Trần Vàng sinh ngày 28 tháng 4 năm Kỷ Sửu (1829) tại làng Kiều Mộc, tổng Kiên Mộc, huyện Tiên Phong, phủ Quốc Oai, nay là xã Cổ Đô, huyện Ba Vì, tỉnh Hà Tây. Ông được cha cho học võ ở một lò võ nổi tiếng ở xứ Đoài. Chẳng bao lâu ông thông thạo thập bát ban võ nghệ và giỏi cả môn vật.

   Năm Tự Đức thứ 10 (Mậu Ngọ – 1858), Trần Vàng thi đậu cử nhân võ. Trải qua ba lần tấn phong, đến năm Tự Đức thứ 25 (1873) ông được triều đình phong chức Tam Tuyên đề đốc quân vụ đứng đầu hàng quan võ ba tỉnh Sơn – Hưng – Tuyên.

   Năm 1882, thành Hà Nội thất thủ lần thứ 2, giặc Pháp đánh lên Sơn Tây. Trần Vàng theo lệnh của Thống tướng Hoàng Kế Viêm đưa quân về Đại Phùng cùng các tướng chặn đánh quân Pháp. Quân Pháp thua, phải rút chạy đem theo hàng trăm xác chết, trong đó có 10 tên từ quan tư trở xuống.

   Bẩy giờ sáng ngày 14/12/1883, tên thiếu tướng hải quân Courbet sai tên đại tá Bisô và tên trung tá Bơlanh chỉ huy tấn công thành Phù Sa bằng hai mũi. Trận chiến đấu diễn ra quyết liệt, quân Pháp bị thương vong tới 250 tên, trong đó có 13 sĩ quan mới chiếm được thành Phù Sa. Song quân ta cũng bị tổn thất, nên ngày 15/12/1883 phải rút vào thành Sơn Tây. Từ chiều 15/12, quân Pháp tập trung hỏa lực và công binh phá thành Sơn Tây. Quân ta dũng cảm chiến đấu, tiêu hao nhiều sinh lực địch. Nhưng tới ngày 17/12/1883 thành Sơn Tây thất thủ.

   Thành Sơn Tây thất thủ, Trần Vàng kéo quân về đóng ở vùng đồi núi, sông nước Tiên Phong tỉnh Sơn Tây. Nghĩa quân của ông hoạt động mạnh mẽ ở Lâm Thao, Thanh Sơn, (Phú Thọ). Sau đó ông đóng đại đồn ở Đồn Vàng, nay là huyện lỵ Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ củng cố, phát triển lực lượng đánh Pháp.

   Giặc Pháp mua chuộc được một tên phản bội trong nghĩa quân chỉ điểm, dẫn đường cho quân Pháp vào bắt ông ở làng Mai Đình. Chúng giải ông xuống thuyền ở ngã ba Bạch Hạc. Trần Vàng giậm chân cho đắm thuyền để tự tử nhưng không thoát. Chúng canh gác cẩn mật, ông không tự tử được. Đến bến Sơn Tây, chúng áp giải ông vào thành Sơn Tây, nhưng ông đã cắn lưỡi tự vẫn, quyết không để kẻ thù làm nhục. Thi hài ông được nhân dân Sơn Tây mai táng tại đồng Mát, Sen Chiểu, huyện Phúc Thọ. Sau con cháu cải táng đưa về an táng ở đồng đất quê hương Cố Đô. Nhân dân Cố Đô lập miếu thờ người con anh hùng của quê hương. Đến nay, vùng Sơn Tây, Hưng Hóa vẫn còn truyền tụng câu ca:

Quân ai như quân Trần Vàng
Khiến cho giặc Pháp kinh hoàng nhiều phen