại nhất và hung hăng nhất sẽ là người mạnh mẽ nhất nên người mạnh nhất chẳng có giá trị gì; thậm chí đó không phải là một con người – kẻ mạnh nhất dường như là kẻ giống loài vật nhất. Chúa trời không thể tồn tại, Người không phải là người mạnh nhất. Đức Phật không thể tồn tại, Người không phải là người mạnh nhất, Đức Phật sẽ trở thành người vô dụng nhất và Jesus cũng thế. Alexandre tồn tại, Hitler tồn tại, Stalin tồn tại… đây là những kẻ mạnh nhất. Khi đó chỉ có bạo lực mới có thể tồn tại, chứ không phải là tình yêu. Chỉ có việc bắn giết mới tồn tại chứ không phải là việc thiền định.

Quan điểm của Darwin là một quan điểm tàn bạo về cuộc sống. Nếu bạn vào một khu rừng nọ và bạn quan sát qua đôi mắt của Darwin, bạn sẽ nhận thấy rằng xung đột xảy ra khắp nơi: chủng loài này tiêu diệt chủng loài khác, tất cả xung đột lẫn nhau. Đó là một cơn ác mộng. Nếu bạn bước vào cùng một khu rừng ấy với đôi mắt của Hoàng tử Kropotkin, bạn sẽ nhận thấy rằng đâu đâu cũng xuất hiện sự hợp tác, sự chung sức. Chủng loài này dựa vào chủng loài kia để tồn tại, nếu không không có loài nào có thể tồn tại.

Bạo lực có thể là một phần nhưng nó không phải là tất cả; ẩn sâu bên trong luôn luôn là sự hợp tác. Bạn càng phát triển cao hơn thì bạn càng ít bạo lực, bạn càng thêm phần hợp tác. Đó là nấc thang của sự phát triển.